محراب
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Abbasahmadi1363 در تاریخ ۲۳ آبان ۱۳۹۸ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
واژه‌شناسی
محراب از حرب، بر وزن مِفعال، اسم آلت برای مبالغه است.[۱] این واژه، به معانی جای ایستادن امام جماعت در مسجد،[۲] اتاق،[۳] صدر مجلس، بهترین بخش از اتاق،[۴] محل نشستن پادشاه،[۵] قصر،[۶] پناهگاه شیر[۵] و گردن حیوان[۲] آمده است. فراهیدی لغت‌شناس، محاریب بنی‌اسرائیل را مسجدهای آنها دانسته که برای نماز در آنها گرد می‌آمدند.[۲] برخی نیز، محراب را در آیه فَخَرَجَ عَلى قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ، مسجد معنا کرده‌اند.[۷] واژه محراب، به عنوان صفت برای «رجل»، به معنای مرد شجاع و جنگاور نیز به کار رفته است.[۸] برخی، محراب را مکان رفیع و مجلس شریف معرفی کرده و علت نامگذاری آن را این دانسته‌اند که از مکان شریف دفاع شده و برای به دست آوردنش جنگ می‌شود.[۹] برخی نیز، یکی از معانی محراب را بالاترین اتاق در خانه و بالاترین مکان در مسجد دانسته‌اند.[۶]
علت نامگذاری
به باور برخی واژه‌شناسان، محراب را به این نام خوانده‌اند، زیرا محل ستيز امام جماعت با شيطان و هواى نفس است.[۱۰] به باور برخی دیگر، انسان در محراب، بايد «حريب» باشد. حریب، کسی است که مالی را که با آن زندگی می‌گذراند، از او گرفته باشند؛[۱۱] از این رو، انسان باید در محراب، بدون اشتغالات دنیایی و بدون پريشانى انديشه بایستد. شماری بر این باورند كه محراب در اصل به معناى صدر مجلس در خانه است؛ سپس صدر مسجد را هم محراب گفته‌اند.[۴] گروهی برعکس بر آنند که محراب در اصل در مورد صدر مسجد به کار رفته، سپس صدر اتاق را هم محراب نامیده‌اند.[۱۲] سید روح‌الله خمینی، بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران، در تحلیلی سیاسی، محراب را از حرب و به معنای سنگر برای اسلام دانسته است.[۱۳]
گفته شده محراب، محلی است که پادشاه در آن تنها شده و خلوت می‌کند؛ از این رو، به محرابِ مسجد، که امام جماعت در آن خلوت کرده و از مردم دور می‌شود محراب گفته‌اند.[۱۴]
چیستی
محراب، جايى در مسجدها و معبدها است كه براى نماز و عبادت ساخته شده و در مسجدها، امام جماعت در آن مکان، به نماز مى‌ايستد. محراب، حالت فرورفتگى در ديوار داشته و داراى قوس و طاق است. این سازه، با كاشى‌كارى، نقش و نگار، تذهيب، آیه‌های قرآن و نام‌های خدا تزیین شده است. محراب، در عبادت‌هاى گروهی، مركز توجه نمازگزاران است.[۱۵]
ویژگی‌ها
طرح اصلی ساختمان محراب، عبارت است از طاقی نوک‌تیز که روی ستون‌های کوچک قرار دارد و فضای فرورفته‌ای ر اشامل شده و از سه سمت گراگرد آن را دو بند یا بیشتر تزئینات و کتیبه‌های مختلف تشکیل می‌دهند. این طرح در ابعاد گوناگون برپا گردیده است. طرح اصلی محراب، که از سده سوم قمری، رایج شد، تقریباً در همه دوره‌ها یکسان مورد قبول قرار گرفت. تحول محراب، تنها در عوامل تزئیینی آن رخ داد.[۱۶] در هنر مسلمان، اهميت ويژه اى به معمارى محراب در مساجد داده مى‌شود و صنعت‌كاران، شاهكار صنعت خود را در محراب نشان مى‌دهند و گاهى سنگ‌هاى قيمتى در آن به كار مى‌رود كه سراسر محراب را مى‌پوشاند.[۱۷] معروف ترين محراب‌ها توسط سلاطين عثمانى در مدينه و در حرم مطهر نبى گرامى ايجاد شدند.[۱۸] محراب، «سندگويايى از نهايت استعداد هنر هنرمندان مسلمان و مجموعه‌اى از بسيارى هنرها و خلاقيت‌ها، از گچ برى تا خط و كاشى كارى و ديگر رشته‌هاى هنر تزينيى است. به يقين، هنرمندان مسلمان، با ايمان و مخلص، نيك آگاه بوده‌اند كه محراب را چونان درى گشوده شده به بهشت، در پيش چشم نماز گزاران بر پا نمايند و تزيين كنند» .[۱۹]
