طواف وداع
مفهوم‌شناسی
طواف در لغت به معنای احاطه کردن[۱] و دور چیزی چرخیدن،[۲] و در اصطلاح هفت دور چرخیدن دور کعبه در مسجدالحرام است، که یکی از اعمال حج و عمره دانسته شده است.[۳] طواف وداع، طوافی است که حاجی پس از اتمام مناسک حج و هنگام بیرون آمدن از مکه انجام می‌دهد و آخرین عمل او در مکه است.[۴] این طواف را از آن جهت وداع گویند که گویا با این طواف از مکه و مسجدالحرام خداحافظی و وداع می‌نماید.[۵]
طواف وداع در حج
در احکام طواف وداع بین فقهای شیعه و سنی اختلاف است.
در فقه شیعه
فقیهان شیعه طواف وداع را مستحب شمرده‌اند. به نظر شیخ طوسی هیچ اختلافی بین فقهای شیعه در این موضوع نیست و ترک آن نیز موجب کفاره نخواهد شد.
در فقه اهل سنت
مشهور فقیهان عامه، طواف وداع در حج را واجب دانسته و آن را جزء مناسک نیز می‌دانند. اما مالک، داوود، ابن منذر و برخی از فقهای شافعی و حنبلی طواف وداع را از واجبات حج نمی‌دانند.
شرایط طواف وداع در فقه اسلامی
شیعه و سنی متفق‌اند چنین طوافی برای کسی که مجاور مکه است، مشروع نیست. در میان عامه ادعای اجماع شده است که اهل مکه طواف وداع ندارد. در مورد ساکنین حرم اختلاف دیدگاه وجود دارد. برخی فقهای امامیه تصریح نموده‌اند کسی که اراده خروج از مکه را دارد، هرچند منزل وی در حرم باشد، می‌تواند طواف وداع انجام دهد ولی فقهای عامه نظر دیگری دارند؛ آنان کسی که ساکن در حرم است را نیز اهل مکه دانسته‌اند. بنابر گفته ابن‌قدامه کسی که منزلش در حرم است، مانند اهل مکه طواف وداع ندارد.
پانوشت
منابع
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، به تحقیق مهدی مخزمی، بی‌جا، دارالهجرة، ۱۴۰۹ق.
- جوهری، اسماعیل، الصحاح، به تحقیق احمد عبدالغفور، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مؤسّسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السّلام، قم، مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامى، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.