خطبه غدیر خم
خطبه غدیر خم، سخنراني پیامبر(ص) در روز غدير در بازگشت از حجه الوداع است که در آن به جانشینی امام علی(ع) پس از خود تصریح شده است
زمان
خطبه غدير به هنگام بازگشت پيامبراکرم در سال دهم هجري به همراه بسياري از مسلمانان از حجة الوداع* در شرايط خاصي ايراد شد. محتواي اصلي و جمله کليدي اين خطبه يعني: «من کنت مولاه فعلي مولاه» هر کس که من مولاي او هستم، علي مولاي اوست» ، در منابع شيعي و اهل‌سنت به شکل متواتر روايت شده است.
اسناد
برخي از علماي رجال و حديث‌شناس اهل‌سنت، اسناد اين حديث را کثير دانسته و بيشتر آنان اسناد آن را صحيح مي‌دانند. در ميان راويان اين حديث، حدود 90 نفر از صحابه و 84 نفر از تابعين قرار دارند. علاوه بر نقل مستقيم از سوي اين افراد، برخي اين حديث را از کساني که در غديرخم حاضر بوده‌اند شنيده و نقل کرده‌اند. به گفته علامه اميني، اين حديث را احمد بن حنبل از 40 طريق، ابن جرير طبري از 72 طريق، جزري مقري از 80 طريق، ابن عقده از 105 طريق، ابوسعيد سجستاني از 120 طريق، ابوبکر جعابي از 125 طريق و حافظ ابوالعلاء العطار همداني نيز از 250 طريق نقل کرده‌اند.
در متون حديثي و تاريخي، اين حديث به چند صورت نقل شده است، در برخي نقلها، افزون :«من کنت مولاه فعلي مولاه»، دعاي پيامبر(ص) در حق امام علي(ع) نيز آمده. برخي نقلها اشاره دارد که پيامبر ابتدا از مردم در مورد اولويت خود نسبت به امور آنان سوال پرسيد و سپس ولايت حضرت علي(ع) را به آنان اعلام نمود. برخي از نقلها نيز به سوال از مردم و نصب حضرت علي(ع) و دعاي براي ايشان اشاره دارد. در تعدادي از نقلها، علاوه بر سوال از مردم، اعلان ولايت علي(ع) و دعاي در حق ايشان، به تهنيت عمر بن خطاب به ايشان نيز اشاره شده است. برخي نيز ابياتي از حسان بن ثابت در توصيف اين واقعه نقل کرده‌اند.
در منابع شيعي بعد از قرن پنجم مانندروضه الواعظين(وفات مولف 508 ق) و الاحتجاج، متن مفصلي از خطبه پيامبر(ص) در غدير خم به روايت امام باقر(ع) وجود دارد که نسبت به آنچه در منابع قبلي نقل شده بسيار مفصل تر است و بيشتر فرازهاي آن با عبارت (معاشر الناس) آغاز مي شود. سيد علي بن طاووس(664 هجرى)، متن اين خطبه را با سند خود از محمد بن جرير طبري(متوفي 310ق) مفسر و مورخ شهير اهل سنت و صاحب کتاب طرق حديث الغدير و او نيز به اسناد خود از زيد بن ارقم نقل کرده است. ابن طاووس اين متن را در کتاب ديگرش با اسناد ديگري نيز از رجال اهل سنت از حذيفة بن يمان نقل مي کند که نشان دهنده وجود چنين متني در احاديث اهل سنت نيز هست. با اين حال شواهدي چون نبود اين متن در کتب اربعه شيعه و منابع دست اول، طولاني بودن خطابه برخلاف معمول خطابه هاي برجا مانده از پيامبراکرم، نام بردن از امامان دوازده گانه، اشاره نکردن به معيدان (تکرار کنندگان خطبه برای جمعیت)، فهرست کردن فضايل امام علي(ع) و تکرار مطالب در آن موجب طرح احتمال جعل اين خطبه از سوي کساني است که در تلاش براي اثبات حقانيت امير مومنان و واقعه غدير، حقايق پراکنده اي را به صورت يک خطبه ساختگي بلند سامان داده اند.
از سوي ديگر، برخي شواهد حاکي از اين است که خطبه اصلي پيامبر(ص) در غدير خم مفصل‌تر از آني است که در منابع متقدم آمده است. اهميت موضوع اين خطبه، کوتاهي بيش از حد جملات به جامانده از خطبه غدير در منابع متقدم شيعه و سني که بسيار کمتر و کوتاه تر از خطابه است و بيان اين نکته در برخي از اين روايات که پيامبر مطالب بسياري را درباره حادثه هايي که تا روز قيامت پيش رو داريم برايمان گفت، حکايت از وجود خطبه‌اي طولاني دارد که قسمت هايي آن حذف شده است و مي‌توان شواهدي براي بسياري از فراز هاي اين خطبه در رواياتي يافت که هرکدام بيان کننده قسمتي از واقعه غدير است، مانند نقل هاي حذيفه بن يمان و ابي الطفيل از اين خطبه و حديث پيشوايان دوازده گانه اهل سنت که به روايت جابر بن سمره در حجه الوداع در منابع معتبر نزد اهل سنت وجود دارد و جانشينان پيامبر را که شکست ناپذيري و عزت اسلام در سايه آنان است دوازده نفر از قريش معرفي مي کند. در روايات اهل تسنن خطبه غدير از چند سطر تا چند صفحه نقل شده است، كه عبارات آنها به برخی فصول خطبه مفصل مندرج در منابع شیعی نزدیک است، اين بدان معنى است كه منابع مختلف اهل سنت به علل مختلف در صدد نقل قسمتى از خطبه بوده اند در حالى كه متن کامل آن را در اختيار داشته اند که با متن نقل شده در قرن پنجم به بعد شباهت بسيار داشته است.
تکمیل و اصل این مقاله و منابع آن را در مدخلی به همین نام در جلد هفتم دانشنامه حج و حرمین شریفین ص 581 می توانی بیابید