مذبح
مَذْبَح، در زبان عربی، به قتلگاه، جایی که به مکان شهادت امام حسین(ع) انتساب یافته، گفته می‌شود. این مکان، در کربلا، در حرم امام حسین(ع)، در جنوب غربی رواق حبیب بن مظاهر قرار دارد.
واژه مذبح، به معنای جای سر بریده شدن بوده و در برخی روایات، درباره نحوه شهادت امام حسین(ع)، از این واژه استفاده شده است. مذبح، به بخشی از معبدهای نصارا و یهود که شبیه مقصوره یا محراب است نیز، گفته شده است.
واژه‌شناسی
مذبح، واژه‌ای عربی، اسم مکان از ذبح و به معنای جای سر بریده شدن است.[۱] در واژه‌نامه‌های فارسی، به معنای جای قربانی کردن، کشتارگاه،[۲] قربانگاه، جایی که گوسفند و مانند آن را ذبح می‌کنند و جایی از گلوی حیوانِ حلال‌گوشت که آن را از آنجا ذبح می‌کنند، آمده است.[۳]
قتلگاه امام حسین(ع)
در زبان عربی، به قتلگاه، جایی که به مکان شهادت امام حسین(ع) انتساب یافته، مذبح گفته می‌شود. یکی از لقب‌های امام حسین(ع) نیز، «مذبوحٌ مِن القفا» است.[۴] این لقب، از سخنان یکی از زنان اهل بیتِ وی، پس از رویداد عاشورا گرفته شده است.[یادداشت ۱][۵] از زبان حضرت زینب(س)، «محزوز الرأس من القفا»[۶] و «مجزوز الرأس من القفا»[۷] نیز ذکر شده که مانند عبارت پیشین به معنای سربریده از پشت سر است.[۸] در برخی روایات، از شهادت امام حسین(ع)، با عبارت «ذُبِحَ کما یُذبَحُ الکَبْشُ»، یاد شده[۹] و در نوحه‌خوانی پرندگانی که خبر شهادت امام حسین(ع) را به مدینه رسانده بودند، عبارت «ألا ذُبِحَ الحسینُ بِکربلا» ذکر شده است.[۱۰]
مذبح، در کربلا، در حرم امام حسین(ع)، در جنوب غربی رواق حبیب بن مظاهر و در فاصله چند متری ضریح حبیب بن مظاهر، در زاویه غربی آن قرار دارد. دو پنجره‌ای که برای این مکان نصب شده، یکی رو به روی باب القبله و دیگری رو به روی باب الرأس قرار گرفته است.[۱۱]
در معبدها
در برخی معبدها، «مذبح» جایگاه مقدسی است.[۴] مذبح که به مذابح جمع بسته می‌شود،[۱۲] در معبدهای نصارا[۱۳] و یهودیان[۱۴] ساخته شده و به مقصوره،[۱۵] محراب[۱۶] و مانند آن[۱۵] معنا شده است. برخی، مذبح را جایی دانسته‌اند که نصارا کتاب‌های[۱۲] مقدس[۱۷] را در آن می‌گذراند؛ برخی آن را شامل یهود نیز دانسته‌اند.[۱۷] بر پایه روایتی تاریخی، که در واژه‌نامه‌های عربی نیز آمده، در زمان ابن مُهَلب، کسی را که پس از اسلامش کافر شده بود نزد مروان آوردند. کعب، دستور داد او را وارد «مذبح» کنند و تورات بگذراند و او را به خدا قسم دهند.[۱۸]
بر پایه برخی روایات، امام علی(ع) وقتی در مسجدها محراب می‌دید، آن‌ها را می‌شکست؛ وی این کار را به سبب شباهت آن‌ها به «مذابح یهود» انجام می‌داد.[۱۴] برخی، ساخت این محراب‌ها را پس از فتوحات زمان خلفا دانسته‌اند.[۱۹]
جستارهای وابسته
پانوشت
- ↑ کتاب العین، ج3، ص202؛ المحیط فی اللغة، ج3، ص70.
- ↑ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه مذبح.
- ↑ لغت‌نامه دهخدا، واژه «مذبح».
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ فرهنگ نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره 21، ص87.
- ↑ مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر، ج4، ص132.
- ↑ مناقب آل أبی طالب(ع)، ج4، ص113.
- ↑ اللهوف علی قتلی الطفوف، ص133.
- ↑ کتاب العین، ج6، ص6؛ جمهرة اللغة، ج1، ص97.
- ↑ الأمالی للصدوق، ص130.
- ↑ مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر، ج4، ص73؛ بحارالأنوار، ج۴۵ ص١٩٢.
- ↑ نصب شباکین جدیدین من الذهب و الفضة الخالصة فی موقع مذبح، وکالة نون الخبریة؛ قتلگاه حسین بن علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۱۲۵.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ تهذیب اللغة، ج4، ص272؛ المحیط فی اللغة، ج3، ص70.
- ↑ أساس البلاغة، ص202.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ من لا یحضره الفقیه، ج1، ص236؛ ترجمه من لا یحضره الفقیه، ج1، ص355.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ تهذیب اللغة، ج4، ص272؛ المحکم و المحیط الأعظم، ج3، ص293؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج2، ص154.
- ↑ تهذیب اللغة، ج4، ص272؛ المحکم و المحیط الأعظم، ج3، ص293؛ أساس البلاغة، ص202؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج2، ص154.
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج٨٠ ص٣۵٣ به نقل از نهایه و قاموس.
- ↑ تهذیب اللغة، ج4، ص272؛ المحکم و المحیط الأعظم، ج3، ص293، به نقل از هروی در غریین.
- ↑ ترجمه من لا یحضره الفقیه، ج1، ص355.
- ↑ هی تنوح بصوت شجی یقرع القلوب علی الرضیع [الصغیر و علی] الشیخ الکبیر، و علی المذبوح من القفا،
منابع
- أساس البلاغة، محمود بن عمر زمخشری، دار صادر، بیروت، ۱۹۷۹م.
- الأمالی، ابن بابویه، تهران، ۱۳۷۶ش.
- اللهوف علی قتلی الطفوف، علی بن موسی بن طاووس، ترجمه فهری، تهران، ۱۳۴۸ش.
- المحکم و المحیط الأعظم، علی بن اسماعیل بن سیده، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۲۱ق.
- المحیط فی اللغة، اسماعیل بن عباد صاحب، عالم الکتب، بیروت، ۱۴۱۴ق.
- النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مبارک بن محمد بن اثیر، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، ۱۳۶۷ش.
- ترجمه من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی ابن بابویه، تهران، ۱۳۶۷ش.
- تهذیب اللغة، محمد بن احمد ازهری، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۱ق.
- جمهرة اللغة، محمد بن حسن ابن درید، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۹۸۸م.
- قتلگاه حسین بن علی(ع)، احمد نبوی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هجدهم، ص۱۱۹.
- کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۹ق.
- مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر، سید هاشم بن سلیمان بحرانی، قم، ۱۴۱۳ق.
- من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی بن بابویه، قم، ۱۴۱۳ق.
- مناقب آل أبی طالب(ع)، ابن شهر آشوب مازندرانی، قم، ۱۳۷۹ق.
- وکالة نون الخبریة.