بازسازی مسجدالنبی (مهدی عباسی)
بازسازی مسجدالنبی(مهدی عباسی)، در دوره عباسی، توسعه مسجد فقط در دوره مهدی صورت گرفت.
در منابع افزایش مساحت مسجدالنبی در این دوره بین 53 تا 100 ذراع گفته شده‌است. براثر این بازسازی که تنها در جهت شمال مسجد صورت گرفت، خانه‌های اطراف در مسجد ادغام شد از جمله خانه ملیکه، شرحبیل بن حسنه، عبدالله بن مسعود و مسود بن مخرومه.
در این دوره مسجد با کاشی‌‌های معرق زینت شد. از سنگ‌های رخام و مرمر برای دیوارها استفاده گردید.
تعداد درها به 24 در رسید که به نقل از منابع این درها به مرور بسته شد و درهای چهارگانه و اصلی مسجد باقی ماند.
در این دوره مقصوره دوره اموی ویران و با سطح مسجد برابر شد و مقصوره جدیدی از چوب ساخته شد.
مأذنه‌ها نیز همان 3 مأذنه دوره اموی ذکر شده که تا آن زمان پابرجا بوده‌است.
توسعه مسجددر دوره مهدی عباسی
مهدی عباسی در سا ل160ه حج بجا آورد و سپس به زیارت مدینه آمد. در این سفر وی دستور توسعه مسجد را داد.[۱] بازسازی مهدی در سال 162ه/79-778م آغاز شد و تا سال 165ه/82-781م ادامه یافت. در این زمان سلیمان بن علی والی مدینه بود. در این دوره مسجد با کاشی کاریهای معرق تزیین شد.[۲]
گسترش مساحت
برخی منابع توسعه مسجد را 100 ذراع [۳]و برخی دیگر 53 یا 55 ذراع ذکر کرده‌اند.[۴] گسترش مسجد تنها از سمت شمالی صورت گرفت.[۵][۶] در قسمت شمالی آن‌چه در دوره اموی ساخته شده بود، ویران و از نو بازسازی شد.[۷]
ادغام خانه های اطراف
در این بازسازی خانه‌های ملیکه، شرحبیل بن حسنه، عبدالله بن مسعود، مسود بن مخرمه در مسجد ادغام شد.[۸]
معمار و ناظر بنا
معماری بنا بر عهده عبدالله بن عاصم بن عمربن عبدالعزیز و عبدالملک بن شبیب غسانی از اهالی شام بود که پس از وفات ابن عاصم عبدالله بن موسی حمصی به جای وی به کار پرداخت.[۹] جعفربن سلیمان بن عبدالله بن عباس، عامل مهدی در مدینه نیز ناظر بنا بود.[۱۰]
مصالح و تزیینات
در این دوره، بیشتر از سنگ‌های مرمر و رخام استفاده شد. ستون‌ها بر پایه‌های مربع شکل قرار داشتند. همه ستون‌ها پوشیده از رخام، سرستون‌ها طلاکاری شده و منقوش به فسیفسا(چیزی شبیه کاشی) بود. طاق‌ها و نیز دیوارهای شمالی و جنوبی با فسیفسا تزیین شده بود. دیوارهای شرقی و غربی سفید و مقرنس بودند.[۱۱]
رواق
در این دوره، رواق‌های پنچ‌گانه شمالی عصر اموی که مشرف بر صحن بود تخریب شد.[۱۲] رواق‌ها در دوره مهدی بدین ترتیب بود:
ستون
- 17 ستون در جهت موازی دیوار جنوبی
- 18 ستون در جهت موازی دیوار شرقی و غربی[۱۴]
دیوار و طاق‌ها
دیوارهای مشرف بر صحن در دیوار جنوبی و شمالی دارای یازده طاق و در هر یک از دیوارهای شرقی و غربی دارای نوزده طاق بودند.
سایبان چوبی
در بالای طاق‌ها برای حفاظت از نور خورشید، سایبان چوبی نصب شد.[۱۵]
درها
24 در برای مسجد ساخته شد. 8 باب در دیوار غربی، هشت باب در دیوار شرقی، چهار باب در دیوار شمالی و چهار باب در دیوار جنوبی(قبله). به نقل از منابع این درها به مرور بسته شد بطوریکه ابن جبیر تنها از چهار در اصلی مسجد یعنی باب السلام، باب الرحمه، باب جبرئیل و باب النسا نام می‌برد.[۱۶]
درهای دیوار قبله مخصوص ورود و خروج بود:
- دری که امرا و سلاطین از آن وارد می‌شدند و در ناحیه خانه مروان قرار داشت
- در سمت چپ دیوار قبله که از آن وارد مقصوره می‌شدند
- در راست دیوار قبله(باب بیت القنادیل)
- دری در سمت قبله مسجد، که سلطان از آن وارد مقصوره می‌شد[۱۷]
علاوه بر این درها، در کوچکی (خوخه) منسوب به آل عمر در دیوار جنوبی سمت چپ محراب قرار داشت که در این دوره بسته شد و پس از ساخته شدن مقصوره جدید به شکل پنجره درآمد.[۱۸]
مقصوره
در این دوره مقصوره دوران اموی از بین رفت و سطح آن با سطح مسجد یکسان شد.[۱۹] [۲۰]مقصوره‌ای جدید از جنس چوب ساخته شد که به پهنای طول رواق اول بود.[۲۱]
مأذنه
در منابع آمده، در این زمان، سه مأذنه دوره ولیدبن عبدالملک پا برجا بوده است.[۲۲] بدین ترتیب مأذنه‌های شمال شرقی و شمال غربی مسجد در توسعه زمان مهدی که تنها در جهت شمال بود تخریب نشد.[۲۳]
پانویس
- ↑ عماره المسجد النبوی، ص 148
- ↑ مدینه منوره، ص 97
- ↑ مدینه منوره، ص 95
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 125
- ↑ مدینه منوره، ص 95
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 125
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 128
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی درطول تاریخ، ص 125
- ↑ مدینه منوره، ص 97
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 125
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 128
- ↑ مدینه منوره، ص 95
- ↑ مدینه منوره، ص 95
- ↑ مدینه منوره، ص 95
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 128
- ↑ مدینه منوره، ص 96
- ↑ مدینه منوره، ص 96
- ↑ وفاءالوفا، ص 295
- ↑ مدینه منوره، ص 96
- ↑ عماره المسجد النبوی، ص 148
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 46
- ↑ مدینه منوره، ص 96
- ↑ مدینه منوره، ص 96
منابع
- تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ناجی محمدحسن القادر الانصاری، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر
- عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001
- مدینه منوره، تحولات عمرانی و میراث معماری، صالح لمعی مصطفی، ترجمه صدیقه وسمقی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1372
- وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی،علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001