حره وبره

حَرّه وبره،

حره

«حَرَّة»، واژه‌ای عربی و به معنای زمین سختی است، که از سنگ‌های سیاه شکل گرفته، گویی با آتش سوخته باشد. ریشه این واژه «ح، ر، ر» به معنای گرما بوده و جمع آن «حِرار» است. به گفته برخی، «حرّه» به نام «لابة» نیز خوانده شده است. واژه‌نامه‌های پارسی، حرّه را «سنگلاخ سوخته» و «سنگستان» معنا کرده‌اند.

زمین‌های حرّه، انبوهی از سنگ‌های سخت سیاه‌رنگ و متخلخل است، که زمینه زیست بشری و کشاورزی در آن فراهم نیست. علت به وجود آمدن این مناطق، گسل‌های فراوانی است، که گاه گدازه‌های آتش‌فشانی از آن فوران کرده و سطح زمین را به صورت گسترده، بدون آنکه کوه‌زایی کند، می‌پوشاند. این گدازه‌ها پس از سرد شدن به رنگ تیره درمی‌آیند.

نام

حره الوَبَره، برخی وَبْره نیز جایز دانسته‌اند. به آن حره غربیه نیز گفته شده است.

بر پایه گزارشی، در سده ششم قمری تنها به بخشی از حره غربی، حره وبره گفته می‌شد.

بر پایه گزارشی در سال ۱۴۱۸ق. امروزه به «حره غربیه» شهرت یافته است.

حره وبره، به شکل عام به همه حره غربی گفته شده است و حقیقتا بر بخش میانی آن اطلاق می شود.

به هر کدام از بخش‌های این حره، مناسب با قبیله‌ای که در آن ساکن بوده‌اند، نامی گفته شده است. برای نمونه به بخشی از آن حره بنی سلمه گفته شده است.

«الوبر»، به معنای صوف ابل است.

مکان

حره وبره، در غرب مدینه و با فاصله سه میلی از مدینه قرار دارد.

در سوی شرقی (نزدیک) بئر عروه قرار می‌گیرد.

‌ویژگی

امروزه حره‌ای دیده‌ نمی‌شود و تنها خانه‌ها و ساختمان‌ها و زمین های آسفالت شده و سنگ فرش شده است.

در سوی جنوب غربی آن، مزرعه‌ها و باغ‌ها قرار دارد.

وادی عقیق

وادی عقیق، از میان این حره، از جنوب به سوی شمال جاری بوده و این حره را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرده است.

ثنیة الوداع

ثنیة الوداع که به ثنیة الوداع الجنوبیة شناخته می‌شود، در این حره قرار دارد.

مسجد قبلتین

مسجد قبلتین در غرب مدینه، روی مکان بلندی از حره وبره، در شمال غربی آن، نزدیک وادی عقیق صغری و کبری قرار دارد.

این مسجد، در غرب مساجد دامنه کوه سلع، قرار داشته و از مسجد‌النبی سه و نیم کیلومتر فاصله دارد.

آثار باستانی

در سوی غربی این حره، قصر عروه و بئر عروه و برخی از قصرهای عقیق قرار دارد.

قلعه‌های ضحیان و قلعه قبا در سوی جنوب غربی آن قرار دارد.

در حدیث

و هي إحدى اللابتين اللتين تحدان حرم المدينة كما سبق ذكره،

در تاریخ

قبایل وارد بر این حره از ثروت طبیعی و سنگهای آن برای ساختن بنا استفاده می‌کردند و در بین حره هم مزارع و باغ‌های خود را احداث کردند.

بنوقینقاع از یهود و بنی المصطلق در این حره ساکن بودند.

همچنین بعضی از قبایل خزرج و بطون آنها مانند:  بنی بیاضه و زریق دو فرزند عامر بن زریق، بنی کعب بن مالک و بنی حبیب بن عبد حارثة بن مالک، بنی غزاره، که در وبره سکونت داشتند در این منطقه اقامت گزیده بودند.

بسیاری از قصرها و مزرارع و باغ‌ها در دوره دولت اموی در جانب این حره ساخته شده‌ و آبادی آن رونق گرفت؛ از این رو، توسعه و مدنیت تمدن وادی عقیق که از میان حره وبره می‌گذرد معروف شد،

منازل بنی‌سلمه در سوی شمال شرقی این حره است.

بنی سلمه در بخشی که مسجد قبلتین قرار دارد ساکن بوده و قبرستان آنها نیز در همان مکان بود، این بخش به نام حره بنی سلمه شهرت یافت. در بخش جنوبی حره، قبیله بنی بیاضه ساکن شدند که و هم حی من الانصار، این بخش به نام حره بیاضه شهرت یافت.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله بررسی جغرافیای طبیعی مدینه یحیی جهانگیری و علی اصغر کریم خانی، فصلنامه میقات حج، دوره ۲۶، ش۱۰۳، بهار ۱۳۹۷، ص۷۹–۱۰ است.

• الامکنه و المیاه و الجبال و الآثار، نصر بن عبدالله اسکندری، مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه، ریاض،‌ ۱۴۲۵ق.‏
• تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، احمد یاسین احمد خیاری، عامه، عربستان، ۱۴۱۹ق‏.
• جمهرة اللغة، محمد بن حسن بن درید (ابن درید)، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۹۸۸م.
• الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبد الغفور عطار، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۳۷۶ق.
• فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

• کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۹ق.
• مدينه شناسى، محمد باقر نجفى، شركت قلم، تهران، 1364ش.
• مراصد الإطلاع علي أسماء الأمكنة و البقاع، ابن عبد الحق بغدادى، دار الجيل، بيروت، 1412ق.
• المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، محمد محمد حسن شراب، دار الشاميه-دار القلم، بيروت-دمشق، 1411ق.
• معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.

• معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس (ابن فارس)، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۴۰۴ق.
• المغانم المطابه فی معالم طابه، مجدالدین فیروزآبادی، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنوره، مدینه، ۲۰۰۲م.