بقعه پیر اولیا

بقعه پیر اولیا یا بقعه مالک اشتر،

اطلاعات اوليه

مکان

بقعه پیر اولیا، در ایران، در لارستانِ استان فارس، در شهر «اوز»، روبه‌روی مسجد جامع قرار گرفته است.

قعه مشهور به «پير اوليا و مالك اشتر»، در محل ميدان قديمى «لَزدخون» و در محله معروف به پير اوليا در شهر «اوز» لارستان فارس و در مقابل مسجد جامع اين شهر واقع شده است.

بنا

تاریخ ساخت بنا روشن نیست؛ ولی ظاهر آن نشان می‌دهد که آرامگاه طی زمان‌های مختلف تغییرات زیادی کرده است. از مدارک تاریخی موجود در این آرمگاه، لوح سنگی است که تاریخ تعمیر گنبد پیر اولیاء را مقارن با اواخر دوره صفویه نشان می‌دهد.

تاريخ ساخت بنا روشن نيست. اما ظاهر آن نشان مى‌دهد كه آرامگاه طى زمان‌هاى مختلف دچار تغييرات گسترده شده است. اين آرامگاه درون حصارى محصور و يك فضاى باز (صحن) واقع شده است و سردرِ ورودى آن به شكل طاق، در قسمت شرق قرار دارد. پس از عبور از يك راهروى كوچك به درِ ورودى اتاق مقبره مى‌رسيم كه از نوع آهنى است و جاى‌گزين درِ قديمى شده و بر پيشانى درِ ورودى «بسمله» به زيبايى با خط نستعليق نوشته شده است.

نماى داخلى مقبره از دو بخش، اتاق مربع شكل گنبددار و فضاى طاق‌دار به‌جاى شبستان تشكيل شده است. پوشش گنبدى اتاق، پس از تبديل فضاى چهار گوش به هشت ضلعى، و با استفاده از فيلپوش‌هايى به دايره تبديل شده است تا گنبد بنا را بر آن استوار سازند. بر سطوح ديوار اتاق، طاق‌نماهاى بزرگى كه به‌صورت قرينه قرار گرفته‌اند، به چشم مى‌خورد. چهار نورگير كه به‌صورت يك در ميان در فضاى هشت‌گوش گنبد تعبيه شده‌اند، نور مورد

نياز فضاى داخلى اتاق را تأمين مى‌كنند.

سقف بخش دوم فضاى داخلى مقبره كه پس از اتاق گنبددار قرار گرفته، به كمك دو طاق مسقف شده است. نماى داخلى آرامگاه ساده و بدون آرايش مى‌باشد و قبر متوفى نيز ساده و بدون سنگ نوشته است. نماى بيرونى آرامگاه نيز در گذشته به كمك گچ يك‌پارچه سفيدكارى بوده. اما امروزه به دليل نوسازى از شكل قديمى خود خارج شده است. بر فراز بقعه، گنبد زنگوله‌اى شكلى به ارتفاع سه متر خودنمايى مى‌كند كه فاقد تزيينات خاصى است.

از مدارك تاريخى موجود در اين آرمگاه، لوح سنگى است كه تاريخ تعمير گنبد پير اولياء را مقارن با اواخر دوره صفويه نشان مى‌دهد. اين سنگ كه سابق، بر پيشانى ورودى اتاق مقبره نصب بود، امروزه بر ديوار فضاى طاق‌دار داخل مقبره به يادگار مانده است. بر روى اين سنگ در يازده سطر به شيوه نظم، اشعارى در خصوص تعمير گنبد آمده است:

شد بنا از قلوب خير اثر

صورت ظاهرش چو فَته ماه

آغاز و انجام ابيات و نيز ميانه دو مصرع با نقوش رنگ‌آميزى شده مزين گشته است. مصرع دوم آخرين بيت در برگيرنده تاريخ است كه در قالب حروف ابجد آمده، و تاريخ ١١٠۴ ه .ق، را نشان مى‌دهد.

مدفون

در کتیبه موجود در آرامگاه، مدفون ابراهیم بن مالک اشتر معرفی شده است؛ ولی درباره شخصیت مدفون در این بقعه اختلاف نظر وجود دارد.

«حميرا كمال» مى‌نويسد:

براساس روايات، آرامگاه يكى از سرداران و مبلغان دينى به نام مالك اشتر يا اژدر است كه پس از حاكميت اسلام براى تبليغ و گسترش دين به جنوب فارس گسيل گشت. اين سردار، بنا بر نقل قول‌ها غير از «مالك اشتر» دوست شاخص حضرت امام على(ع) مى‌باشد.

«صداقت كيش»، قول دوم، يعنى مالك اژدر را پذيرفته است مى‌نويسد: «از اين شخص در شيراز نامه و فارس‌نامه نام برده شده و واقعه جنگ لشكر اين سردار با مردم قلعه بندر (در ٣٠٠ مترى آرمگاه سعدى در شيراز) را شرح داده است».

«نور خضرى»، آرامگاه را متعلق به نوه ابراهيم بن مالك اشتر مى‌داند و استدلال او يك بيت از شعر موجود در اين كتيبه است كه مى‌نويسد: قدس الله سرهم گويان - بر ابراهيم مالك اژدر.

دیگر مزارها

مزارهای دیگری نیز، به ابراهیم بن مالک اشتر نخعی منسوب است. برخی از آنها چنین است:

مزار ابراهیم بن مالک

نوشتار اصلی: مزار ابراهیم بن مالک اشتر (دجیل)

این مزار، در عراق و در جنوب شهر دجیل قرار دارد. نیروهای اموی پس از شهادت ابراهیم بن مالک جسد وی را سوزاندند، این مزار همان محل کشته‌شدن اوست که به قبر شیخ ابراهیم شهرت یافته است.

بقعه کمر بسته

نوشتار اصلی: بقعه کمر بسته

بقعه کمر بسته، زیارتگاهی است در ایران، استان لرستان، شهرستان الیگودرز و در روستای گایکان، که میان مردم به مزار ابراهیم بن مالک اشتر نخعی شهرت دارد و در درستیِ این انتساب تردید وجود دارد.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب ابراهیم بن مالک اشتر نخعی، محمود سامانی. بخش «بقاع منسوب به ابراهيم»، ص107 است.

• ابراهیم بن مالک اشتر نخعی، محمود سامانی، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.
• بررسی آثار تاریخی و هنری اوز، حمیرا کمال، ایران-شیراز، 1383 ه.ش.
• دائرة المعارف بقاع و اماکن متبرکه، محمد مهدی فقیه بحرالعلوم، آماده چاپ.
• زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم و احمد خامه یار، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۵ش.
• کرامتی، محمدهادی، تاریخ دلگشای اوز، ایران، بی تا.
• گذری بر فرهنگ مردم اوز، محمدنور خضری، ایران-شیراز، 1377 ه.ش.