استمناء (فتاوای مراجع)

این صفحه شامل فتوای مراجع تقلید درباره احکام استمناء است. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم نگاه کنید به مقاله استمناء.

چگونگی

استمناء
امام خمینی: [از محرمات احرام است:] استمناء؛ یعنی طلب بیرون آمدن منی، به دست یا غیر آن، هرچند به خیال باشد یا به بازی کردن با زن خود یا کس دیگر، به هر نحو باشد. پس اگر منی خارج شود کفاره آن یک شتر است^{[م* ۱]} و احتیاط واجب آن است که در جایی که جماع موجب بطلان است، استمنا نیز موجب بطلان باشد^{[م* ۲]} به نحوی که در جماع گفته شد.
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله خامنه‌ای: و اگر نتواند شتر بدهد، قربانی کردن یک گوسفند کافی است. البته وجوب کفاره در صورت علم به حکم و عمد می‌باشد و علاوه بر آن اگر استمناء با کاری است که او با خود انجام می‌دهد و پیش از مزدلفه است، لازم است حج را تمام کند و در سال بعد آن را دوباره به جا آورد و اگر استمناء به وسیله همسرش انجام شده، احتیاط واجب آن است که باز هم این‌گونه عمل کند. آیت‌الله زنجانی: اگر محرم با آلت خود بازی کند و منی از او خارج شود کفاره آن یک شتر و انجام حج در سال آینده است ـ هرچند قصد او خروج منی نباشد ـ و اگر با همسر خود به قصد خروج منی، ملاعبه نماید و منی از او خارج شود باید یک شتر قربانی کند. و استمناء در غیر این دو صورت کفاره ندارد. ↑ آیت‌الله بهجت: و بدان که انزال منی با استمناء، بعضی او را مفسد حج دانسته‌اند، مثل جماع کردن و این قول احوط است در استمناء به مثل عبث با آلت خود و مانند آن از محرّم بر غیر محرم. پس ترک نشود احتیاط به قضای حج. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: اگر محرم با آلت خود بازی کند و منی از آن بیرون بیاید حکم کسی است که با زن خود نزدیکی کرده و مسئله آن گذشت. و اگر بدون بازی با آلت استمنا نمود، کفاره بر او واجب می‌شود و بنا بر اظهر حج و عمره‌اش فاسد نخواهد شد. هرچند رعایت احتیاط در اعاده آنها بهتر است. آیت‌الله سیستانی: استمناء با عضو تناسلی؛ چه با دست و غیر آن، مطلقا حرام است و حکم آن در حج حکم جماع است که گذشت و همچنین در عمره مفرده به احتیاط واجب. و استمنا به وسیله بوسیدن زن و یا دست زدن و یا ملاعبه و نگاه، حکمش در مسائل قبل گذشت. و استمنا به وسیله شنیدن صحبت زن و یا اوصاف و مشخصات او و یا به وسیله تصوّرات او در خیال و مانند آن، بر محرم حرام است ولی موجب کفاره نیست. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: در صورتی که با آلت خود بازی کند و منی بیرون بیاید کفاره آن یک شتر است و اگر این عمل قبل از موقفین باشد سال دیگر باید اعاده حج نماید. آیت‌الله فاضل: ظاهراً استمنا موجب بطلان نمی‌شود و حکم آن مثل جماع است که گذشت. و ظاهراً زن نیز همین حکم را دارد.

مسائل متفرقه محرّمات احرام

مسئله 481
امام خمینی: اگر حاجی در حال احرام برای سردرد دستمالی به دور سر ببندد، اگرچه تمام سر را بگیرد کفاره ندارد.^{[م481 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: اگرچه جایز است ولی کفاره دارد. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: مانعی ندارد ولی یک گوسفند کفاره دارد. آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب کفاره دارد. آیت‌الله نوری: احوط ثبوت کفاره است.

مسئله 482
امام خمینی: آنچه در حال احرام حرام است، سایه بر سر قرار دادن است. بنابراین اگر ماشین از زیر پل‌هایی که در مسیر واقع شده برود و به ناچار مُحرمین از زیر پل‌ها عبور کنند و یا در محل بنزین در زیر سقف متوقف شوند و محرمین زیر سقف قرار گیرند اشکالی پیدا نمی‌شود و کفاره ندارد.

مسئله 483
امام خمینی: شخصی که با ماشین مسقف رانندگی می‌کند باید در هر احرام یک گوسفند کفاره بدهد و با تکرار پیاده و سوار شدن، کفاره تکرار نمی‌شود و همچنین در سایر موارد سایه بر سر قرار دادن.

مسئله 484
امام خمینی: پوشیدن نعلینی که بندهای عریضی داشته باشد ولی تمام روی پا را نگیرد، در حال احرام مانعی ندارد.

مسئله 485
امام خمینی: در شب، استظلال نیست.^{[م485 ۱]}بنابراین، جایز است محرم در شب با ماشین سقف‌دار به مکه برود، ولی در هوای ابری در روز جایز نیست، مگر ابر به طوری تیره باشد که استظلال صدق نکند.^{[م485 ۲]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: استظلال در شب نیست و مانع ندارد و ظاهرِ مجموعِ روایات و مقتضای اصل، اختصاص ممنوعیت به سایه انداختن از آفتاب است. آیت‌الله تبریزى: بنا بر احتیاط در حرمت استظلال فرقی بین شب و روز نیست. آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که در شب‌های بارانی و سرد از سوار شدن به اتوبوس مسقف و مانند آن اگر برای فرار از باران و سرما باشد اجتناب کند. آیت‌الله خویی: مراد از استظلال تحفظ از آفتاب و سرما و گرما و باران و باد و مانند آنهاست. پس اگر هیچ‌کدام از آنها نباشد، به نحوی که وجود و عدمِ سایبان یکسان باشد اشکال ندارد، و در این حکم بین شب و روز فرقی نیست و در فرض شک در اینکه آیا مظله وجود و عدمش یکسان است یا نه استظلال جایز است. آیت‌الله زنجانی: حرکت با وسیله نقلیه سقف‌دار در شب نیز جایز نیست مگر در صورت ضرورت، و در هر حال اگر با علم و عمد مرتکب شود کفاره دارد، هرچند لزوم کفاره در بین الطلوعین و شب غیر بارانی؛ بنا بر احتیاط است. آیت‌الله سبحانی: حرکت با وسایط نقلیه سرپوشیده به هنگام شب اشکال ندارد مگر اینکه باد شدید یا باران در کار باشد و همچنین حرکت در روز ابری با ماشین مسقف مانع ندارد و همچنین بین الطلوعین و پس از غروب خورشید تا زوال حمره جزء شب است. آیت‌الله سیستانی: سوار شدن در ماشین سقف‌دار و مانند آن در شب و بین الطلوعین و روزهایی که ابر غلیظ مانع تابش خورشید باشد، در صورتی که بارانی نباشد اشکال ندارد و اگر بارانی باشد کفاره دارد و به احتیاط واجب جایز نیست. آیت‌الله مکارم: جایز است مگر در شب‌های بارانی که باید کفاره بدهد و در روزهای کاملاً ابری و بین الطلوعین نیز استفاده از ماشین سرپوشیده مانعی ندارد. ↑ آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: استظلال در روز ابری هم جایز نیست. آیت‌الله سبحانی: بین الطلوعین و همچنین پس از غروب خورشید تا زوال حمره جزء شب است و حرکت در روز ابری با ماشین مسقف مانع ندارد. آیت‌الله سیستانی: اگر ابر تیره باشد که اشعه آفتاب را به کلی پوشانده باشد و باران نباشد اشکال ندارد. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: استظلال در هوای ابری در روز جایز نیست. آیت‌الله مکارم: تیره بودن ابرها لازم نیست، منظور نبودن سایه است.

مسئله 486
امام خمینی: جایز است از جاهای دور مثل تهران با نذر محرم شود ،^{[م486 ۱]} ولی اگر زیر سقف سفر می‌کند باید کفاره بدهد.
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله مکارم: نذری که سبب می‌شود محرم ناچار گردد با وسیله سرپوشیده سفر کند باطل است. آیت‌الله سبحانی: احتیاطاً این شخص در میقات یا اگر نشد در ادنی‌ الحل تجدید احرام کند. آیت‌الله سیستانی: نذرِ احرام قبل از میقات، برای کسی که می‌داند ناچار می‌شود زیر سقف برود محل اشکال است. آیت‌الله فاضل: صحت نذر برای کسی که می‌داند باید در روز با وسیله مسقف حرکت کند محل اشکال است. بلی اگر بداند که برای احرام عمره تمتع نمی‌تواند به یکی از مواقیت معروفه برود، نذر اشکال ندارد و معصیت هم نکرده است، ولی احتیاط آن است که در ادنی‌ الحل تجدید احرام کند. و در هر صورت کفاره زیر سقف رفتن را باید بدهد.

مسئله 487
امام خمینی: تزریق آمپول در حال احرام مانع ندارد ولی اگر موجب بیرون آمدن خون از بدن می‌شود تزریق نکند،^{[م487 ۱]} مگر در مورد حاجت و ضرورت.
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب تزریق نکند مگر در صورت نیاز. آیت‌الله سیستانی: بنا بر احتیاط جایز نیست مگر در حال ضرورت. آیت‌الله فاضل: و در هر صورت کفاره ندارد. آیت‌الله مکارم: مکروه است.

مسئله 488
امام خمینی: در حرام بودنِ سایه بر سر قرار دادن، فرقی بین سایه‌ای که با شخص حرکت کند، مثل چتر و ماشین مسقف و سایه ثابت مثل پل و غیره نیست^{[م488 ۱]}و فرقی بین اجبار و اختیار نیست^{[م488 ۲]}ولی بر عبور از زیر پل‌هایی که در جاده‌ها هست صادق نیست.
مراجع دیگر: ↑ آیات عظام بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، خویی، سبحانی، سیستانی، صافی، گلپایگانی، فاضل، مکارم، نوری: عبور از زیر سایبانِ ثابت اشکال ندارد. آیت‌الله زنجانی: عبور محرم از زیر سایبان‌های ثابت کوتاه مانع ندارد؛ و عبور از طول سایبان‌ها و تونل‌های طولانی در هوای آفتابی یا بارانی، جایز نیست، مگر در حال اجبار یا مشقت شدید. ↑ آیت‌الله سیستانی: در فرض اجبار قطعاً حرام نیست.

مسئله 489
امام خمینی: کسی که حجش را باطل کند، اگر حج فاسد شده را به اتمام رسانده از احرام خارج شده وگرنه در احرام باقی است.^{[م489 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیات عظام تبریزى، خویی، سیستانی: اگر حج خود را باطل کند احرامش باطل می‌شود. آیت‌الله زنجانی: و با انجام اعمال عمره مفرده از احرام بیرون می‌رود. آیت‌الله مکارم: یا در بعضی از موارد که وظیفه او تبدیل به عمره مفرده است، عمره مفرده را به پایان برساند.

