الاخبار المستطابه
الاخبار المستطابه فی فضل سکان طابه (به معنای روایت‌های نیک در بیان فضیلت ساکنان مدینه) کتابی است نوشته جلال الدین بن خیر الدین حنفی، از دانشوران سده دهم قمری که به بیان فضیلت‌ها و ویژگی‌های حرم مدنی می‌پردازد. درباره نویسنده این کتاب اطلاعات چندانی در دست نیست. در این کتاب طی هشت فصل ابتدا آیات قرآنی و سپس روایت‌های مربوط به ارزش معنوی و فضیلت مدینه ارائه شده است. همچنین در فصل ششم به مقایسه دو شهر مکه و مدینه پرداخته و نویسنده پس از بیان فضایل دو شهر، برتری شهر مدینه را بر مکه و دیگر شهرهای مقدس ثابت کرده است.
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | جلال‌الدین بن خیرالدین حنفی |
| تاریخ نگارش | قرن دهم قمری |
| محتوا | |
| موضوع | یادکرد فضیلت‌ها و ویژگی‌های حرم مدینه |
| زبان | عربی |
| نشر | |
| تعداد جلد | یک جلد |
| قطع | خطی |
| محل نشر | مکتبة الحرم المکی |
نویسنده
نویسنده کتاب جلال الدین حنفی گفته شده است. درباره شخصیتش آگاهی چندان در دست نیست. وی را از دانشوران و تاریخنگاران حنفی روزگار عثمانی خوانده‌اند.[۱] برخی او را جلال الدین بن الیاس بن خیر الدین مدنی و از دانشوران سده دهم قمری دانسته‌اند.[۲]
معرفی
این اثر با عنوان الأخبار المستطابة فی فضل سکان طابه از کتاب‌های فضیلت است و افزون بر این، می‌توان آن را در رده منابع و کتاب‌های مفاضله (برتری دادن یک شهر بر شهر دیگر) طبقه‌بندی کرد. مصادر و مآخذ این کتاب، آیات قرآن و روایات نبوی هستند. موضوع اثر، یادکرد فضیلت‌ها و ویژگی‌های حرم مدنی است. به مسجد قبا و دیگر مکان‌ها و مناطق مقدس مدینه نیز به سبب تأثیری که در برجسته‌سازی فضیلت‌های حرم مدنی دارند، توجه شده است.
این کتاب در کتابشناسی‌های معاصر با عنوان الریاض المستطابة فی فضل سکان طابه نیز ثبت شده است.[۳] کلمه «طابه» در عنوان، به مدینه منوره اشاره دارد؛ زیرا از نام‌های شناخته شده مدینه، طابه و طیبه به معنای پاکیزه است. عبارت «سکان طابه» به مضمون پاره‌ای از روایات اشاره دارد[۴] که در فضیلت و منزلت مردم مدینه است.
محتوا
کتاب در یک مقدمه و هشت فصل سامان یافته و چارچوبی منطقی دارد. پس از مقدمه، به ترتیب، نخست آیات و سپس روایت‌های مربوط به ارزش معنوی و فضیلت مدینه ارائه و سیر منطقی مباحث رعایت شده است.
مباحث و مطالب اصلی کتاب به اختصار از این قرارند: در مقدمه، نام کتاب و انگیزه نگارش آن بیان شده است. در فصل نخست، به شماری از آیات قرآنی استناد گشته و معنای این آیات به فضیلت و امتیازات مدینه تفسیر شده است. فصل دوم به تبیین جایگاه مسجد قبا و بررسی اهمیت معنوی و سیاسی این مسجد (که نخستین مسجد در تاریخ اسلام است) اختصاص یافته است. در فصل سوم، نویسنده شماری دیگری از آیات درباره مدینه را طرح و تفسیر کرده و سپس در تفسیر و تحلیل همین فضیلت‌ها در فصل چهارم به روایت‌های نبوی پرداخته است. شرح و تفسیر کوتاه روایت‌های پاداش زیارت و نماز در مساجد مدینه و مسجد قبا و بیت المقدس، موضوع فصل پنجم است.
مقایسه فضیلت‌ها (مفاضله)ی مکه و مدینه و وجوه برتری این دو شهر مقدس بر یکدیگر، در فصل ششم بررسی شده است. در بحث مفاضله، شماری از ادله طرفین به شکل جدلی مطرح شده و مبنای هر دیدگاه و احتجاج‌های طرفداران برتری این دو شهر مقدس، ارائه و مقایسه شده است. در کتاب حاضر که در پی بیان فضیلت‌های مدینه است، نویسنده جانب مدینه را گرفته و برتری آن را بر مکه و دیگر شهرهای مقدس ثابت کرده است.
فصل هفتم به آداب و احکام نماز در مسجد قبا و فصل هشتم به فضیلت‌های بیت المقدس اختصاص یافته است. یادکرد فضیلت‌های بیت المقدس در این کتاب که به تصریح مؤلف در مقدمه، موضوع آن فضیلت‌های مدینه است، دلیلی منطقی ندارد. تنها توجیه آن است که در کتاب‌های مربوط به مساجد سه‌گانه که در سده‌های ۸ تا۱۰ق. نوشته شده‌اند، معمولاً همراه یادکرد فضیلت‌های مسجدالحرام و مسجدالنبی، به مسجدالاقصی و بیت المقدس به منزله قبله نخست مسلمانان توجه شده است. بر مبنای این سنّت نوشتاری، مؤلف کتاب حاضر نپرداختن به بیت المقدس را نقصانی در تألیف خویش می‌دانسته است.
نسخه‌ها
این کتاب که تاکنون تصحیح و انتشار نیافته است، سه نسخه دارد: دو نسخه در کتابخانه الحرم المکی است و نسخه سوم در ۱۰۵۵ق. کتابت شده و نمونه عکسی آن در دار الملک عبدالعزیز نگهداری می‌شود.[۵]
پیوند به بیرون
پانویس
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل الاخبار المستطابه.
- صحیح مسلم بشرح النووی: النووی (م.۶۷۶ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق
- فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه
- المدینة المنورة فی مئة مخطوط: مصطفی عمار منلا، مرکز بحوث و دراسات المدینه
- معجم ما الف عن المدینة المنوره: عبدالرزاق فراج الصاعدی، جده، المکتبة العصریة الذهبیه، ۱۴۱۷ق.