در برخى زيارتگاه‌ها، محراب‌هاى خاصى كه پيشينه‌اى مقدس و خاطره آميز دارد، مورد توجه زائران قرار مى‌گيرند و براى نماز خواندن در آنها يا تبرك به اين گونه آثار باقى مانده از قرون گذشته، اهتمام و علاقه نشان مى‌دهند؛ مانند محراب حرم پيامبر (ص) در مسجد النبى (مدينه) يا محراب مسجد كوفه كه محل عبادت و ضربت خوردن حضرت امير (ع) در آن جاست و يا محراب تهجد در مسجد النبى كه محل نماز شب حضرت رسول (ص) بوده است. محرابى كه كنار منبر پيامبر و معروف به «محراب سليمانى» است، در سال ٩٧۴ قمرى ساخته شده است. ۵
در كتاب‌هاى مربوط به تاريخ بناها و معمارى مسلمين، به تصوير صدها محراب بر مى‌خوريم كه در مناطقى همچون مدينه، عراق، فلسطين، سوريه، اردن، تركيه، ايران و. . وجود دارندو نمايان‌گر هنر مسلمين در مكان‌هاى مقدس و زيارتى مى‌باشند.
پانوشت
- ↑ قبله‌نمای مسجد محراب، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره ۳۵، به نقل از لسان العرب، ذیل کلمه حرب.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴.
- ↑ کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴؛ جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ المحیط فی اللغة، ج۳، ص۸۵.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ لسان العرب، ج۱، ص۳۰۵.
- ↑ الصحاح، ج۱، ص۱۰۹.
- ↑ معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۴۸.
- ↑ فقه اللغة، ص۳۲۹.
- ↑ مفردات الفاظ قرآن، ص۲۲۵؛ مجمع‌البحرین، ذیل واژه حرب.
- ↑ کتاب العین، ج۳، ص۲۱۳.
- ↑ مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ به نقل از المفردات فی غریب القرآن، ص۱۱۰.
- ↑ صحيفۀ نور، ج ١۵، ص ۵٨.
- ↑ لسان العرب، ج۱، ص۳۰۶.
- ↑ فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص39.
- ↑ محراب جلوه‌گاه اصیل هنر تزئینی اسلامی، فصلنامه هنر، شماره ۳، ص۱۵۴.
- ↑ فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۳۹.
- ↑ اولين دانشگاه و آخرين پيامبر، ج ٢، ص ١١٨.
- ↑ محراب جلوه‌گاه اصیل هنر تزئینی اسلامی، فصلنامه هنر، شماره ۳، ص۱۵۳ و ۱۵۴.
منابع
قبله‌نمای مسجد، محراب، عباسعلی تفضلی، فصلنامه مطالعات اسلامی، بهار و تابستان ۱۳۷۶، شماره ۳۵ و ۳۶ (۳۵).
مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده، دانشگاه هنر، تهران، ۱۳۷۸ش.
وفاءالوفاء، نورالدین علی بن احمد سمهودی، دارالکتب العلمیه، بیروت.
مفردات ألفاظ القرآن، راغب اصفهانى، دار القلم، بيروت، 1412ق.
فقه اللغة، عبدالملك بن محمد ثعالبى، تصحیح و تحقیق جمال طلبه، دار الكتب العلمية، بيروت، 1414ق.
اولين دانشگاه و آخرين پيامبر(ص)، رضا پاك نژاد، كتابفروشي اسلاميه، تهران، ۱۳۶۰ش.
محراب جلوه‌گاه اصیل هنر تزئینی اسلامی، فصلنامه هنر، شماره ۳، بهار ۱۳۶۳ش.