مسئله 490
امام خمینی: بعد از آنکه محرم به منزل رسید ولو در محله‌های جدید مکه، که از مسجدالحرام دور هستند، می‌تواند برای رفتن به مسجدالحرام در ماشین‌های مسقف سوار شود یا زیر سایه برود.^{[م490 ۱]} استفتائات محرّمات احرام
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: احتیاط واجب ترک سایه انداختن است در وقت تردد برای حوائج غیر خانه و خیمه و نحو آنها، چه در مکه و چه در عرفات و منا. آیت‌الله تبریزى: رفتن زیر سایه ثابت مانعی ندارد، ولی بنا بر احتیاط نمی‌تواند در حال حرکت، برای خود سایه‌بان درست کند؛ مثل آنکه چتر بردارد و یا سوار ماشین سقف‌دار شود. آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که شخص محرم پس از رسیدن به مکه پیش از انجام مناسک عمره و همچنین در حال احرام در عرفات و منا، از قرار گرفتن در زیر سایه‌های متحرک مانند اتوبوس مسقف و چتر، اجتناب کند. ولی قرار گرفتن در سایه دیوار و درخت و مانند آنها و نیز عبور از زیر سقف‌های ثابت مانند پل و تونل، حتی در روز اشکال ندارد. آیت‌الله خویی: و در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط، سوار ماشین سقف‌دار نشوند. آیت‌الله زنجانی: می‌تواند در پناه سایبان ثابت مانند دیوار و پل و خیمه و تونل‌های کوتاه حرکت کند ولی با وسیله سقف‌دار و چتر نمی‌تواند به قربانگاه یا جمرات برود، همچنان‌که اگر هوا آفتابی یا بارانی باشد اگر مشقت شدید نداشته باشد نباید از تونل‌های طولانی استفاده کند و در این حکم فرقی بین مکه و عرفات و مشعر و منا و مسیرهای بین راه نیست. آیت‌الله سبحانی: بنا بر احتیاط واجب پس از ورود به مکه برای رفتن به مسجدالحرام و همچنین در منا و عرفات برای حرکت از نقطه‌ای به نقطه دیگر از سایبان‌های متحرک مانند چتر و اتومبیل سقف‌دار استفاده نکند. آیت‌الله سیستانی: اما پس از پیاده شدن و جایی را منزل خود قراردادن، اگر محرم بخواهد جهت انجام کارهایش به اینجا و آنجا برود؛ مانند اینکه در مکه منزل کند و بخواهد جهت انجام طواف و سعی به مسجدالحرام برود و یا به منزل خود در منا وارد شود و بخواهد به قربانگاه یا جمرات برود، حکم به جواز سایه قرار دادن بالای سر خود، چون به وسیله چتر و چه سوار شدن ماشین سقف‌دار خیلی مشکل است، و احتیاط نباید ترک شود. آیت‌الله نوری: حرمت سایه قرار دادن، اختصاص به سایه‌ای دارد که با شخص حرکت می‌کند مثل چتر و ماشین مسقف و هواپیما و اما سایه ثابت مثل پل و تونل هر قدر طولانی باشد جواز عبور از زیر آنها بدون اشکال است.

مسئله 491
امام خمینی: سئوال: آیا کشتن مارمولک و از این قبیل جانوران، در حال احرام اشکال دارد؟ جواب: از محرمات احرام محسوب نیست.^{[م491 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: اشکال دارد. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: جایز نیست مگر او را اذیت کند. کشتن یک نوع مارمولک (عظایة) کفاره آن یک مشت طعام است. آیت‌الله زنجانی: اشکال دارد مگر از آن بر خود بترسد. آیت‌الله سبحانی: کشتن حیواناتی مانند مارمولک، مار، مورچه، موش، رتیل، عنکبوت، انواع سوسک‌ها و جیرجیرک‌ها و امثال اینها از محرمات احرام حساب نمی‌شود لیکن اگر محرم از ناحیه آنها اذیتی نمی‌شود نباید آنها را بکشد و یا به آنها اذیت برساند و چنانچه این کار را انجام داد استغفار کند. آیت‌الله سیستانی: حرام است. بعید نیست حرمت برداشتن، شکستن و خوردنِ تخم آنها بر محرم، و به احتیاط واجب نباید دیگری را در این امر کمک کند. آیت‌الله صافی: اگر اذیت کند، از محرمات محسوب نیست. آیت‌الله مکارم: کشتن هیچ حیوانی جایز نیست بنا بر احتیاط واجب مگر حیوانات موذی.

مسئله 492
امام خمینی: سئوال: اگر از روی علم و عمد در احرام حج، قبل از وقوف عرفه، با زوجه خود جماع نماید مسلماً حج او باطل است، و قبل از وقوف مشعرالحرام هم بنا بر اقوی باطل است و کفاره دارد و بعد از اتمام در سال آینده اعاده کند، آیا در صورت جهل چه وظیفه‌ای دارد؟ جواب: در صورت جهل، عمل او صحیح است و کفاره هم ندارد.^{[م492 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله زنجانی: در هیچ‌یک از دو صورت، حج، فاسد نمی‌شود، لیکن سه امر واجب می‌گردد: الف) اگر قبل از درک رکن مشعر باشد سال آینده حجی که از نظر نوع مانند حج امسال باشد به جا آورد، هرچند حج اول او استحبابی باشد؛ ب) یک شتر قربانی کند؛ ج) از یکدیگر جدا شوند و در سال بعد نیز اگر از همان مسیر سال قبل به عرفات می‌روند پس از رسیدن به محل معصیت از یکدیگر جدا شوند. و زن در صورتی که محرم بوده و این عمل از روی علم و عمد و اختیار از او صادر شده باید شتر قربانی کند و سال بعد حج به جا آورد و اگر شوهرش او را مجبور کرده باید قربانی زن را نیز بپردازد و در این صورت حج سال بعد بر زن واجب نیست. و در هر حال برای وجوب جدایی کافی است که در این معصیت یکی از آنها علم و عمد و اختیار داشته باشد. کفاراتی که در باب جماع می‌آید مخصوص به جماع با همسر است.

مسئله 493
امام خمینی: سئوال: آیا شوهر پس از مُحل شدن می‌تواند زوجه مُحرِم خود را از روی التذاذ دست بزند؟ جواب: بر مرد مزبور منعی نیست ولی اگر زن نیز لذت می‌برد، در فرض سؤال نباید حاضر شود، علی الأحوط.^{[م493 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: اگر زن احتمال می‌دهد که متلذذ شود احتیاط در ترک است. آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله سیستانی: در این صورت تمکین زن حرام است. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: بل الاقوی.

مسئله 494
امام خمینی: سئوال: فردی که از احرام در آمده، زنش را که محرم است می‌بوسد، اگرچه زن راضی نیست، آیا این کار نسبت به مرد و زن چه حکمی دارد؟ جواب: اگر زن اختیار نداشته، چیزی بر او نیست. و بر مرد هم کفاره واجب نشده است.^{[م494 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: اگر زن می‌داند که متلذذ می‌شود باید مانع شود و مرد بنا بر احتیاط باید یک گوسفند کفاره بدهد. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: هرگاه شخص بعد از طواف نساء زن خود را که در حال احرام است ببوسد، باید بنا بر احتیاط یک گوسفند بکشد. آیت‌الله سیستانی: بنا بر احتیاط واجب باید مرد یک گوسفند کفاره بدهد. آیت‌الله فاضل: تحقق حرمت بر هیچ‌کدام ثابت نیست و کفاره هم بر هیچ‌یک از آنها لازم نیست. آیت‌الله گلپایگانی: متعرض مسئله نشده‌اند.

مسئله 495
امام خمینی: سئوال: صابون و بعضی از شامپوها که بویی دارد، آیا می‌شود برای بدن استعمال کرد یا خیر؟ ضمناً خیلی بوی خوشی هم نیست. جواب: اگر صدق بوی خوش می‌کند، از آن اجتناب کنند^{[م495 ۱]}و در غیر این صورت مانع ندارد.
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت، آیت‌الله خویی: بنا بر احتیاط. آیت‌الله خامنه‌ای: استفاده مُحرم از صابون عطری و شامپوی معطر بنا بر احتیاط جایز نیست. آیت‌الله زنجانی: محرم نمی‌تواند با صابون معطر، صورت خود را بشوید و شستن اعضای دیگر با صابون معطر در صورتی جایز است که بوی خوش آن به مشام او نرسد. آیت‌الله سیستانی: احتیاط واجب اجتناب از استعمال آنهاست، در صورتی که بوی خوش داشته باشند.

مسئله 496
امام خمینی: سئوال: حمل قمقمه آب که در محفظه دوخته نگهداری می‌شود، برای محرم چه صورت دارد؟ جواب: احتیاط آن است که آن را به دوش نیندازد^{[م496 ۱]}و دست گرفتن آن مانع ندارد.
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: اگر مثل همیان باشد و صدق لبس نکند اشکال ندارد. آیات عظام تبریزی، زنجانی، سیستانی، فاضل: مانعی ندارد. آیت‌الله خامنه‌ای: پوشیدن چیز دوخته که به آن لباس گفته نمی‌شود مانند کمربند و همیان و بند ساعت و مانند آن اشکال ندارد. آیت‌الله سبحانی: همراه داشتن همیان و کیف و ساک دوخته شده و قمقمه آب و کیسه‌هایی که برای حفاظت از کفش و دمپایی و وسایل زائر است و امثال اینها مانند گهواره‌های کوچکی که برای بچه‌ها روی دست می‌گیرند، اشکالی ندارد. آیت‌الله مکارم: حمل کیف‌ها و ساک‌های دوخته، هرچند به شانه و گردن بیندازد مانعی ندارد.

مسئله 497
امام خمینی: سئوال: در مورد نظر کردن در آینه، گاهی نگاه می‌کند که خود را ببیند و گاهی برای دیدن ماشین و غیره و یا مثلاً برای علاج دردی، آیا برای محرم فرق می‌کند و یا یکسان است؟ جواب: احوط، اجتناب است در همه موارد ذکر شده در سؤال.^{[م497 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیات عظام بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، خویی، سیستانی، مکارم: نگاه به آینه بدون قصد زینت اشکال ندارد. آیت‌الله زنجانی: نگاه کردن در آینه و همچنین در دیگر اجسامی که عکس محرم در آنها پیداست اگر برای آرایش یا در معرض آرایش باشد حرام است؛ اما نگاه کردنی که هیچ ارتباطی با آرایش ندارد مانند نگاه کردن راننده برای دیدن اطراف، اشکال ندارد. آیت‌الله سبحانی: مقصود از حرمت این است که در آینه نگاه نکند تا چهره خود را ببیند و یا خود را بیاراید. آیت‌الله صافی، آیة الله گلپایگانی: نظر در آینه مطلقاً جایز نیست، چه به قصد زینت باشد و چه نباشد.

