ستون‌های مسجدالنبی

ستون‌های مسجدالنبی، نگهدارنده سقف مسجد بوده و هر یک با توجه به پیشینه خود از این منظر که محل رجوع پیامبر و صحابه بوده‌اند، جنبه تقدس و تبرک یافته‌اند.

ستون‌های مسجدالنبی

در بازسازی‌های مسجد، محل این ستون‌ها تغییری نمی‌کرد، جز اینکه ستون‌های قدیمی جای خود را به ستون‌های جدید می‌داد. با توسعه مسجد، ستون‌های جدیدی نیز اضافه می‌شد؛ به طوری که اکنون مسجد نزدیک به ۲۱۰۴ ستون دارد.

مکان ستون‌های نخستین مسجدالنبی

این ستون‌ها در قسمت جنوبی مسجد قرار داشتند. امروزه این ستون‌ها با رنگ متفاوت از بقیه ستونها متمایز شده تا ستون‌های نخستین قابل شناسایی باشد.

آخرین بار این ستون‌ها در دوره سلطان عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و از آن وقت تا به امروز، به همراه سایر اجزای بخش قبله‌ای مسجد، برجامانده‌است.

ستون‌های نخستین

ستون حَرَس

ستون حرس

این ستون، پشت ستون سریر، از سمت شمالی، قرار داشت، مقابل دریچه ای که رسول خدا هنگامی که در خانه عایشه بود از آن می گذشت و به روضه شریفه می‌آمد.

نام‌گذاری آن به حرس، از آن‌روست که امام علی(ع) در کنار این ستون می‌نشست و از پیامبر(ص) نگاهبانی می‌کرد. نوشته‌اند که پس از نزول آیه ( وَ اللّٰهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النّٰاسِ ... ) دیگر امام به نگاهبانی از رسول‌خدا(ص) نپرداخت؛ چرا که خداوند خود حفاظت از جان رسول خدا(ص) را عهده‌دار شد.

در نقلی از موسی بن سلمه، این ستون را ستون علی(ع) خوانده، هنگامی‌که از فضیلت این ستون از جعفربن عبدالله بن حسین سوال می کند.

همچنین نوشته‌اند که این ستون، محل اقامه نماز امام علی(ع) بوده است.

ستون توبه

ستون توبه

چهارمین ستون از منبر و دومین ستون از قبر، سومین ستون از قبله است. به روایت ابن اسحاق و دیگر منابع، ستون توبه مرتبط با یکی از اصحاب رسول خدا(ص) به نام رفاعه بن عبدالمنذر انصاری مشهور به ابولبابه بوده‌است. از همین رو این ستون را ستون ابولبابه نیز نامید‌ه‌اند.

زمانی که در سال پنجم هجرت، احزاب مشرک به مدینه یورش آوردند و در شمال مدینه با خندق روبرو شدند، به فکر اتحاد با یهودیان بنی‌قریظه افتادند که در قسمت جنوبی مدینه ساکن بودند و می‌توانستند با گشودن دروازه‌هایشان، احزاب را به مدینه راه دهند. یهود بنی‌قریظه با رسول خدا(ص) پیمان داشتند و به رغم این پیمان، با مشرکان همراهی کردند. پس از خاتمه حمله احزاب، رسول خدا(ص) به سراغ بنی‌قریظه رفت و آنان را در حصار گرفت.

ابولبابه از طرف رسول خدا(ص) نزد بنی‌قریظه رفت تا با آنان سخن بگوید. وی از روی بی‌توجهی به اشاره، به آنان گفت: چون نقض عهد کرده‌اند، مرگ در انتظار آنهاست. این سخن می‌توانست بنی‌قریظه را به دفاعی سخت در برابر مسلمانان وادار کند. ابولبابه که خود متوجه خطای خویش شده بود، از قلعه بنی‌قریظه خارج شد و مستقیم به سوی مسجد رفت و خود را به یکی از ستون‌ها بست تا اینکه توبه وی پذیرفته شد.

ستون وفود

ستون وفود

این ستون، پشت ستون حرس، از سمت شمال، قرار داشت. یکی از کارهای جاری رسول خدا(ص) ، ملاقات با سران قبایل برای آشنا ساختن آنان با اسلام و یا مذاکرات سیاسی بود. آن حضرت محلی را در مسجد به این امر اختصاص داده بود و همیشه در همان مکان، هیأت‌ها را به حضور می‌پذیرفت. محل‌این‌ملاقات‌ها در کنار ستونی از ستون‌های مسجد بود که بعدها به نام «اسطوانةالوفود» معروف شد و اکنون نیز همین نام را دارد. «وفد» به معنای هیأت نمایندگی و «وفود» جمع آن است. بنا به گفته منابع، به این ستون «مجلس‌القلاده» نیز می‌گفتند، زیرا بزرگان صحابه در کنار آن نشسته و به گفتگو می‌پرداختند، و این بخاطر شرافت کسانی بود که در آنجا حاضر می‌شدند.

ستون سریر

ستون اعتکاف

ستون سریر، در شرق ستون توبه قرارگرفته و به پنجره مشرف بر روضه شریفه متصل است. این ستون محلی بود که رسول خدا(ص) ایام اعتکاف را در آنجا بسر می‌برد. اصحاب در آنجا برگ‌هایی از درخت خرما پهن می‌کردند تا رسول خدا(ص) روی آن استراحت کند. این محل که در کنار ستون سریر قرار داشته، به عنوان جایی که تختخواب رسول خدا(ص) بوده، شناخته شده است. «سریر» به معنای تخت است.

