بقعه پیر اولیا

بقعه پیر اولیا یا بقعه مالک اشتر یا مالک اژدر، زیارتگاهی است در ایران، که در لارستانِ استان فارس و در شهر «اوز» قرار دارد. بر پایه کتیبه‌ای که در زیارتگاه است، این بقعه متعلق به ابراهیم بن مالک اشتر نخعی است؛ با اینکه وی در عراق به شهادت رسیده و بدنش سوزانده شده است. برخی مدفون را «مالک اشتر» یا «مالک اژدر» یکی از سرداران اسلام، غیر از صحابی خاص امام علی(ع) دانسته‌اند. برخی نیز او را نوه ابراهیم بن مالک اشتر نخعی معرفی کرده‌اند.

اطلاعات اوليه
کاربری	زیارتگاه
مکان	ایران، لارستانِ استان فارس، شهر اوز.
نام‌های دیگر	بقعه مالک اشتر، بقعه مالک اژدر.
مشخصات
وضعیت	فعال
معماری
بازسازی	دوره صفویه.

مکان

بقعه پیر اولیا یا بقعه مالک اشتر، در ایران، در لارستانِ استان فارس، در شهر «اوز» قرار گرفته است. این زیارتگاه، در محل میدان قدیمی «لَزدخون» و در محله معروف به پیر اولیا، روبه‌روی مسجد جامع واقع شده است.

بنا

این آرامگاه، از یک صحن، سردرِ ورودی به شکل طاق، یک اتاق مربع‌شکل که روی آن گنبد قرار دارد و یک فضای طاق‌دار به جای شبستان تشکیل شده است.

پوشش گنبدی اتاق، پس از تبدیل فضای چهار گوش به هشت ضلعی، و با استفاده از فیلپوش‌هایی به دایره تبدیل شده است تا گنبد بنا بر آن استوار شود. چهار نورگیر که به‌صورت یک در میان در فضای هشت‌گوش گنبد قرار گرفته‌اند، نور مورد نیاز فضای داخلی اتاق را فراهم می‌کنند. نمای داخلی آرامگاه ساده و قبر نیز ساده و بدون سنگ‌نوشته است. بر فراز بقعه، گنبد زنگوله‌ای شکلی به ارتفاع سه متر قرار دارد.

پیشینه

از تاریخ ساخت این زیارتگاه آگاهی در دست نیست. یک لوح سنگی، تاریخ بازسازی گنبد را مقارن با اواخر دوره صفویه نشان می‌دهد. این سنگ که پیش از این، بر پیشانی ورودی اتاق مقبره نصب بوده است، امروزه بر دیوار فضای طاق‌دار داخل مقبره قرار گرفته است. بر روی این سنگ، در یازده سطر به شیوه نظم، سروده‌هایی درباره بازسازی گنبد آمده است. آغاز و پایان و نیز میانه دو مصرع، با نقوش رنگ‌آمیزی شده تزیین شده است. مصرع دومِ آخرین بیت، در برگیرنده تاریخ است که در قالب حروف ابجد آمده، و تاریخ ۱۱۰۴ق. را نشان می‌دهد.

مدفون

درباره شخصیت مدفون در این بقعه، اختلاف نظر وجود دارد که برخی از باورها چنین است:

ابراهیم بن مالک اشتر

در کتیبه موجود در آرامگاه، مدفون، ابراهیم بن مالک اشتر معرفی شده است.

مالک اژدر

به باور برخی، بر پایه منابع، این زیارتگاه متعلق به یکی از سرداران و مبلغان دینی به نام مالک اشتر یا اژدر است که پس از حاکمیت اسلام برای تبلیغ و گسترش دین به جنوب فارس گسیل گشت. این سردار، بر پایه نقل قول‌ها غیر از مالک اشتر دوست شاخص امام علی‌(ع) است. برخی دیگر نیز، مدفون را مالک اژدر دانسته‌اند. به گفته آنها از این شخص در شیرازنامه و فارس‌نامه نام برده شده و رویداد جنگ لشکر این سردار با مردم قلعه بندر شرح داده شده است.

نوه ابراهیم بن مالک اشتر

برخی، آرامگاه را متعلق به نوه ابراهیم بن مالک اشتر دانسته‌اند. استدلال آنها به یک بیت از شعر موجود در کتیبه آرمگاه است.

دیگر مزارهای منسوب به ابراهیم بن مالک

مزارهای دیگری نیز، به ابراهیم بن مالک اشتر نخعی منسوب است. برخی از آنها چنین است:

مزار ابراهیم بن مالک

نوشتار اصلی: مزار ابراهیم بن مالک اشتر (دجیل)

این مزار، در عراق و در جنوب شهر دجیل قرار دارد. نیروهای اموی پس از شهادت ابراهیم بن مالک جسد وی را سوزاندند، این مزار همان محل کشته‌شدن اوست که به قبر شیخ ابراهیم شهرت یافته است.

بقعه کمر بسته

نوشتار اصلی: بقعه کمر بسته

بقعه کمر بسته، زیارتگاهی است در ایران، استان لرستان، شهرستان الیگودرز و در روستای گایکان، که میان مردم به مزار ابراهیم بن مالک اشتر نخعی شهرت دارد و در درستیِ این انتساب تردید وجود دارد.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب ابراهیم بن مالک اشتر نخعی، محمود سامانی. بخش «بقاع منسوب به ابراهیم»، ص۱۰۷ است.

• ابراهیم بن مالک اشتر نخعی، محمود سامانی، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.
• بررسی آثار تاریخی و هنری اوز، حمیرا کمال، ایران-شیراز، ۱۳۸۳ ه.ش.
• دائرة المعارف بقاع و اماکن متبرکه، محمد مهدی فقیه بحرالعلوم، آماده چاپ.
• زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم و احمد خامه یار، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۵ش.
• کرامتی، محمدهادی، تاریخ دلگشای اوز، ایران، بی تا.
• گذری بر فرهنگ مردم اوز، محمدنور خضری، ایران-شیراز، ۱۳۷۷ ه.ش.