مسئله 498
امام خمینی: سئوال: در حال احرام عده‌ای از همدیگر عکس می‌گیرند و در دوربین عکاسی که آینه است و یا حالت شفاف و آینه‌مانندی دارد نظر می‌کنند، بفرمایید اشکال دارد یا خیر؟ جواب: اگر معلوم نیست که در آینه نظر می‌شود، اشکال ندارد.^{[م498 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: چون برای تزیین نیست اشکال ندارد. آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: بر فرض آینه بودن و نظر کردن به آن، چون غرض غیر زینت است، مانعی ندارد. آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله سبحانی: در حال احرام تصویربرداری با دوربین عکاسی یا فیلم‌برداری اشکال ندارد. آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله مکارم: اشکال ندارد. آیت‌الله فاضل: نظر در آینه صدق نمی‌کند و اشکال ندارد.

مسئله 499
امام خمینی: سئوال: آیا سوگند معمولی به حال احرام اشکال دارد، همانند سوگندهای روزمره مردم کوچه و بازار؟ جواب: قسم به غیر خدا از محرمات احرام نیست.^{[م499 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله زنجانی: و قسم‌هایی که بدون توجه، از محرم صادر می‌شود اشکال ندارد. آیت‌الله سبحانی: لکن الفاظی مانند «خدا شاهد است»، «خدا وکیلی» و امثال اینها که برخی به هنگام سخن گفتن به آن عادت دارند، بعید نیست که جدال باشد لذا احتیاط واجب در ترک این‌گونه الفاظ است ولی سهوا مانعی ندارد.

مسئله 500
امام خمینی: سئوال: بعضی به علت عرق‌سوز شدن بدن، احتیاج به پمادی دارند که چربی دارد، آیا مُحرِم می‌تواند از این پماد به بدن خود بمالد یا خیر؟ جواب: نمی‌تواند مگر در مورد ضرورت، ولی کفاره ندارد ولو در غیر مورد ضرورت مگر آنکه بوی خوش داشته باشد، که کفاره آن یک گوسفند است، اگرچه از روی اضطرار باشد.^{[م500 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیات عظام بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، خویی، سیستانی، مکارم: نگاه به آینه بدون قصد زینت اشکال ندارد. آیت‌الله زنجانی: نگاه کردن در آینه و همچنین در دیگر اجسامی که عکس محرم در آنها پیداست اگر برای آرایش یا در معرض آرایش باشد حرام است؛ اما نگاه کردنی که هیچ ارتباطی با آرایش ندارد مانند نگاه کردن راننده برای دیدن اطراف، اشکال ندارد. آیت‌الله سبحانی: مقصود از حرمت این است که در آینه نگاه نکند تا چهره خود را ببیند و یا خود را بیاراید. آیت‌الله صافی،، آیت‌الله گلپایگانی: نظر در آینه مطلقاً جایز نیست، چه به قصد زینت باشد و چه نباشد.

مسئله 501
امام خمینی: سئوال: در موردی که کنده شدن مو با کشیدن دست به سر و صورت کفاره دارد، آیا فرقی بین عمد و سهو و غفلت هست؟ جواب: فرق نمی‌کند به شرط آنکه دست کشیدن عمدی باشد.^{[م501 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله زنجانی: یعنی اگر عمداً دست بکشد و مو کنده شود کفاره دارد، خواه به کنده شدن مو توجه داشته باشد یا نه. آیت‌الله سبحانی: اگر در حال التفات به احرام عمداً دست خود را به سر یا ریش خود بکشد و تار مویی کنده شود، یک مشت آرد گندم، کفاره بدهد. آیت‌الله سیستانی: و بی‌هدف.

مسئله 502
امام خمینی: سئوال: اگر غیر مُحرم از محرم ازاله مو کند یا یکی از کارهایی که بر محرم حرام است و کفاره دارد انجام دهد، چه حکمی دارد؟ جواب: اگر محرم به اختیار خود حاضر شود که مثلاً مُحلّی سر او را بتراشد حرام است و باید کفاره بدهد،^{[م502 ۱]} ولی چنانچه بدون اختیار او باشد کفاره ندارد، حتی بر مُحلّ مزبور.
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله سبحانی: اگر در عمره تمتع محرم به اختیار خود حاضر شود که شخص محل قبل از سعی او را تقصیر کند یا سر او را بتراشد و یا در حج قبل از اعمال روز عید او را حلق یا تقصیر نماید مرتکب حرام شده و باید کفاره دهد لکن کفاره تقصیر قبل از سعی در عمره تمتع یک گاو است. آیت‌الله فاضل: نسبت به مُحلّ مطلقاً کفاره‌ای نیست و نسبت به محرم اگر در موقع ازاله بی‌اختیار بوده و یا اسناد ازاله به محرم ولو تسبیباً محرز نباشد کفاره ندارد.

مسئله 503
امام خمینی: سئوال: محرم سرش تر است، اگر بخواهد صبر کند تا خودش خشک شود و وضو بگیرد آفتاب طلوع می‌کند و نمازش قضا می‌شود، آیا وظیفه‌اش تیمم است؟ جواب: اگر نمی‌تواند ولو با دست سر را خشک کند، احوط جمع بین وضو با این حال و تیمم است.^{[م503 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: مرد می‌تواند قسمت جلوی سر را تدریجاً خشک کند به طوری که حوله تمام سر را نپوشاند و وضو بگیرد. آیت‌الله تبریزى: با دست و یا جای دیگر بدن، سر را به مقدار مسمّای مسح، خشک کند. آیت‌الله خویی: متعرض این مسئله نشده‌اند. آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله مکارم: با حوله خشک کند مانعی ندارد. آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله سیستانی: می‌تواند با گوشه حوله، مقدار لازم از سر را خشک کند. آیت‌الله فاضل: در فرض سؤال، با دست یا با حوله ـ به طوری که سر پوشانده نشود ـ جای مسح را خشک کند.

مسئله 504
امام خمینی: سئوال: کسی که موی مصنوعی دارد و با همین حال برای عمره و حج محرم شده و اعمال خود را انجام داده است آیا اشکال دارد؟ جواب: ضرر به عمره و حج ندارد، ولی اگر مرد آن را بر سرش گذاشته است باید کفاره بدهد.^{[م504 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: در صورت توجه و نیز عدم جهل به مسئله، در غافل و جاهل کفاره نیست. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: اگر از روی اضطرار باشد ظاهراً کفاره ندارد. آیت‌الله خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب یک گوسفند کفاره بدهد. آیت‌الله زنجانی: در صورت اضطرار یا غفلت از حکم شرعی یا جهل به آن کفاره ندارد. آیت‌الله سبحانی: موی مصنوعی انواعی دارد مثل کلاه‌گیس یا کاشتن پیاز مو که حالت طبیعی مو را پیدا می‌کند و گره زدن دسته‌هایی از موی مصنوعی به ریشه مو، بنابراین مرد محرم نباید سر خود را با کلاه‌گیس و یا گره زدن که سر و یا قسمتی از آن را در بر می‌گیرد، بپوشاند اما اگر پیوند و کاشتن مو به گونه‌ای باشد که جزو بدن خود انسان شود و مانند موی خود انسان رشد و نمو داشته باشد، اشکال ندارد و در استفاده از موارد ممنوعه باید کفاره بدهد. آیت‌الله سیستانی: اگر از روی ضرورت باشد کفاره ندارد و در غیر این صورت بنا بر احتیاط یک گوسفند کفاره دارد.

مسئله 505
امام خمینی: سئوال: با توجه به حرمت پوشیدن صورت برای زنان در حال احرام، آیا چانه هم جزو صورت محسوب می‌شود و باید باز باشد یا اینکه اگر مقنعه‌ای بر سر گذاشته شود که چانه را تا لب‌ها بپوشاند مانعی ندارد؟ جواب: زیر چانه جزو صورت محسوب نمی‌شود ولی پوشاندن به نحوی که در سؤال ذکر شده اشکال دارد.^{[م505 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: چانه جزو صورت است که نباید پوشانده شود و بعض صورت نیز در حکم تمام آن است، ولی دست گذاشتن روی صورت مانعی ندارد. آیت‌الله خامنه‌ای: پوشاندن صورت در حال احرام به‌گونه‌ای که متعارف زنان در حجاب از نامحرم یا خودداری از شناخته شدن است برای زنان جایز نیست. بنابراین پوشاندن بخشی از صورت به نحوی که پوشاندن صورت بر آن صدق کند، مانند پوشاندن گونه‌ها و بینی و دهان و چانه جهت حجاب یا شناخته نشدن، مانند پوشاندن تمام صورت است و جایز نمی‌باشد. [اما] استفاده از ماسک برای پوشش بینی و دهان برای زنان در حال احرام مانع ندارد. آیت‌الله مکارم: اشکال ندارد.

مسئله 506
امام خمینی: سئوال: آیا زن محرم می‌تواند صورت خود را با حوله پاک کند یا حکم سر مرد را دارد که نمی‌تواند روی آن را بپوشاند؟ جواب: احتیاط، مراعات شود.^{[م506 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: اگر تدریجی باشد مانعی ندارد. آیت‌الله خامنه‌ای: اگر حوله را بر روی همه صورت بیندازد اشکال دارد و در غیر این صورت مانع ندارد. آیت‌الله خویی، آیت‌الله فاضل: جایز نیست. آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله مکارم: پاک کردن صورت با حوله مانعی ندارد. آیت‌الله سبحانی: به صورت تدریجی که تمام صورت پوشیده نشود، مانعی ندارد. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: به نحوی که صورت پوشیده نمی‌شود خشک کند. آیت‌الله نوری: زن محرم نمی‌تواند صورت خود را با حوله خشک و یا پاک کند؛ چنان‌که مرد محرم نمی‌تواند سر خود را با آن پاک یا خشک کند.

مسئله 507
امام خمینی: سئوال: زن‌ها که در حال احرام برای پوشیدن و در آوردن مقنعه، صورتشان پوشیده می‌شود، چه صورت دارد؟ جواب: باید سعی کنند پوشیده نشود ،^{[م507 ۱]} و اگر عامداً و از روی علم پوشیده نشود مانع ندارد.
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: تحفظ آن از رسیدن به صورت لازم نیست. آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله مکارم: این مقدار مانعی ندارد. آیت‌الله سیستانی: پوشیدن مقنعه که مقداری از اطراف صورت را می‌پوشاند به احتیاط واجب جایز نیست.

مسئله 508
امام خمینی: سئوال: فرموده‌اید که محرم از منزل تا مسجدالحرام می‌تواند زیر سقف برود، آیا کسانی ‌که در مسجدالحرام برای حج محرم می‌شوند می‌توانند در مکه زیر سقف باشند؟ جواب: تا عرفاً در منزل و مکه هستند و در حال سیر برای خارج شدن از مکه نیستند می‌توانند استظلال نمایند.^{[م508 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: بنا بر احتیاط نمی‌توانند استظلال نمایند. آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله سبحانی: در حال حرکت و سیر احتیاطاً نباید استظلال بکنند. آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که از قرار گرفتن زیر سایه‌های متحرک مثل اتوبوس مسقف و چتر اجتناب کند. آیت‌الله خویی: در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط سوار ماشین سقف¬دار نشود. آیت‌الله زنجانی: استظلال در مکه نیز ـ در حال اختیار و عدم حرج ـ جایز نیست و فرقی نمی‌کند که برای رفتن به مسجدالحرام باشد یا منزل یا عرفات، در منزل مستقر شده باشد یا نه. آیت‌الله سیستانی: احتیاط نباید ترک شود. آیت‌الله مکارم: در مکه مانعی ندارد هرچند در حال حرکت به سوی عرفات باشد.

