آیه ۲۵ سوره حج

آیه ۲۵ سوره حج، آیه‌ای از قرآن، که

متن و ترجمه

﴿

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِي جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاءً الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ وَمَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ

بى‏‌گمان، كسانى كه كافر شدند و از راه خدا و مسجدالحرام كه آن را براى مردم اعم از مقيم در آنجا و باديه‏‌نشين يكسان قرار داده‏‌ايم، جلوگيرى مى‌كنند و [نيز] هر كه بخواهد در آنجا به ستم [از حق] منحرف شود او را از عذابى دردناک مى‏‌چشانيم.

﴾

شرح واژگان

«عاكف» اسم فاعل از مصدر عكوف به معناى ملازمت با چيزى و مواظبت از آن است. گفته شده اين واژه در آیات ديگر قرآن نيز به همين معنا به كار رفته است، مانند آیه ﴿مٰا هٰذِهِ التَّمٰاثِيلُ الَّتِي أَنْتُمْ لَهٰا عٰاكِفُونَ ﴾

واژه «باد»، اسم فاعل از ريشه بدى يبدو بدواً، و به معناى آشكار و هويدا مى‌باشد. به به غير حضرى [مسافران] نیز «باد» گفته مى‌شود؛ به اين دليل كه كه در گوشه باز و آَشكار از زمين زندگى مى‌كنند، نه در مكانى كه پوشيده از ساختمان‌ها [مظاهر تمدن] است. در حقيقت «باديه نشين» در مقابل شهر نشين، و «باد» در مقابل مقيم و حاضر است.

«الحاد» در اصل به معناى حفره متمايل از وسط است. و «ملحد در زبان» يعنى منحرف و متمايل از حق.

محتوا

در آیه ۲۵ سوره حج، اولین آیه مربوط به حج در سوره حج است که به سه امر پرداخته است:‌

کافران و کردارشان

عبارت ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا ﴾ شامل همه کافران می‌شود؛ ولی از فراز ﴿وَ يَصُدُّون ﴾ استفاده شده است که مراد، کافران قریش ساکن در مکه است.

به باور علامه طباطبایی، مفسر شیعه، مراد از ﴿وَ يَصُدُّون عَنْ سَبِيلِ اللّٰه ﴾ این است که کافران قریش ساکن مکه، مردم را از پیروی از اسلام در آغاز بعثت و پیش از هجرت به مدینه بازداشتند. فخر رازی، مفسر اهل سنت، معتقد است مراد، جلوگیری از هجرت و جهاد است. برخى از مفسران نيز عقيده دارند كه اين صدّ، شامل هرگونه تلاش براى جلوگيرى مردم از ايمان و عمل صالح مى‌شود. به باور برخی، شأن نزول آیه که جلوگیری کافران از ورود مسلمانان به مسجدالحرام است، تنها مصداق بارزی از آیه است و جلوی شمول آیه را نمی‌گیرد.

منع از ورود به مسجدالحرام

جمله ﴿وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ﴾ به بازداشتن مردم از مسجدالحرام توسط کافران پرداخته است. به گفته برخی از مفسران، مراد، بازداشتن مردم از ورود به مسجدالحرام و انجام طواف و خواندن نماز و دیگر مناسک است.

اگرچه در عبارت قرآن، «مسجدالحرام» آمده؛ ولی میان مفسران در تفسیر آن اختلاف نظر وجود دارد:

• بسیاری از مفسران، مسجدالحرام را به همان محدوده مسجد معنا کرده و استدلالشان ظاهر عبارت آیه است.
• به باور برخی، منظور همه حرم است؛ زیرا در جریان حدیبیه پیامبر(ص) و مسلمانان خارج از حرم بودند و از آنجا ممنوع الورود شدند. از سوی دیگر، اطلاق واژه «مسجدالحرام» بر حرم نیز جایز است؛ چنانچه در آیه اول سوره اسراء برای اشاره به حرم از واژه مسجدالحرام استفاده شده است. برخی، این دلایل را رد کرده‌اند.

به نظر برخی دیگر، مراد مکه است. استدلال آنها به ادامه آیه است که درباره قرار دادن مسجدالحرام به صورت مساوی برای مقیمان مکه و غیر مقیمان مکه سخن گفته است؛ چراکه شهر مکه و خانه‌های آن برای مقیم و مسافر یکسان بوده و کسی حق ندارد از مسافران اجاره بگیرد؛ پس معلوم می‌شود منظور از مسجدالحرام شهر مکه است نه خصوص مسجدالحرام. در روایات نیز به این مطلب اشاره شده است.

معرفی مسجدالحرام

در بخش دوم آیه، به معرفی مسجدالحرام پرداخته و به همگانی خانه خدا اشاره شده است. به گفته مفسران، مراد از عمومیت در عبارت

﴿

﴾

این است که محل استقرار، محل مناسک و معبد همه انسا‍ن‌ها است و کسی نمی‌تواند آن را به ملکیت خود درآورد.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه تفسیر آیات حج، محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش. است.

المصباح المنير، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق.

معجم مقاييس اللغة، احمد بن فارس، تحقيق عبد السلام محمد هارون، قم، مكتب الإعلام الاسلامى، ١۴٠۴ق.

مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، تحقيق صفوان عدنان داوودى، بيروت، دارالسامية، ١۴١٢ق.