زیارتگاه‌های رأس الحسین(سوریه)
زیارتگاه های رأس الحسین (سوریه)، به مکان‌هایی در سوریه اطلاق می شود که سر امام حسین در مسیر عبور کاروان اسرای کربلا تا شام در آن جا متوقف و نگهداری شده است.
زیارتگاه های رأس حسین در سوریه
حلب
اين زيارتگاه نزد اهالي حلب به مشهد الحسين و مشهد‌النقطه شناخته مي‌شود و در محله «جب الجلبي» حلب، ميان بافت مسکوني جديد اين شهر قرار دارد.
اين زيارتگاه که در کوه جوشن واقع شده، سنگ مقدّسي وجود دارد که محل گذاشتن سر امام حسين دانسته شده است و گفته مي‌شود آثاري از خون امام حسين(ع) روي اين سنگ به‌جا مانده است.[۱]
در منابع تاريخي، طی اقوال گوناگون، چکیدن خون سر امام بر سنگ[۲]، خواب دیدن امام حسین[۳] در این محل، نگهداری سر در دیری [۴]در این محل، باعث شکل گیری زیارتگاه در این مکان شده است.
حماة
اين زيارتگاه مسجدي است که نزد اهالي حماه به جامع (مسجد) حسنين شناخته مي‌شود و تحريف نام قبلي آن يعني «جامع الحسين» است که در اسناد دادگاه شرعي حماه، به اين نام ياد شده است.[۵]
در منابع آمده اين مسجد محل قرار دادن سر امام حسين(ع) در مسير آن از کربلا تا دمشق بوده‌است. ابن‌شهرآشوب، در جايي‌که از مناقب امام حسين(ع) سخن مي‌گويد، از حماة در کنار سایر زیارتگاه‌های رأس الحسین نام برده‌است.[۶]
مسجد اموی
زيارتگاه رأس‌الحسين(ع)، در ضلع شرقي مقام امام زين‌العابدين(ع) قرار دارد. اين دو زيارتگاه، به واسطه طاق عريضي به يکديگر متصل است. بناي زيارتگاه شامل اتاقي مربع شکل با ديوارهاي مرتفع و گنبدي کوچک است.
در گوشه شمال شرقي اتاق، جايگاه سر امام حسين(ع) قرار دارد که با پارچه پوشانيده شده است و بر آن يک ضريح نقره‌اي به طول 5/1، عرض 1 و ارتفاع 2 متر روي پايه‌اي از سنگ مرمر، وجود دارد.
اين ضريح در سال 1414 ه .ق، به کوشش «محمد برهان‌الدين»، داعي مطلق فرقه اسماعيليان بهره هند، نصب شده است. شکل ظاهري آن از معماري اسلامي هند الگو گرفته است. سطح آن نيز به شکل گياهان و کتيبه‌هايي به خط کوفي که بيشتر شامل اشعار عربي است، مزيّن شده است.[۷]
معرة النعمان
در مسجد جامع معرة النعمان، جايگاهي وجود دارد که اهالي، آن را از نقاط محل قرار دادن سر امام حسين(ع) در مسير انتقال آن به دمشق مي‌دانند.
جايگاه منسوب به سر امام حسين(ع)، در سمت شرقي ديوار جنوبي صحن، ميان ورودي هفتم و هشتم شبستان مسجد، براساس شمارش آنها از سمت غرب، قرار دارد. اين جايگاه شامل طاقچه کوچکي است که زير آن، يک حوض سنگي وجود دارد[۸].
مسکنه
اين مزار در ساحل جنوبي درياچه اسد، مجاور ويرانه‌هاي «بالِس» قرار دارد.
مزار رأس الحسين(ع) در بالس، ميان يک قبرستان قديمي روي تپه‌اي قرار دارد که از سه سمت، با آب‌هاي درياچه اسد احاطه شده است و اطراف آن، برخي ويرانه‌هاي بالس ديده مي‌شود. بيشتر قبرهاي موجود در قبرستان، با قطعه سنگ‌هاي باقي‌مانده از ويرانه‌هاي شهر ايجاد شده است. مزار رأس‌الحسين(ع) نيز به صورت قبري است که در واقع از پوشش سنگي شکسته شده از تابوت‌هاي دوره روم يا بيزانس تشکيل شده است. اين قبر که در فضاي باز قرار دارد، نزد اهالي منطقه به «مقام حسين» يا «مقام حسن و حسين» شناخته مي‌شود.
«علي بن ابي‌بکر هروي» در کتاب خود به وجود زيارتگاهي به نام «مشهد الحجر» (زيارتگاه سنگ) در بالس اشاره کرده است که گفته مي‌شده، سر امام حسين(ع) را هنگام عبور اسراي اهل‌بيت، روي آن گذاشته‌اند.[۹]
زیارتگاه‌های از میان رفته
حمص
از جمله زيارتگاه‌هاي مرتبط با سر امام حسين در سوريه، که امروزه از بين رفته است، زيارتگاه رأس الحسين شهر حمص بوده است. ابن‌شهرآشوب ضمن نام بردن از زيارتگاه‌هاي رأس‌الحسين در شهرهاي مختلف، از شهر حمص، نیز نام برده‌است.[۱۰]
اين زيارتگاه در شرق مسجد «الدمل» در خيابان «ابوالهول»، در بافت قديمي شهر قرار داشته، و در دوره اخير به «زاويه حسنويه» شناخته مي‌شده است. محل آن امروزه زميني به مساحت بيشتر از سه هزار مترمربع است که پشت خانه‌ها و مغازه‌ها قرار گرفته است. اين زمين از اوقاف خاندان «سباعي» بوده و در حال حاضر در دست خاندان «مهباني» است.