مسئله 509
امام خمینی: سئوال: کسی که از تنعیم محرم می‌شود، استظلال برای او چه حکمی دارد؟ جواب: چون تنعیم جزو مکه شده و مکه منزل است، استظلال در فرض سؤال مانع ندارد.^{[م509 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: به احتیاط واجب تظلیل جایز نیست. آیت‌الله تبریزى: احتیاط لازم ترک استظلال در تنعیم و در حرکت از آنجا تا مسجدالحرام یا محل اقامت است. آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که از قرار گرفتن زیر سایه‌های متحرک مثل اتوبوس مسقف و چتر اجتناب کند. آیت‌الله خویی: بنا بر احتیاط، استظلال نکند تا دخول مکه متیقّن سابق. آیت‌الله زنجانی: جایز نیست، مگر آنکه مشقت شدید داشته یا از اختیار محرم خارج باشد. آیت‌الله سبحانی: استظلال جایز نیست. آیت‌الله سیستانی: حکم به جواز استظلال در مفروض سؤال بسیار مشکل است و احتیاط ترک نشود.

مسئله 510
امام خمینی: سئوال: میقات عمره مفرده در خود مکه واقع شده است، آیا کسی که در آنجا برای عمره مفرده احرام بست می‌تواند در اتوبوس سقف‌دار سوار شود یا خیر، با توجه به اینکه محل سکونت او مکه است؟ جواب: در فرض مذکور مانع ندارد.^{[م510 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: به احتیاط واجب تظلیل جایز نیست. آیت‌الله تبریزى: احتیاط لازم ترک استظلال در تنعیم و در حرکت از آنجا تا مسجدالحرام یا محل اقامت است. آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که از قرار گرفتن زیر سایه‌های متحرک مثل اتوبوس مسقف و چتر اجتناب کند. آیت‌الله خویی: بنا بر احتیاط، استظلال نکند تا دخول مکه متیقّن سابق. آیت‌الله زنجانی: جایز نیست، مگر آنکه مشقت شدید داشته یا از اختیار محرم خارج باشد. آیت‌الله سبحانی: استظلال جایز نیست. آیت‌الله سیستانی: حکم به جواز استظلال در مفروض سؤال بسیار مشکل است و احتیاط ترک نشود.

مسئله 511
امام خمینی: سئوال: افرادی از مسجد شجره محرم شدند و شبانه برای مکه حرکت نمودند ولی نزدیک طلوع آفتاب در ماشین سقف‌دار به خواب رفتند و بعد از طلوع آفتاب بیدار شدند و ماشین را نگاه داشتند، آیا برای مدتی که در حال سیر در زیر سقف بودند، کفاره دارد یا خیر، و الآن که ایستاده‌اند و می‌خواهند پیاده شوند، چه حکمی دارد؟ جواب: برای مدتی که خواب بوده‌اند، یا ماشین ایستاده، کفاره واجب نیست، ولی اگر بعد از بیدار شدن و التفات و قبل از ایستادن ماشین، استظلال شده ولو اضطراراً، کفاره واجب است.^{[م511 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: استظلال در شب نیست و مانع ندارد و ظاهرِ مجموعِ روایات و مقتضای اصل، اختصاص ممنوعیت به سایه انداختن از آفتاب است. آیت‌الله تبریزى: بنا بر احتیاط در حرمت استظلال فرقی بین شب و روز نیست. آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که در شب‌های بارانی و سرد از سوار شدن به اتوبوس مسقف و مانند آن اگر برای فرار از باران و سرما باشد اجتناب کند. آیت‌الله خویی: مراد از استظلال تحفظ از آفتاب و سرما و گرما و باران و باد و مانند آنهاست. پس اگر هیچ‌کدام از آنها نباشد، به نحوی که وجود و عدمِ سایبان یکسان باشد اشکال ندارد، و در این حکم بین شب و روز فرقی نیست و در فرض شک در اینکه آیا مظله وجود و عدمش یکسان است یا نه استظلال جایز است. آیت‌الله زنجانی: حرکت با وسیله نقلیه سقف‌دار در شب نیز جایز نیست مگر در صورت ضرورت، و در هر حال اگر با علم و عمد مرتکب شود کفاره دارد، هرچند لزوم کفاره در بین الطلوعین و شب غیر بارانی؛ بنا بر احتیاط است. آیت‌الله سبحانی: حرکت با وسایط نقلیه سرپوشیده به هنگام شب اشکال ندارد مگر اینکه باد شدید یا باران در کار باشد و همچنین حرکت در روز ابری با ماشین مسقف مانع ندارد و همچنین بین الطلوعین و پس از غروب خورشید تا زوال حمره جزء شب است. آیت‌الله سیستانی: سوار شدن در ماشین سقف‌دار و مانند آن در شب و بین الطلوعین و روزهایی که ابر غلیظ مانع تابش خورشید باشد، در صورتی که بارانی نباشد اشکال ندارد و اگر بارانی باشد کفاره دارد و به احتیاط واجب جایز نیست. آیت‌الله مکارم: جایز است مگر در شب‌های بارانی که باید کفاره بدهد و در روزهای کاملاً ابری و بین الطلوعین نیز استفاده از ماشین سرپوشیده مانعی ندارد.. آیت‌الله مکارم: در این صورت کفاره‌ای لازم نیست.

مسئله 512
امام خمینی: سئوال: در حال احرام وقتی ماشین‌های بی‌سقف حرکت می‌کند و سفر انجام می‌شود، آیا پیاده و سوار شدن از ماشین درحالی‌که ایستاده است، در صورتی که مستلزم گذشتن از زیر سقف قسمت جلو ماشین است، چه حکمی دارد؟ جواب: مانع ندارد.

مسئله 513
امام خمینی: سئوال: کسانی ‌که از مسجدالحرام برای حج محرم می‌شوند و از مسجدالحرام در ماشین سقف‌دار سوار می‌شوند و مثلاً در عزیزیه که منزل ایشان است پیاده می‌شوند، آیا سوار شدن در اتومبیل سقف‌دار از مسجدالحرام به منزل چه صورت دارد، و اگر پیاده نشوند و از اول قصد عرفات داشته باشند حکم چیست؟ جواب: در فرض اول مانع ندارد و در فرض دوم احتیاط کنند.^{[م513 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: بنا بر احتیاط نمی‌توانند استظلال نمایند. آیت‌الله تبریزی: در حال حرکت و سیر احتیاطاً نباید استظلال بکنند. آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که از قرار گرفتن زیر سایه‌های متحرک مثل اتوبوس مسقف و چتر جتناب کند. آیت‌الله خویی: در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط سوار ماشین سقف¬دار نشود. آیت‌الله زنجانی: استظلال در مکه نیز ـ در حال اختیار و عدم حرج ـ جایز نیست و فرقی نمی‌کند که برای رفتن به مسجدالحرام باشد یا منزل یا عرفات، در منزل مستقر شده باشد یا نه. آیت‌الله سیستانی: احتیاط نباید ترک شود. آیت‌الله مکارم: در مکه مانعی ندارد هرچند در حال حرکت به سوی عرفات باشد. در هر دو فرض مانعی ندارد. آیت‌الله سبحانی: در حال حرکت و سیر احتیاطاً نباید استظلال بکنند. در فرض دوم جایز نیست. آیت‌الله فاضل: در هر دو فرض مانعی ندارد.

مسئله 514
امام خمینی: سئوال: اینجانب یکی از خدمه کاروان حج هستم، امسال (1365) بعد از درک عرفات به اتفاق مدیر کاروان و معاون و اینجانب و بانوان کاروان در یک اتوبوسی سربسته قرار گرفتیم و برای درک اضطراری به مشعرالحرام رفته و چون در مسیر مزدلفه به منا به راه‌بندان برخوردیم، لذا در هوای آفتابی در اتوبوس سربسته بودم، ناگاه به یادم آمد که نباید در زیر طاق اتوبوس قرار بگیرم، چند دقیقه‌ای با علم به اینکه اتوبوس سرپوشیده است مانده و پس از توقف اتوبوس بر اثر راه‌بندان پیاده شدم، و مابقی راه را تا محل چادر کاروان در منا پیاده طی نمودم، لذا از محضر آن بزرگوار تقاضا دارم بفرمایید: 1. آیا کفاره تعلق می‌گیرد یا نه؟ 2. در صورتی که تعلق گرفته باشد باید حتماً در منا ذبح گردد؟ 3. درحالی‌که اکنون در تهران هستم آیا می‌توانم قربانی را در محل اقامتم ذبح نمایم؟ 4. در صورتی که خدمه کاروان بودم و به دستور مدیرگروه برای کمک نمودن به بانوان مسن برای رمی جمره عقبه عازم منا بودم و از خود استقلال نداشتم، آیا وجه این گوسفند را چه کسی باید بپردازد؟ ستاد حج، مدیرگروه یا اینجانب؟ 5. چنانچه ستاد حج تقبل نموده باشد ذبح را، آیا از گردن اینجانب ساقط می‌گردد یا نه؟ جواب: باید قربانی کنید و اگرچه باید در منا ذبح نمایید،^{[م514 ۱]}لیکن ذبح در محل خودتان هم برای کفاره کفایت می‌کند و می‌توانید به مسئولین در ستاد نیابت دهید که برای شما ذبح کنند و در این صورت ذبح آنها هم کافی است، ولی بدون نیابت صحیح نیست.
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله تبریزى: کفاره‌ای که بر محرم برای غیر از شکار واجب شده است، اظهر این است که می‌تواند کشتنش را تا بازگشت از حج تأخیر انداخته و هر جا بخواهد بکشد و بهتر این است که کفاره را در حج خود بکشد. آیت‌الله خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب در منا ذبح کند. آیت‌الله خویی، آیت‌الله زنجانی: ذبح در منا لزومی ندارد. آیت‌الله سیستانی: جای این کفاره بنا بر احتیاط واجب منا است ولی اگر نکشت هرچند بدون عذر باشد ذبح در هر جای دیگر کافی است. آیت‌الله فاضل: احتیاط این است که کفاره محرّمات احرام عمره در مکه ذبح شود و کفاره محرّمات حج در منا، ولی فعلاً که گوشت آن در آن دو مکان مصرف فقرای مؤمن نمی‌شود ذبح در وطن جایز بلکه مطابق احتیاط است تا به مصرف فقرای مؤمن برسد.

