بقعه پیر اولیا

بقعه پیر اولیا یا بقعه مالک اشتر،

اطلاعات اوليه
کاربری	زیارتگاه

مکان

بقعه پیر اولیا یا بقعه مالک اشتر، در ایران، در لارستانِ استان فارس، در شهر «اوز» قرار گرفته است. این زیارتگاه، در محل میدان قدیمی «لَزدخون» و در محله معروف به پیر اولیا، روبه‌روی مسجد جامع واقع شده است.

بنا

تاریخ ساخت بنا روشن نیست؛ ولی ظاهر آن نشان می‌دهد که آرامگاه طی زمان‌های مختلف تغییرات زیادی کرده است.

از مدارک تاریخی موجود در این آرمگاه، لوح سنگی است که تاریخ بازسازی گنبد را مقارن با اواخر دوره صفویه نشان می‌دهد.

تاریخ ساخت بنا روشن نیست. اما ظاهر آن نشان می‌دهد که آرامگاه طی زمان‌های مختلف دچار تغییرات گسترده شده است.

این آرامگاه درون حصاری محصور و یک صحن واقع شده است و سردرِ ورودی آن به شکل طاق، در قسمت شرق قرار دارد. پس از عبور از یک راهروی کوچک، به درِ ورودی اتاق مقبره می‌رسیم که از نوع آهنی است و جایگزین درِ قدیمی شده و بر پیشانی درِ ورودی، بسمله به زیبایی با خط نستعلیق نوشته شده است.

نمای داخلی مقبره از دو بخش، اتاق مربع‌شکل گنبددار و فضای طاق‌دار به‌جای شبستان تشکیل شده است. پوشش گنبدی اتاق، پس از تبدیل فضای چهار گوش به هشت ضلعی، و با استفاده از فیلپوش‌هایی به دایره تبدیل شده است تا گنبد بنا را بر آن استوار سازند. بر سطوح دیوار اتاق، طاق‌نماهای بزرگی که به‌صورت قرینه قرار گرفته‌اند، به چشم می‌خورد. چهار نورگیر که به‌صورت یک در میان در فضای هشت‌گوش گنبد تعبیه شده‌اند، نور مورد نیاز فضای داخلی اتاق را تأمین می‌کنند.

سقف بخش دوم فضای داخلی مقبره که پس از اتاق گنبددار قرار گرفته، به کمک دو طاق مسقف شده است. نمای داخلی آرامگاه ساده و بدون آرایش می‌باشد و قبر متوفی نیز ساده و بدون سنگ نوشته است. نمای بیرونی آرامگاه نیز در گذشته به کمک گچ یک‌پارچه سفیدکاری بوده. اما امروزه به دلیل نوسازی از شکل قدیمی خود خارج شده است. بر فراز بقعه، گنبد زنگوله‌ای شکلی به ارتفاع سه متر خودنمایی می‌کند که فاقد تزیینات خاصی است.

از مدارک تاریخی موجود در این آرمگاه، لوح سنگی است که تاریخ تعمیر گنبد پیر اولیاء را مقارن با اواخر دوره صفویه نشان می‌دهد. این سنگ که سابق، بر پیشانی ورودی اتاق مقبره نصب بود، امروزه بر دیوار فضای طاق‌دار داخل مقبره به یادگار مانده است. بر روی این سنگ در یازده سطر به شیوه نظم، اشعاری در خصوص تعمیر گنبد آمده است:

شد بنا از قلوب خیر اثر صورت ظاهرش چو فَته ماه

آغاز و انجام ابیات و نیز میانه دو مصرع با نقوش رنگ‌آمیزی شده مزین گشته است. مصرع دوم آخرین بیت در برگیرنده تاریخ است که در قالب حروف ابجد آمده، و تاریخ ۱۱۰۴ ه. ق، را نشان می‌دهد.

مدفون

در کتیبه موجود در آرامگاه، مدفون ابراهیم بن مالک اشتر معرفی شده است؛ ولی درباره شخصیت مدفون در این بقعه اختلاف نظر وجود دارد.

«حمیرا کمال» می‌نویسد:

براساس روایات، آرامگاه یکی از سرداران و مبلغان دینی به نام مالک اشتر یا اژدر است که پس از حاکمیت اسلام برای تبلیغ و گسترش دین به جنوب فارس گسیل گشت. این سردار، بنا بر نقل قول‌ها غیر از «مالک اشتر» دوست شاخص حضرت امام علی (ع) می‌باشد.

«صداقت کیش»، قول دوم، یعنی مالک اژدر را پذیرفته است می‌نویسد: «از این شخص در شیراز نامه و فارس‌نامه نام برده شده و واقعه جنگ لشکر این سردار با مردم قلعه بندر (در ۳۰۰ متری آرمگاه سعدی در شیراز) را شرح داده است».

«نور خضری»، آرامگاه را متعلق به نوه ابراهیم بن مالک اشتر می‌داند و استدلال او یک بیت از شعر موجود در این کتیبه است که می‌نویسد: قدس الله سرهم گویان - بر ابراهیم مالک اژدر.

دیگر مزارها

مزارهای دیگری نیز، به ابراهیم بن مالک اشتر نخعی منسوب است. برخی از آنها چنین است:

مزار ابراهیم بن مالک

نوشتار اصلی: مزار ابراهیم بن مالک اشتر (دجیل)

این مزار، در عراق و در جنوب شهر دجیل قرار دارد. نیروهای اموی پس از شهادت ابراهیم بن مالک جسد وی را سوزاندند، این مزار همان محل کشته‌شدن اوست که به قبر شیخ ابراهیم شهرت یافته است.

بقعه کمر بسته

نوشتار اصلی: بقعه کمر بسته

بقعه کمر بسته، زیارتگاهی است در ایران، استان لرستان، شهرستان الیگودرز و در روستای گایکان، که میان مردم به مزار ابراهیم بن مالک اشتر نخعی شهرت دارد و در درستیِ این انتساب تردید وجود دارد.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب ابراهیم بن مالک اشتر نخعی، محمود سامانی. بخش «بقاع منسوب به ابراهیم»، ص۱۰۷ است.

• ابراهیم بن مالک اشتر نخعی، محمود سامانی، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.
• بررسی آثار تاریخی و هنری اوز، حمیرا کمال، ایران-شیراز، ۱۳۸۳ ه.ش.
• دائرة المعارف بقاع و اماکن متبرکه، محمد مهدی فقیه بحرالعلوم، آماده چاپ.
• زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم و احمد خامه یار، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۵ش.
• کرامتی، محمدهادی، تاریخ دلگشای اوز، ایران، بی تا.
• گذری بر فرهنگ مردم اوز، محمدنور خضری، ایران-شیراز، ۱۳۷۷ ه.ش.