براساس اقوال رايج ميان اهالي حمص، زاويه حسنويه جايگاهي براي سر امام حسين در مسير عبور آن بوده است. سپس اين محل به مسجد علي و حسين شهرت يافت.[۱۱]
فاطميان در زمان تصرف شام، در اين مسجد نماز مي‌خواندند. اين مسجد داراي مناره بلندي بود که در گذر زمان، رأس آن فرو ريخت و از آن پس به مناره شکسته شهرت يافت.[۱۲]
هنوز در حمص، بقاياي مناره‌اي ساخته دست بکجور، که در سال 367ه .ق حمص را تصرف کرد، باقي مانده است و روي آن کتيبه‌اي درخور توجه از نظر معماري وجود دارد.[۱۳]
شهرداري حمص، براي تعريض خيابان، اين مناره را از بين برد و امروزه مقابل آن، مسجد جديدي به نام مسجد حسنين وجود دارد.[۱۴]
تل عاس
زيارتگاه رأس‌الحسين(ع) ديگري، نزديک روستاي تل عاس، در جنوب غربي شهرک خان شيخون، ميان راه حماه و معرةالنعمان وجود داشته، که بهاءالدين روّاس رفاعي در سفرنامه خود از آن ياد کرده است.[۱۵] «کامل شحاده» نيز براساس شکل معماري آن، قدمت آن را از دوره ايوبي دانسته است.[۱۶]
فوعه
در وقف‌نامه دوره مملوکي مدرسه سلطان ناصر حسن در قاهره،که در بخشي از آن اوقاف اين مدرسه در فوعه آمده، به زيارتگاهي به نام «مشهد الحسين» اشاره شده است.[۱۷]البته امروزه زيارتگاهي به اين نام در فوعه وجود ندارد. اما ميان باغ‌هاي زيتون جنوب غربي آن، ويرانه‌هاي تاريخي به چشم مي‌خورد که نزد اهالي منطقه به «مشهد» شهرت دارد و شايد همان «مشهد الحسين» مذکور در وقف‌نامه دوره مملوکي بوده است.[۱۸]
دیرالزور
ميرزا علي اصفهاني در مسير سفر حج خود در سال 1331 ه .ق وارد شهر ديرالزور شده، و به وجود محلي منتسب به رأس‌الحسين در مسجد جامع اين شهر موسوم به «مسجد عمري» اشاره کرده و گفته است، برخی ایرانیان آن را زیارت می کدند و اذعان می کردند بوی معطری از این مکان به‌مشام می‌رسد.[۱۹]
رقه
زيارتگاهي در شهر رقّه که تنها در منابع قرون اوليه هجري از آن سخن به ميان آمده است و بنابر قولي، محل دفن سر امام حسين به شمار مي‌آمده است. اين قول تنها از «عبدالله بن عمر ورّاق» در کتاب مقتل وي روايت شده که گفته است، یزید به اتنقام سر عثمان، سر را نزد آل ابی معیط که در رقه ساکن بودند فرستاد و آنها سر را در خانه خود دفن کردند و این خانه بعدها در محدوده مسجد قرارگرفت.[۲۰]
محل اين زيارتگاه، مسجد جامع رقّه کهن بوده است که در دوره اخير، به نام مسجد مُنيطر شناخته مي‌شده است. اما در چند دهه اخير تخريب، و به‌جاي آن يک مدرسه جديد ساخته شده است.[۲۱]
پانویس
- ↑ نهر الذهب في تاريخ حلب، ج 2، ص 210.
- ↑ نهر الذهب في تاريخ حلب، ج 2، ص 212.
- ↑ بغية الطلب في تاريخ حلب، ج 1، ص 412.
- ↑ مناقب آل ابي‌طالب، ج 4، ص 67.
- ↑ الحوليات الاثرية العربية السورية، «مآثر نورالدين محمود زنکي العمرانية في حماة»، کامل شحادة، المجلد 20، ص 95.
- ↑ مناقب آل ابي‌طالب، ج 4، صص 89 و 90.
- ↑ دائرة المعارف الحسينية ـ تاريخ المراقد الحسين و أهل‌بيته و أنصاره، محمد صادق محمد (الکرباسي)، ج 6، صص 270 ـ 292.
- ↑ تاريخ معرةالنعمان، ج 1، ص 342.
- ↑ الاشارات الي معرفة الزيارات، ص 61.
- ↑ مناقب آل ابي‌طالب، ج 4، صص 89 و 90.
- ↑ حمص دراسة وثائقية، نعيم سليم الزهراوي، ج 5، صص 69 و 70.
- ↑ تاريخ حمص، خوري عيسي اسعد، ج 2، ص 179
- ↑ خطط الشام، محمد کردعلي، ج 6، ص 59.
- ↑ حمص دراسة وثائقية، ج 5، ص 69.
- ↑ بوارق الحقائق، ص 88
- ↑ «مآثر نورالدين محمود زنکي العمرانية في حماة»، ص 98.
- ↑ کتاب وقف السلطان الناصر حسن بن محمد بن قلاوون علي مدرسته بالرميلة، ص 122
- ↑ ولاية الفوعة، ص 75
- ↑ به سوي ام‌القري، «سفرنامه حج»، ميرزا علي اصفهاني، ص 171
- ↑ تذکرة الخواص، يوسف بن قُزُغلي (سبط ابن الجوزي)، ص 239
- ↑ آثار پیامبر و زیارتگاه های اهل بیت در سوریه، ص 180