مسئله 515
امام خمینی: سئوال: آیا استظلال، مربوط به سایه حاصل از تابش عمودی خورشید است یا حاصل از تابش مایل خورشید را هم شامل می‌شود؟ جواب: فرق نمی‌کند.^{[م515 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: احوط این است که زیر سایه چیزی که روی سر نباشد نیز نرود. آیت‌الله زنجانی: ولی سایه دیوار ماشین‌ها و سایه صندلی‌ها و همسفران، مانعی ندارد. آیت‌الله سبحانی: اگر شخص پیاده در سایه ماشین و یا حیوانات و یا هر وسیله متحرک دیگر در حال احرام حرکت کند اشکال ندارد. به شرطی که مانع از تابش مستقیم خورشید نشود بنابراین نمی‌توان زیر سایه چتر ولو اینکه در دست دیگری باشد حرکت کرد. آیت‌الله مکارم: سایه دیوارهای ماشین بدون سقف و مانند آن مانعی ندارد. آیت‌الله نوری: استظلال اختصاص به بالاسر دارد و شامل سایه حاصل از دیوار ماشین نمی‌شود.

مسئله 516
امام خمینی: سئوال: آیا استظلال، مربوط به سایه بر سر می‌باشد یا اگر سایه فقط بر شانه بیفتد استظلال صدق می‌کند؟ جواب:^{[م516 ۱]}صدق نمی‌کند.
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: فرق نمی‌کند. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله سیستانی: بنا بر احتیاط واجب صدق می‌کند. آیت‌الله خویی، آیت‌الله زنجانی: صدق می‌کند. آیت‌الله فاضل: گذشت که بنا بر احتیاط واجب برای بدن نیز نباید سایبان قرار دهد.

مسئله 517
امام خمینی: سئوال: آیا استظلال فقط مربوط به سقف می‌باشد یا شامل سایه حاصل از دیوار ماشین هم می‌شود؟ جواب: شامل نمی‌شود.^{[م517 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: احوط ترک سایه انداختن از آفتاب است، اگرچه منحرف از بالای سر باشد با چیزی که در سر ممنوع است. آیت‌الله تبریزى: حرمت و ثبوت کفاره در تظلیل جانبی مبنی بر احتیاط است. آیت‌الله خویی: و احوط بلکه اظهر این است که زیر سایه چیزی که روی سر نباشد نیز نرود، پس اگر از طرف چپ و راست چیزی بر او سایه بیفکند؛ به نحوی که تأثیر در کم شدن گرما یا سرما یا باد و نحو آن داشته باشد، جایز نیست و کفاره دارد. آیت‌الله زنجانی: محرم نمی‌تواند در سایه سایبان متحرکی که بالای سر او نباشد نیز حرکت کند، ولی قرار گرفتن در سایه صندلی‌ها و دیوارهای ماشین، اشکال ندارد، و فرقی بین ماشین خود و دیگری نیست. آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله مکارم: گذشتن از زیر پل‌های وسط راه مانعی ندارد و همچنین بودن در سایه‌ای که از دیوارهای اتومبیل سر باز و مانند آن به وجود می‌آید. آیت‌الله سبحانی اضافه فرموده‌اند به شرطی که مانع از تابش مستقیم خورشید نشود. آیت‌الله سیستانی: سایه‌های متحرک که بالای سر محرم قرار نگرفته برای پیاده مطلقاً جایز است و سواره احتیاطاً اجتناب کند مگر اینکه کوتاه باشد که سر و سینه را فرا نگیرد. آیت‌الله نوری: استظلال، اختصاص به بالای سر دارد و شامل سایه حاصل از دیوار ماشین نمی‌شود.

مسئله 518
امام خمینی: سئوال: آیا در عرفات هم مثل منا می‌شود زیر چتر حرکت کرد یا حکم عرفات غیر از حکم منا است؟ جواب: زیر چتر حرکت کردن در عرفات اشکال ندارد.^{[م518 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: احتیاط واجب ترک سایه انداختن است در وقت تردد برای حوائج غیر خانه و خیمه و نحو آنها، چه در مکه و چه در عرفات و منا. آیت‌الله تبریزى: رفتن زیر سایه ثابت مانعی ندارد، ولی بنا بر احتیاط نمی‌تواند در حال حرکت، برای خود سایه‌بان درست کند؛ مثل آنکه چتر بردارد و یا سوار ماشین سقف‌دار شود. آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که شخص محرم پس از رسیدن به مکه پیش از انجام مناسک عمره و همچنین در حال احرام در عرفات و منا، از قرار گرفتن در زیر سایه‌های متحرک مانند اتوبوس مسقف و چتر، اجتناب کند. ولی قرار گرفتن در سایه دیوار و درخت و مانند آنها و نیز عبور از زیر سقف‌های ثابت مانند پل و تونل، حتی در روز اشکال ندارد. آیت‌الله خویی: و در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط، سوار ماشین سقف‌دار نشوند. آیت‌الله زنجانی: می‌تواند در پناه سایبان ثابت مانند دیوار و پل و خیمه و تونل‌های کوتاه حرکت کند ولی با وسیله سقف‌دار و چتر نمی‌تواند به قربانگاه یا جمرات برود، همچنان‌که اگر هوا آفتابی یا بارانی باشد اگر مشقت شدید نداشته باشد نباید از تونل‌های طولانی استفاده کند و در این حکم فرقی بین مکه و عرفات و مشعر و منا و مسیرهای بین راه نیست. آیت‌الله سبحانی: بنا بر احتیاط واجب پس از ورود به مکه برای رفتن به مسجدالحرام و همچنین در منا و عرفات برای حرکت از نقطه‌ای به نقطه دیگر از سایبان‌های متحرک مانند چتر و اتومبیل سقف‌دار استفاده نکند. آیت‌الله سیستانی: اما پس از پیاده شدن و جایی را منزل خود قراردادن، اگر محرم بخواهد جهت انجام کارهایش به اینجا و آنجا برود؛ مانند اینکه در مکه منزل کند و بخواهد جهت انجام طواف و سعی به مسجدالحرام برود و یا به منزل خود در منا وارد شود و بخواهد به قربانگاه یا جمرات برود، حکم به جواز سایه قرار دادن بالای سر خود، چون به وسیله چتر و چه سوار شدن ماشین سقف‌دار خیلی مشکل است، و احتیاط نباید ترک شود. آیت‌الله نوری: حرمت سایه قرار دادن، اختصاص به سایه‌ای دارد که با شخص حرکت می‌کند مثل چتر و ماشین مسقف و هواپیما و اما سایه ثابت مثل پل و تونل هر قدر طولانی باشد جواز عبور از زیر آنها بدون اشکال است.

مسئله 519
امام خمینی: سئوال: در شهر مکه تونل‌هایی احداث کرده‌اند که طولش بیش از 1500 قدم می‌باشد آیا بعد از احرام حج می‌شود داخل آن با اتومبیل سفر کرد، با علم به اینکه مسقف است؟ جواب: مانع ندارد، بلی اگر خودش آن راه را اختیار کند و از زیر آن سقف برود اشکال دارد.^{[م519 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیات عظام بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، خویی، سبحانی، سیستانی، صافی، گلپایگانی، فاضل، مکارم، نوری: اشکال ندارد. آیت‌الله زنجانی: در صورتی که انتخاب راه روباز با مشقت شدید همراه باشد، مانع ندارد.

مسئله 520
امام خمینی: سئوال: آیا محرم به محض وصول به مکه می‌تواند استظلال نماید و یا بایستی به منزل برسد و بعد از اتخاذ منزل جایز است؟ جواب: مکه منزل است و با رسیدن به آن استظلال مانع ندارد.^{[م520 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: بنا بر احتیاط نمی‌توانند استظلال نمایند. آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله سبحانی: در حال حرکت و سیر احتیاطاً نباید استظلال بکنند. آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که از قرار گرفتن زیر سایه‌های متحرک مثل اتوبوس مسقف و چتر جتناب کند. آیت‌الله خویی: در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط سوار ماشین سقف¬دار نشود. آیت‌الله زنجانی: استظلال در مکه نیز ـ در حال اختیار و عدم حرج ـ جایز نیست و فرقی نمی‌کند که برای رفتن به مسجدالحرام باشد یا منزل یا عرفات، در منزل مستقر شده باشد یا نه. آیت‌الله سیستانی: احتیاط نباید ترک شود. آیت‌الله مکارم: در مکه مانعی ندارد هرچند در حال حرکت به سوی عرفات باشد.

مسئله 521
امام خمینی: سئوال: اخیراً از حدود کشتارگاه تا نزدیک جمرات، مسقفی را درست کرده‌اند، آیا عبور از این راه برای محرمی که هنوز منزل نکرده و از مشعر مستقیم به جمرات می‌رود جایز است یا نه؟ جواب: مانع ندارد.^{[م521 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: احتیاط واجب ترک سایه انداختن است در وقت تردد برای حوائج غیر خانه و خیمه و نحو آنها، چه در مکه و چه در عرفات و منا. آیت‌الله تبریزى: رفتن زیر سایه ثابت مانعی ندارد، ولی بنا بر احتیاط نمی‌تواند در حال حرکت، برای خود سایه‌بان درست کند؛ مثل آنکه چتر بردارد و یا سوار ماشین سقف‌دار شود. آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که شخص محرم پس از رسیدن به مکه پیش از انجام مناسک عمره و همچنین در حال احرام در عرفات و منا، از قرار گرفتن در زیر سایه‌های متحرک مانند اتوبوس مسقف و چتر، اجتناب کند. ولی قرار گرفتن در سایه دیوار و درخت و مانند آنها و نیز عبور از زیر سقف‌های ثابت مانند پل و تونل، حتی در روز اشکال ندارد. آیت‌الله خویی: و در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط، سوار ماشین سقف‌دار نشوند. آیت‌الله زنجانی: می‌تواند در پناه سایبان ثابت مانند دیوار و پل و خیمه و تونل‌های کوتاه حرکت کند ولی با وسیله سقف‌دار و چتر نمی‌تواند به قربانگاه یا جمرات برود، همچنان‌که اگر هوا آفتابی یا بارانی باشد اگر مشقت شدید نداشته باشد نباید از تونل‌های طولانی استفاده کند و در این حکم فرقی بین مکه و عرفات و مشعر و منا و مسیرهای بین راه نیست. آیت‌الله سبحانی: بنا بر احتیاط واجب پس از ورود به مکه برای رفتن به مسجدالحرام و همچنین در منا و عرفات برای حرکت از نقطه‌ای به نقطه دیگر از سایبان‌های متحرک مانند چتر و اتومبیل سقف‌دار استفاده نکند. آیت‌الله سیستانی: اما پس از پیاده شدن و جایی را منزل خود قراردادن، اگر محرم بخواهد جهت انجام کارهایش به اینجا و آنجا برود؛ مانند اینکه در مکه منزل کند و بخواهد جهت انجام طواف و سعی به مسجدالحرام برود و یا به منزل خود در منا وارد شود و بخواهد به قربانگاه یا جمرات برود، حکم به جواز سایه قرار دادن بالای سر خود، چون به وسیله چتر و چه سوار شدن ماشین سقف‌دار خیلی مشکل است، و احتیاط نباید ترک شود. آیت‌الله نوری: حرمت سایه قرار دادن، اختصاص به سایه‌ای دارد که با شخص حرکت می‌کند مثل چتر و ماشین مسقف و هواپیما و اما سایه ثابت مثل پل و تونل هر قدر طولانی باشد جواز عبور از زیر آنها بدون اشکال است.

