مذبح
مَذْبَح، در زبان عربی، به قتلگاه، جایی که به مکان شهادت امام حسين(ع) انتساب یافته، گفته مى‌شود. این مکان، در کربلا، در حرم امام حسین(ع)، در جنوب غربی رواق حبیب بن مظاهر قرار دارد. واژه مذبح، به معنای جای سر بریده شدن بوده و در برخی روایات، درباره نحوه شهادت امام حسین(ع)، از این واژه استفاده شده است. مذبح، به بخشی از معبدهای نصارا و یهود که شبیه مقصوره یا محراب است نیز، گفته شده است.
واژه‌شناسی
مذبح، واژه‌ای عربی، اسم مکان از ذبح و به معنای جای سر بریده شدن است.[۱] در واژه‌نامه‌های فارسی، به معنای جای قربانی کردن، کشتارگاه،[۲] قربانگاه، جایی که گوسفند و مانند آن را ذبح می‌کنند و جایی از گلوی حیوانِ حلال‌گوشت که آن را از آنجا ذبح می‌کنند، آمده است.[۳]
قتلگاه امام حسین(ع)
در زبان عربی، به قتلگاه، جایی که به مکان شهادت امام حسين(ع) انتساب یافته، مذبح گفته مى‌شود. یکی از لقب‌هاى امام حسین(ع) نیز، «مذبوحٌ مِن القفا» است.[۴] این لقب، از سخنان یکی از زنان اهل بیتِ وی، پس از رویداد عاشورا گرفته شده است.[یادداشت ۱][۵] از زبان حضرت زینب(س)، «محزوز الرأس من القفا»[۶] و «مجزوز الرأس من القفا»[۷] نیز ذکر شده که مانند عبارت پیشین به معنای سربریده از پشت سر است.[۸] در برخی روايات، از شهادت امام حسین(ع)، با عبارت «ذُبِحَ كما يُذبَحُ الكَبْشُ»، یاد شده[۹] و در نوحه‌خوانى پرندگانى كه خبر شهادت امام حسین(ع) را به مدينه رسانده بودند، عبارت «ألا ذُبِحَ الحسينُ بِكربلا» ذکر شده است.[۱۰]
مذبح، در کربلا، در حرم امام حسین(ع)، در جنوب غربی رواق حبیب بن مظاهر و در فاصله چند متری ضریح حبیب بن مظاهر، در زاویه غربی آن قرار دارد. دو پنجره‌ای که برای این مکان نصب شده، یکی رو به روی باب القبله و دیگری رو به روی باب الرأس قرار گرفته است.[۱۱]
در معبدها
در برخى معبدها، «مذبح» جايگاه مقدسى است.[۴] مذبح که به مذابح جمع بسته می‌شود،[۱۲] در معبدهای نصارا[۱۳] و یهودیان[۱۴] ساخته شده و به مقصوره،[۱۵] محراب[۱۶] و مانند آن[۱۵] معنا شده است. برخی، مذبح را جایی دانسته‌اند که نصارا کتاب‌های[۱۲] مقدس[۱۷] را در آن می‌گذراند؛ برخی آن را شامل یهود نیز دانسته‌اند.[۱۷] بر پایه روایتی تاریخی، که در واژه‌نامه‌های عربی نیز آمده، در زمان ابن مُهَلب، کسی را که پس از اسلامش کافر شده بود نزد مروان آوردند. کعب، دستور داد او را وارد «مذبح» کنند و تورات بگذراند و او را به خدا قسم دهند.[۱۸]
بر پایه برخی روایات، امام علی(ع) وقتی در مسجدها محراب می‌دید، آن‌ها را می‌شکست؛ وی این کار را به سبب شباهت آن‌ها به «مذابح یهود» انجام می‌داد.[۱۴] برخی، ساخت این محراب‌ها را پس از فتوحات زمان خلفا دانسته‌اند.[۱۹]
جستارهای وابسته
پانوشت
- ↑ كتاب العين، ج3، ص202؛ المحيط في اللغة، ج3، ص70.
- ↑ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه مذبح.
- ↑ لغت‌نامه دهخدا، واژه «مذبح».
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ فرهنگ نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره 21، ص87.
- ↑ مدينة معاجز الأئمة الإثني عشر، ج4، ص132.
- ↑ مناقب آل أبي طالب(ع)، ج4، ص113.
- ↑ اللهوف على قتلى الطفوف، ص133.
- ↑ كتاب العين، ج6، ص6؛ جمهرة اللغة، ج1، ص97.
- ↑ الأمالي للصدوق، ص130.
- ↑ مدينة معاجز الأئمة الإثني عشر، ج4، ص73؛ بحارالأنوار، ج۴۵ ص١٩٢.
- ↑ نصب شباکین جدیدین من الذهب و الفضة الخالصة فی موقع مذبح، وکالة نون الخبریة؛ قتلگاه حسین بن علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۱۲۵.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ تهذيب اللغة، ج4، ص272؛ المحيط في اللغة، ج3، ص70.
- ↑ أساس البلاغة، ص202.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ من لا يحضره الفقيه، ج1، ص236؛ ترجمه من لا يحضره الفقيه، ج1، ص355.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ تهذيب اللغة، ج4، ص272؛ المحكم و المحيط الأعظم، ج3، ص293؛ النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج2، ص154.
- ↑ تهذيب اللغة، ج4، ص272؛ المحكم و المحيط الأعظم، ج3، ص293؛ أساس البلاغة، ص202؛ النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج2، ص154.
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ محمدباقر مجلسى، بحارالأنوار، ج٨٠ ص٣۵٣ به نقل از نهايه و قاموس.
- ↑ تهذيب اللغة، ج4، ص272؛ المحكم و المحيط الأعظم، ج3، ص293، به نقل از هروی در غریین.
- ↑ ترجمه من لا يحضره الفقيه، ج1، ص355.
- ↑ هي تنوح بصوت شجي يقرع القلوب على الرضيع [الصغير و على] الشيخ الكبير، و على المذبوح من القفا،
منابع
مناقب آل أبي طالب(ع)، ابن شهر آشوب مازندرانى، قم، 1379ق.
اللهوف على قتلى الطفوف، على بن موسى بن طاووس، ترجمه فهرى، تهران، 1348ش.
مدينة معاجز الأئمة الإثني عشر، سيد هاشم بن سليمان بحرانى، قم، 1413ق.
جمهرة اللغة، محمد بن حسن ابن دريد، دار العلم للملايين، بيروت، 1988م.
كتاب العين، خليل بن احمد فراهيدى، نشر هجرت، قم، 1409ق.
الأمالي، ابن بابويه، تهران، 1376ش.
المحيط فى اللغة، اسماعيل بن عباد صاحب، عالم الكتب، بيروت، 1414ق.
من لا يحضره الفقيه، محمد بن على بن بابويه، قم، 1413ق.
ترجمه من لا يحضره الفقيه، محمد بن على ابن بابويه، تهران، 1367ش.
تهذيب اللغة، محمد بن احمد ازهرى، دار احياء التراث العربي، بيروت، 1421ق.
المحكم و المحيط الأعظم، على بن اسماعيل بن سيده، دار الكتب العلمية، بيروت، 1421ق.
أساس البلاغة، محمود بن عمر زمخشرى، دار صادر، بيروت، 1979م.
النهاية في غريب الحديث و الأثر، مبارك بن محمد بن اثير، موسسه مطبوعاتي اسماعيليان، قم، 1367ش.
قتلگاه حسین بن علی(ع)، احمد نبوی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هجدهم، ص119.