مسئله 522
امام خمینی: سئوال: آیا گرفتن ناخن توسط مُحرِم از غیر مُحرم جایز است؟ جواب: اشکال ندارد.

مسئله 523
امام خمینی: سئوال: آیا محرم می‌تواند ناخن محرم دیگر را به قصد تقصیر بگیرد یا نه؟ جواب: اشکال ندارد.{{توضیح مساله\|523\| آیات عظام سبحانی، سیستانی، مکارم: ولی ناخن گرفتن در تقصیر بنا بر احتیاط واجب کافی نیست.

مسئله 524
امام خمینی: سئوال: کندن دندان که بر محرم حرام است ،^{[م524 ۱]} مقصود دندان خودش می‌باشد یا شامل دندان غیر هم می‌شود؟ و در تقدیر حرمت در صورت خون آمدن است یا مطلقاً؟ جواب: شامل دندان غیر نمی‌شود، هرچند خون از آن بیرون آید.^{[م524 ۲]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: کندن دندان در صورتی که موجب خون آمدن شود حرام است ولی کفاره ندارد و اگر موجب خون آمدن نشود و یا کندن دندان ضرورت داشته باشد، مانعی ندارد. آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: جمعی از فقها نظرشان این است که کندن دندان هرچند خون در نیاید، از محرمات احرام است و کفاره‌اش را یک گوسفند دانسته‌اند، ولی دلیلش تأمل دارد و بعید نیست این عمل جایز باشد. آیت‌الله خامنه‌ای: احتیاط واجب آن است که از کشیدن دندان ـ اگر موجب بیرون آمدن خون می‌شود - جز در موارد ضرورت و نیاز خودداری کند. آیت‌الله زنجانی: در صورتی که خون بیاید کشیدن دندان بر محرم حرام است و کشیدن دندان شخص دیگر بر محرم جایز است مگر باعث نجس شدن بدن یا لباس او شود و در هر حال کفاره ندارد. آیت‌الله سبحانی: کندن دندان در حال اختیار برای محرم حرام است هرچند خون نیاید و در صورت ضرورت مانعی ندارد، ولی اگر خون بیاید باید کفاره بدهد و محرم می‌تواند دندان دیگری را بکشد هرچند او نیز محرم باشد و اگر خون آمد صاحب دندان باید کفاره بدهد. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: بر محرم حرام است که دندان خود را بکند هرچند خون نیاید. آیت‌الله مکارم: این احتیاط و احتیاط بعد مستحب است. ↑ آیت‌الله سبحانی: هرچند شخص دیگر نیز محرم باشد و اگر خون آمد صاحب دندان باید کفاره بدهد.

مسئله 525
امام خمینی: سئوال: آیا در حال احرام می‌توان دندانی را که شدیداً درد دارد و دکتر سفارش می‌کند که آن را بکشید، کشید، گرچه باعث خونریزی شود؟ جواب: اگر ضرورت دارد مانع ندارد، ولی کفاره دارد علی الأحوط.^{[م525 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: ولی کفاره ندارد علی الأظهر، حتی در صورت غیر ضرورت، با خون انداختن اگرچه حرام است چنان‌که گذشت. آیت‌الله تبریزى: کشیدن دندان، اگر خون در نیاید، مانع ندارد و کفاره هم ندارد و در صورتی که خون بیاید، اگر برای رفع ناراحتی بوده کفاره ندارد. آیت‌الله خامنه‌ای: احتیاط واجب آن است که از کشیدن دندان ـ اگر موجب بیرون آمدن خون می‌شود - جز در موارد ضرورت و نیاز خودداری کند. آیات عظام زنجانی، سیستانی، فاضل: کفاره لازم نیست. آیت‌الله سبحانی: اگرخون آمد باید کفاره بدهد. آیت‌الله مکارم: مطلقاً مانعی ندارد و کفاره هم ندارد.

مسئله 526
امام خمینی: سئوال: هرگاه محرم سر خود را با چیز دوخته بپوشاند، آیا یک کفاره باید بدهد یا دو کفاره؟ جواب: باید دو کفاره بدهد^{[م526 ۱]} مگر در صورت جهل و نسیان.
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: احتیاطاً. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله زنجانی: یک کفاره کافی است. آیت‌الله خویی: حرمت لبس این‌گونه مخیط به نظر ایشان مبنی بر احتیاط است و لذا احتیاط در دو کفاره است. آیت‌الله سیستانی: بنا بر احتیاط واجب، در صورتی که چیزی که پوشیدن آن حرام است را بپوشد؛ مثل عمامه و کلاه، ولی اگر مثلاً پیراهن خود را بر سر بگذارد، بیش از یک کفاره لازم نیست. آیت‌الله مکارم: در مثل پارچه دوخته شده یک کفاره دارد، ولی کلاه دوخته و مانند آن، بنا بر احتیاط واجب دو کفاره دارد.

مسئله 527
امام خمینی: سئوال: در بین مردم معروف است که محرم نباید به کسی دستور بدهد؛ مثلاً نباید به کسی بگوید یک لیوان آب یا چای یا چیز دیگر به من بدهید و باید خودش بردارد، آیا اگر در حال احرام چنین درخواستی از دوست خود بکند گناه کرده است یا نه؟ و در صورت گناه آیا کفاره هم دارد یا نه؟ جواب: اشکال ندارد.

جستار وابسته

استمناء

منبع

این مقاله برگرفته از صفحه 195 تا 196 کتاب مناسک حج پژوهشکده حج و زیارت، سال انتشار: ۱۳۹۷ است.

[1] 
آیت‌الله خامنه‌ای: و اگر نتواند شتر بدهد، قربانی کردن یک گوسفند کافی است. البته وجوب کفاره در صورت علم به حکم و عمد می‌باشد و علاوه بر آن اگر استمناء با کاری است که او با خود انجام می‌دهد و پیش از مزدلفه است، لازم است حج را تمام کند و در سال بعد آن را دوباره به جا آورد و اگر استمناء به وسیله همسرش انجام شده، احتیاط واجب آن است که باز هم این‌گونه عمل کند.

آیت‌الله زنجانی: اگر محرم با آلت خود بازی کند و منی از او خارج شود کفاره آن یک شتر و انجام حج در سال آینده است ـ هرچند قصد او خروج منی نباشد ـ و اگر با همسر خود به قصد خروج منی، ملاعبه نماید و منی از او خارج شود باید یک شتر قربانی کند. و استمناء در غیر این دو صورت کفاره ندارد.

[2] آیت‌الله خامنه‌ای: و اگر نتواند شتر بدهد، قربانی کردن یک گوسفند کافی است. البته وجوب کفاره در صورت علم به حکم و عمد می‌باشد و علاوه بر آن اگر استمناء با کاری است که او با خود انجام می‌دهد و پیش از مزدلفه است، لازم است حج را تمام کند و در سال بعد آن را دوباره به جا آورد و اگر استمناء به وسیله همسرش انجام شده، احتیاط واجب آن است که باز هم این‌گونه عمل کند.

[3] آیت‌الله زنجانی: اگر محرم با آلت خود بازی کند و منی از او خارج شود کفاره آن یک شتر و انجام حج در سال آینده است ـ هرچند قصد او خروج منی نباشد ـ و اگر با همسر خود به قصد خروج منی، ملاعبه نماید و منی از او خارج شود باید یک شتر قربانی کند. و استمناء در غیر این دو صورت کفاره ندارد.

[2] 
آیت‌الله بهجت: و بدان که انزال منی با استمناء، بعضی او را مفسد حج دانسته‌اند، مثل جماع کردن و این قول احوط است در استمناء به مثل عبث با آلت خود و مانند آن از محرّم بر غیر محرم. پس ترک نشود احتیاط به قضای حج.

آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: اگر محرم با آلت خود بازی کند و منی از آن بیرون بیاید حکم کسی است که با زن خود نزدیکی کرده و مسئله آن گذشت. و اگر بدون بازی با آلت استمنا نمود، کفاره بر او واجب می‌شود و بنا بر اظهر حج و عمره‌اش فاسد نخواهد شد. هرچند رعایت احتیاط در اعاده آنها بهتر است.

آیت‌الله سیستانی: استمناء با عضو تناسلی؛ چه با دست و غیر آن، مطلقا حرام است و حکم آن در حج حکم جماع است که گذشت و همچنین در عمره مفرده به احتیاط واجب. و استمنا به وسیله بوسیدن زن و یا دست زدن و یا ملاعبه و نگاه، حکمش در مسائل قبل گذشت. و استمنا به وسیله شنیدن صحبت زن و یا اوصاف و مشخصات او و یا به وسیله تصوّرات او در خیال و مانند آن، بر محرم حرام است ولی موجب کفاره نیست.

آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: در صورتی که با آلت خود بازی کند و منی بیرون بیاید کفاره آن یک شتر است و اگر این عمل قبل از موقفین باشد سال دیگر باید اعاده حج نماید.

آیت‌الله فاضل: ظاهراً استمنا موجب بطلان نمی‌شود و حکم آن مثل جماع است که گذشت. و ظاهراً زن نیز همین حکم را دارد.

[5] آیت‌الله بهجت: و بدان که انزال منی با استمناء، بعضی او را مفسد حج دانسته‌اند، مثل جماع کردن و این قول احوط است در استمناء به مثل عبث با آلت خود و مانند آن از محرّم بر غیر محرم. پس ترک نشود احتیاط به قضای حج.

[6] آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: اگر محرم با آلت خود بازی کند و منی از آن بیرون بیاید حکم کسی است که با زن خود نزدیکی کرده و مسئله آن گذشت. و اگر بدون بازی با آلت استمنا نمود، کفاره بر او واجب می‌شود و بنا بر اظهر حج و عمره‌اش فاسد نخواهد شد. هرچند رعایت احتیاط در اعاده آنها بهتر است.

[7] آیت‌الله سیستانی: استمناء با عضو تناسلی؛ چه با دست و غیر آن، مطلقا حرام است و حکم آن در حج حکم جماع است که گذشت و همچنین در عمره مفرده به احتیاط واجب. و استمنا به وسیله بوسیدن زن و یا دست زدن و یا ملاعبه و نگاه، حکمش در مسائل قبل گذشت. و استمنا به وسیله شنیدن صحبت زن و یا اوصاف و مشخصات او و یا به وسیله تصوّرات او در خیال و مانند آن، بر محرم حرام است ولی موجب کفاره نیست.

[8] آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: در صورتی که با آلت خود بازی کند و منی بیرون بیاید کفاره آن یک شتر است و اگر این عمل قبل از موقفین باشد سال دیگر باید اعاده حج نماید.

[9] آیت‌الله فاضل: ظاهراً استمنا موجب بطلان نمی‌شود و حکم آن مثل جماع است که گذشت. و ظاهراً زن نیز همین حکم را دارد.

[3] 
آیت‌الله بهجت: اگرچه جایز است ولی کفاره دارد.

آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: مانعی ندارد ولی یک گوسفند کفاره دارد.

آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب کفاره دارد.

آیت‌الله نوری: احوط ثبوت کفاره است.

[11] آیت‌الله بهجت: اگرچه جایز است ولی کفاره دارد.

[12] آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: مانعی ندارد ولی یک گوسفند کفاره دارد.

[13] آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب کفاره دارد.

[14] آیت‌الله نوری: احوط ثبوت کفاره است.

[4] 
آیت‌الله بهجت: استظلال در شب نیست و مانع ندارد و ظاهرِ مجموعِ روایات و مقتضای اصل، اختصاص ممنوعیت به سایه انداختن از آفتاب است.

آیت‌الله تبریزى: بنا بر احتیاط در حرمت استظلال فرقی بین شب و روز نیست.

آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که در شب‌های بارانی و سرد از سوار شدن به اتوبوس مسقف و مانند آن اگر برای فرار از باران و سرما باشد اجتناب کند.

آیت‌الله خویی: مراد از استظلال تحفظ از آفتاب و سرما و گرما و باران و باد و مانند آنهاست. پس اگر هیچ‌کدام از آنها نباشد، به نحوی که وجود و عدمِ سایبان یکسان باشد اشکال ندارد، و در این حکم بین شب و روز فرقی نیست و در فرض شک در اینکه آیا مظله وجود و عدمش یکسان است یا نه استظلال جایز است.

آیت‌الله زنجانی: حرکت با وسیله نقلیه سقف‌دار در شب نیز جایز نیست مگر در صورت ضرورت، و در هر حال اگر با علم و عمد مرتکب شود کفاره دارد، هرچند لزوم کفاره در بین الطلوعین و شب غیر بارانی؛ بنا بر احتیاط است.

آیت‌الله سبحانی: حرکت با وسایط نقلیه سرپوشیده به هنگام شب اشکال ندارد مگر اینکه باد شدید یا باران در کار باشد و همچنین حرکت در روز ابری با ماشین مسقف مانع ندارد و همچنین بین الطلوعین و پس از غروب خورشید تا زوال حمره جزء شب است.

آیت‌الله سیستانی: سوار شدن در ماشین سقف‌دار و مانند آن در شب و بین الطلوعین و روزهایی که ابر غلیظ مانع تابش خورشید باشد، در صورتی که بارانی نباشد اشکال ندارد و اگر بارانی باشد کفاره دارد و به احتیاط واجب جایز نیست.

آیت‌الله مکارم: جایز است مگر در شب‌های بارانی که باید کفاره بدهد و در روزهای کاملاً ابری و بین الطلوعین نیز استفاده از ماشین سرپوشیده مانعی ندارد.

[16] آیت‌الله بهجت: استظلال در شب نیست و مانع ندارد و ظاهرِ مجموعِ روایات و مقتضای اصل، اختصاص ممنوعیت به سایه انداختن از آفتاب است.

[17] آیت‌الله تبریزى: بنا بر احتیاط در حرمت استظلال فرقی بین شب و روز نیست.

[18] آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که در شب‌های بارانی و سرد از سوار شدن به اتوبوس مسقف و مانند آن اگر برای فرار از باران و سرما باشد اجتناب کند.

[19] آیت‌الله خویی: مراد از استظلال تحفظ از آفتاب و سرما و گرما و باران و باد و مانند آنهاست. پس اگر هیچ‌کدام از آنها نباشد، به نحوی که وجود و عدمِ سایبان یکسان باشد اشکال ندارد، و در این حکم بین شب و روز فرقی نیست و در فرض شک در اینکه آیا مظله وجود و عدمش یکسان است یا نه استظلال جایز است.

[20] آیت‌الله زنجانی: حرکت با وسیله نقلیه سقف‌دار در شب نیز جایز نیست مگر در صورت ضرورت، و در هر حال اگر با علم و عمد مرتکب شود کفاره دارد، هرچند لزوم کفاره در بین الطلوعین و شب غیر بارانی؛ بنا بر احتیاط است.

[21] آیت‌الله سبحانی: حرکت با وسایط نقلیه سرپوشیده به هنگام شب اشکال ندارد مگر اینکه باد شدید یا باران در کار باشد و همچنین حرکت در روز ابری با ماشین مسقف مانع ندارد و همچنین بین الطلوعین و پس از غروب خورشید تا زوال حمره جزء شب است.

[22] آیت‌الله سیستانی: سوار شدن در ماشین سقف‌دار و مانند آن در شب و بین الطلوعین و روزهایی که ابر غلیظ مانع تابش خورشید باشد، در صورتی که بارانی نباشد اشکال ندارد و اگر بارانی باشد کفاره دارد و به احتیاط واجب جایز نیست.

[23] آیت‌الله مکارم: جایز است مگر در شب‌های بارانی که باید کفاره بدهد و در روزهای کاملاً ابری و بین الطلوعین نیز استفاده از ماشین سرپوشیده مانعی ندارد.

[5] 
آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: استظلال در روز ابری هم جایز نیست.

آیت‌الله سبحانی: بین الطلوعین و همچنین پس از غروب خورشید تا زوال حمره جزء شب است و حرکت در روز ابری با ماشین مسقف مانع ندارد.

آیت‌الله سیستانی: اگر ابر تیره باشد که اشعه آفتاب را به کلی پوشانده باشد و باران نباشد اشکال ندارد.

آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: استظلال در هوای ابری در روز جایز نیست.

آیت‌الله مکارم: تیره بودن ابرها لازم نیست، منظور نبودن سایه است.

[25] آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: استظلال در روز ابری هم جایز نیست.

[26] آیت‌الله سبحانی: بین الطلوعین و همچنین پس از غروب خورشید تا زوال حمره جزء شب است و حرکت در روز ابری با ماشین مسقف مانع ندارد.

[27] آیت‌الله سیستانی: اگر ابر تیره باشد که اشعه آفتاب را به کلی پوشانده باشد و باران نباشد اشکال ندارد.

[28] آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: استظلال در هوای ابری در روز جایز نیست.

[29] آیت‌الله مکارم: تیره بودن ابرها لازم نیست، منظور نبودن سایه است.

[6] 
آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله مکارم: نذری که سبب می‌شود محرم ناچار گردد با وسیله سرپوشیده سفر کند باطل است.

آیت‌الله سبحانی: احتیاطاً این شخص در میقات یا اگر نشد در ادنی‌ الحل تجدید احرام کند.

آیت‌الله سیستانی: نذرِ احرام قبل از میقات، برای کسی که می‌داند ناچار می‌شود زیر سقف برود محل اشکال است.

آیت‌الله فاضل: صحت نذر برای کسی که می‌داند باید در روز با وسیله مسقف حرکت کند محل اشکال است. بلی اگر بداند که برای احرام عمره تمتع نمی‌تواند به یکی از مواقیت معروفه برود، نذر اشکال ندارد و معصیت هم نکرده است، ولی احتیاط آن است که در ادنی‌ الحل تجدید احرام کند. و در هر صورت کفاره زیر سقف رفتن را باید بدهد.

[31] آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله مکارم: نذری که سبب می‌شود محرم ناچار گردد با وسیله سرپوشیده سفر کند باطل است.

[32] آیت‌الله سبحانی: احتیاطاً این شخص در میقات یا اگر نشد در ادنی‌ الحل تجدید احرام کند.

[33] آیت‌الله سیستانی: نذرِ احرام قبل از میقات، برای کسی که می‌داند ناچار می‌شود زیر سقف برود محل اشکال است.

[34] آیت‌الله فاضل: صحت نذر برای کسی که می‌داند باید در روز با وسیله مسقف حرکت کند محل اشکال است. بلی اگر بداند که برای احرام عمره تمتع نمی‌تواند به یکی از مواقیت معروفه برود، نذر اشکال ندارد و معصیت هم نکرده است، ولی احتیاط آن است که در ادنی‌ الحل تجدید احرام کند. و در هر صورت کفاره زیر سقف رفتن را باید بدهد.

[7] 
آیت‌الله خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب تزریق نکند مگر در صورت نیاز.

آیت‌الله سیستانی: بنا بر احتیاط جایز نیست مگر در حال ضرورت.

آیت‌الله فاضل: و در هر صورت کفاره ندارد.

آیت‌الله مکارم: مکروه است.

[36] آیت‌الله خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب تزریق نکند مگر در صورت نیاز.

[37] آیت‌الله سیستانی: بنا بر احتیاط جایز نیست مگر در حال ضرورت.

[38] آیت‌الله فاضل: و در هر صورت کفاره ندارد.

[39] آیت‌الله مکارم: مکروه است.

[8] 
آیات عظام بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، خویی، سبحانی، سیستانی، صافی، گلپایگانی، فاضل، مکارم، نوری: عبور از زیر سایبانِ ثابت اشکال ندارد.

آیت‌الله زنجانی: عبور محرم از زیر سایبان‌های ثابت کوتاه مانع ندارد؛ و عبور از طول سایبان‌ها و تونل‌های طولانی در هوای آفتابی یا بارانی، جایز نیست، مگر در حال اجبار یا مشقت شدید.

[41] آیات عظام بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، خویی، سبحانی، سیستانی، صافی، گلپایگانی، فاضل، مکارم، نوری: عبور از زیر سایبانِ ثابت اشکال ندارد.

[42] آیت‌الله زنجانی: عبور محرم از زیر سایبان‌های ثابت کوتاه مانع ندارد؛ و عبور از طول سایبان‌ها و تونل‌های طولانی در هوای آفتابی یا بارانی، جایز نیست، مگر در حال اجبار یا مشقت شدید.

[9] 
آیت‌الله سیستانی: در فرض اجبار قطعاً حرام نیست.

[44] آیت‌الله سیستانی: در فرض اجبار قطعاً حرام نیست.

[10] 
آیات عظام تبریزى، خویی، سیستانی: اگر حج خود را باطل کند احرامش باطل می‌شود.

آیت‌الله زنجانی: و با انجام اعمال عمره مفرده از احرام بیرون می‌رود.

آیت‌الله مکارم: یا در بعضی از موارد که وظیفه او تبدیل به عمره مفرده است، عمره مفرده را به پایان برساند.

[46] آیات عظام تبریزى، خویی، سیستانی: اگر حج خود را باطل کند احرامش باطل می‌شود.

[47] آیت‌الله زنجانی: و با انجام اعمال عمره مفرده از احرام بیرون می‌رود.

[48] آیت‌الله مکارم: یا در بعضی از موارد که وظیفه او تبدیل به عمره مفرده است، عمره مفرده را به پایان برساند.

[11] 
آیت‌الله بهجت: احتیاط واجب ترک سایه انداختن است در وقت تردد برای حوائج غیر خانه و خیمه و نحو آنها، چه در مکه و چه در عرفات و منا.

آیت‌الله تبریزى: رفتن زیر سایه ثابت مانعی ندارد، ولی بنا بر احتیاط نمی‌تواند در حال حرکت، برای خود سایه‌بان درست کند؛ مثل آنکه چتر بردارد و یا سوار ماشین سقف‌دار شود.

آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که شخص محرم پس از رسیدن به مکه پیش از انجام مناسک عمره و همچنین در حال احرام در عرفات و منا، از قرار گرفتن در زیر سایه‌های متحرک مانند اتوبوس مسقف و چتر، اجتناب کند. ولی قرار گرفتن در سایه دیوار و درخت و مانند آنها و نیز عبور از زیر سقف‌های ثابت مانند پل و تونل، حتی در روز اشکال ندارد.

آیت‌الله خویی: و در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط، سوار ماشین سقف‌دار نشوند.

آیت‌الله زنجانی: می‌تواند در پناه سایبان ثابت مانند دیوار و پل و خیمه و تونل‌های کوتاه حرکت کند ولی با وسیله سقف‌دار و چتر نمی‌تواند به قربانگاه یا جمرات برود، همچنان‌که اگر هوا آفتابی یا بارانی باشد اگر مشقت شدید نداشته باشد نباید از تونل‌های طولانی استفاده کند و در این حکم فرقی بین مکه و عرفات و مشعر و منا و مسیرهای بین راه نیست.

آیت‌الله سبحانی: بنا بر احتیاط واجب پس از ورود به مکه برای رفتن به مسجدالحرام و همچنین در منا و عرفات برای حرکت از نقطه‌ای به نقطه دیگر از سایبان‌های متحرک مانند چتر و اتومبیل سقف‌دار استفاده نکند.

آیت‌الله سیستانی: اما پس از پیاده شدن و جایی را منزل خود قراردادن، اگر محرم بخواهد جهت انجام کارهایش به اینجا و آنجا برود؛ مانند اینکه در مکه منزل کند و بخواهد جهت انجام طواف و سعی به مسجدالحرام برود و یا به منزل خود در منا وارد شود و بخواهد به قربانگاه یا جمرات برود، حکم به جواز سایه قرار دادن بالای سر خود، چون به وسیله چتر و چه سوار شدن ماشین سقف‌دار خیلی مشکل است، و احتیاط نباید ترک شود.

آیت‌الله نوری: حرمت سایه قرار دادن، اختصاص به سایه‌ای دارد که با شخص حرکت می‌کند مثل چتر و ماشین مسقف و هواپیما و اما سایه ثابت مثل پل و تونل هر قدر طولانی باشد جواز عبور از زیر آنها بدون اشکال است.

[50] آیت‌الله بهجت: احتیاط واجب ترک سایه انداختن است در وقت تردد برای حوائج غیر خانه و خیمه و نحو آنها، چه در مکه و چه در عرفات و منا.

[51] آیت‌الله تبریزى: رفتن زیر سایه ثابت مانعی ندارد، ولی بنا بر احتیاط نمی‌تواند در حال حرکت، برای خود سایه‌بان درست کند؛ مثل آنکه چتر بردارد و یا سوار ماشین سقف‌دار شود.

[52] آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که شخص محرم پس از رسیدن به مکه پیش از انجام مناسک عمره و همچنین در حال احرام در عرفات و منا، از قرار گرفتن در زیر سایه‌های متحرک مانند اتوبوس مسقف و چتر، اجتناب کند. ولی قرار گرفتن در سایه دیوار و درخت و مانند آنها و نیز عبور از زیر سقف‌های ثابت مانند پل و تونل، حتی در روز اشکال ندارد.

[53] آیت‌الله خویی: و در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط، سوار ماشین سقف‌دار نشوند.

[54] آیت‌الله زنجانی: می‌تواند در پناه سایبان ثابت مانند دیوار و پل و خیمه و تونل‌های کوتاه حرکت کند ولی با وسیله سقف‌دار و چتر نمی‌تواند به قربانگاه یا جمرات برود، همچنان‌که اگر هوا آفتابی یا بارانی باشد اگر مشقت شدید نداشته باشد نباید از تونل‌های طولانی استفاده کند و در این حکم فرقی بین مکه و عرفات و مشعر و منا و مسیرهای بین راه نیست.

[55] آیت‌الله سبحانی: بنا بر احتیاط واجب پس از ورود به مکه برای رفتن به مسجدالحرام و همچنین در منا و عرفات برای حرکت از نقطه‌ای به نقطه دیگر از سایبان‌های متحرک مانند چتر و اتومبیل سقف‌دار استفاده نکند.

[56] آیت‌الله سیستانی: اما پس از پیاده شدن و جایی را منزل خود قراردادن، اگر محرم بخواهد جهت انجام کارهایش به اینجا و آنجا برود؛ مانند اینکه در مکه منزل کند و بخواهد جهت انجام طواف و سعی به مسجدالحرام برود و یا به منزل خود در منا وارد شود و بخواهد به قربانگاه یا جمرات برود، حکم به جواز سایه قرار دادن بالای سر خود، چون به وسیله چتر و چه سوار شدن ماشین سقف‌دار خیلی مشکل است، و احتیاط نباید ترک شود.

[57] آیت‌الله نوری: حرمت سایه قرار دادن، اختصاص به سایه‌ای دارد که با شخص حرکت می‌کند مثل چتر و ماشین مسقف و هواپیما و اما سایه ثابت مثل پل و تونل هر قدر طولانی باشد جواز عبور از زیر آنها بدون اشکال است.

[12] 
آیت‌الله بهجت: اشکال دارد.

آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: جایز نیست مگر او را اذیت کند. کشتن یک نوع مارمولک (عظایة) کفاره آن یک مشت طعام است.

آیت‌الله زنجانی: اشکال دارد مگر از آن بر خود بترسد.

آیت‌الله سبحانی: کشتن حیواناتی مانند مارمولک، مار، مورچه، موش، رتیل، عنکبوت، انواع سوسک‌ها و جیرجیرک‌ها و امثال اینها از محرمات احرام حساب نمی‌شود لیکن اگر محرم از ناحیه آنها اذیتی نمی‌شود نباید آنها را بکشد و یا به آنها اذیت برساند و چنانچه این کار را انجام داد استغفار کند.

آیت‌الله سیستانی: حرام است. بعید نیست حرمت برداشتن، شکستن و خوردنِ تخم آنها بر محرم، و به احتیاط واجب نباید دیگری را در این امر کمک کند.

آیت‌الله صافی: اگر اذیت کند، از محرمات محسوب نیست.

آیت‌الله مکارم: کشتن هیچ حیوانی جایز نیست بنا بر احتیاط واجب مگر حیوانات موذی.

[59] آیت‌الله بهجت: اشکال دارد.

[60] آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: جایز نیست مگر او را اذیت کند. کشتن یک نوع مارمولک (عظایة) کفاره آن یک مشت طعام است.

[61] آیت‌الله زنجانی: اشکال دارد مگر از آن بر خود بترسد.

[62] آیت‌الله سبحانی: کشتن حیواناتی مانند مارمولک، مار، مورچه، موش، رتیل، عنکبوت، انواع سوسک‌ها و جیرجیرک‌ها و امثال اینها از محرمات احرام حساب نمی‌شود لیکن اگر محرم از ناحیه آنها اذیتی نمی‌شود نباید آنها را بکشد و یا به آنها اذیت برساند و چنانچه این کار را انجام داد استغفار کند.

[63] آیت‌الله سیستانی: حرام است. بعید نیست حرمت برداشتن، شکستن و خوردنِ تخم آنها بر محرم، و به احتیاط واجب نباید دیگری را در این امر کمک کند.

[64] آیت‌الله صافی: اگر اذیت کند، از محرمات محسوب نیست.

[65] آیت‌الله مکارم: کشتن هیچ حیوانی جایز نیست بنا بر احتیاط واجب مگر حیوانات موذی.

[13] 
آیت‌الله زنجانی: در هیچ‌یک از دو صورت، حج، فاسد نمی‌شود، لیکن سه امر واجب می‌گردد: الف) اگر قبل از درک رکن مشعر باشد سال آینده حجی که از نظر نوع مانند حج امسال باشد به جا آورد، هرچند حج اول او استحبابی باشد؛ ب) یک شتر قربانی کند؛ ج) از یکدیگر جدا شوند و در سال بعد نیز اگر از همان مسیر سال قبل به عرفات می‌روند پس از رسیدن به محل معصیت از یکدیگر جدا شوند. و زن در صورتی که محرم بوده و این عمل از روی علم و عمد و اختیار از او صادر شده باید شتر قربانی کند و سال بعد حج به جا آورد و اگر شوهرش او را مجبور کرده باید قربانی زن را نیز بپردازد و در این صورت حج سال بعد بر زن واجب نیست. و در هر حال برای وجوب جدایی کافی است که در این معصیت یکی از آنها علم و عمد و اختیار داشته باشد. کفاراتی که در باب جماع می‌آید مخصوص به جماع با همسر است.

[67] آیت‌الله زنجانی: در هیچ‌یک از دو صورت، حج، فاسد نمی‌شود، لیکن سه امر واجب می‌گردد: الف) اگر قبل از درک رکن مشعر باشد سال آینده حجی که از نظر نوع مانند حج امسال باشد به جا آورد، هرچند حج اول او استحبابی باشد؛ ب) یک شتر قربانی کند؛ ج) از یکدیگر جدا شوند و در سال بعد نیز اگر از همان مسیر سال قبل به عرفات می‌روند پس از رسیدن به محل معصیت از یکدیگر جدا شوند. و زن در صورتی که محرم بوده و این عمل از روی علم و عمد و اختیار از او صادر شده باید شتر قربانی کند و سال بعد حج به جا آورد و اگر شوهرش او را مجبور کرده باید قربانی زن را نیز بپردازد و در این صورت حج سال بعد بر زن واجب نیست. و در هر حال برای وجوب جدایی کافی است که در این معصیت یکی از آنها علم و عمد و اختیار داشته باشد. کفاراتی که در باب جماع می‌آید مخصوص به جماع با همسر است.

[م* ۱]

[م* ۲]

[م481 ۱]

[م485 ۱]

[م485 ۲]

[م486 ۱]

[م487 ۱]

[م488 ۱]

[م488 ۲]

[م489 ۱]

[م490 ۱]

[م491 ۱]

[م492 ۱]

[م493 ۱]

[م494 ۱]

[م495 ۱]

[م496 ۱]

[م497 ۱]

[م498 ۱]

[م499 ۱]

[م500 ۱]

[م501 ۱]

[م502 ۱]

[م503 ۱]

[م504 ۱]

[م505 ۱]

[م506 ۱]

[م507 ۱]

[م508 ۱]

[م509 ۱]

[م510 ۱]

[م511 ۱]

[م513 ۱]

[م514 ۱]

[م515 ۱]

[م516 ۱]

[م517 ۱]

[م518 ۱]

[م519 ۱]

[م520 ۱]

[م521 ۱]

[م524 ۱]

[م524 ۲]

[م525 ۱]

[م526 ۱]

استمناء (فتاوای مراجع)

چگونگی

مسائل متفرقه محرّمات احرام

استفتائات محرّمات احرام

جستار وابسته

منبع