ستون قرعه، عایشه، مهاجرین

ستون قرعه

ستون قرعه، سومین ستون از منبر و سومین ستون از قبر و نیز سومین ستون از قبله است. برای این ستون، سه نام یاد کرده‌اند:

قرعه

نام «قرعه» از آن‌روست که عایشه نقل کرد که پیامبر(ص) فرمود، در کنار این ستون، زمینی است که اگر مردم اهمیت آن را می‌شناختند برای نماز خواندن میان خود قرعه می‌انداختند.

عایشه

نام گذاری آن به «عایشه» از آن روست که وی این حدیث را روایت کرده وفضیلت آن را گوشزد کرد.

مهاجرین

به دلیل اجتماع مهاجران در کنار آن، آن را ستون «مهاجرین» نامیدند.

ستون حنانه

ستون حنانه

پیشتر گفتیم‌که رسول خدا(ص) در آغاز و زمانی که هنوز منبر ساخته نشده بود، بر تنه درخت خرمایی تکیه می‌کرد و خطبه می‌خواند. نوشته‌اند، زمانی که برای آن حضرت منبر ساخته شد و برای ایراد سخن روی منبر قرار گرفت، از این درخت ناله‌ای شبیه ناله شتر ماده‌ای که از بچّه خود جدا شود، برخاست که به همین دلیل به ستونی که در محل آن بنا شد، حنانه می‌گویند. پیامبر(ص) دستور داد تا آن درخت را در همانجا دفن کردند. محل این ستون در غرب محراب است.

ستون مُربّعه القبر یا مقام جبرئیل

ستون جبرئیل کنار قبر پیامبر

ستون مقام جبرئیل کنار در خانه حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیه) و در ردیف ستون‌های وُفود و محرَس قرار دارد و اكنون درون ضریح و در انتهای سمت شمالی حجره شریف جای گرفته و در دیدرس زائران نیست.

این محل بدان جهت به عنوان «مقام جبرئیل» شناخته شده که جبرئیل از آنجا بررسول خدا(ص) وارد می‌شد و خدمت آن حضرت می‌رسید. اینجا درِ ورودی خانه حضرت فاطمه زهرا(س) نیز بوده است.[۱۲]

این ستون هنگام توسعه مسجد به دست قایتبای (م.887ق.) درون ضریح قرار گرفت و از دسترس زائران خارج شد.

«مُرَبّعَة القبر» نام دیگر این ستون است. سبب این نام‌گذاری آن است كه به هنگام دفن پیامبر، پس از قرار دادن جسد پیامبر(ص) در قبر، علی(ع) به اوس گفت: «اُخرُج و رَبّع قبرَه: بیرون شو و قبر را چهار گوشه ساز.» وجه دیگر این نام آن است كه این ستون درون شبكه‏‌ای جای گرفته كه قبر چهار گوشه پیامبر در آن قرار دارد.

این ستون در ركن شمال غربی مربّعة القبر و به ادعای صبری پاشا میان دو استوانه وفود و مربعة القبر جای گرفته و در خانه فاطمه(س) كنار آن بوده است. بر پایه گزارش‌هایی، در این مكان، عروسی حضرت فاطمه(س) رخ داده است. از این رو، «استوانة المَعْرَس» نیز نامیده شده است.

اكنون این ستون درون شُبّاك (پنجره‌ها) قرار دارد و مردم از تبرك جستن به آن كه مستحب شمرده شده ، محروم هستند.

در فضیلت این مكان، در روایتی مشهور آمده كه پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) 40 روز با نهادن دست مباركش بر چارچوب در، می‌فرمود: «السّلام علیكم یا أهل البیت» و بدین سان، بر فاطمه(س) و علی(ع) و حسنین(ع) درود می‌فرستاد. سپس آیه تطهیر: {إِنَّما یرِیدُ اللهُ لِیذهِبَ عَنكُمُ الرِّجسَ أَهلَ البَیتِ وَ یطَهِّرَكُم تَطهِیراً...} (احزاب/33، 41) را تلاوت می‏كرد. به روایتی دیگر، رسول خدا هر روز درِ خانه فاطمه(س) و علی(ع) را می‌زد و می‌فرمود: «الصلاة، الصلاة.»

ستون تهجد

ستون تهجد

انتهای دیوار غربی ضریح رسول خدا(ص) ، در نقطه‌ای که به دیوار شمالی می‌رسد، باب خانه فاطمه زهرا(س) و ستون مربعةالقبر یا مقام جبرئیل است. در ادامه دیوار شمالی به سمت شرق، و در انتهای دیوار شمالی خانه فاطمه زهرا(س) ، محراب تهجد قرار دارد. کسی که در این محراب بایستد، سمت چپ او باب جبرئیل و سمت راست او مقام جبرییل است.

این نقطه، در زمان پیامبر، خارج از مسجد بوده و به این ترتیب روشن می‌شود که حضرت رسول(ص) نماز شب را در اینجا می‌خوانده و به همین دلیل به محراب تهجّد شهرت یافته است.

ستون مُخَلَّقه

ستون مخلقه

استوانه‌ای است نزدیک مصلای رسول خدا که بعدها به دلیل آن که مصحف در کنار آن بوده است، به آن «اسطوانه نزدیک مصحف» هم گفته می‌شد. اما این که چرا مخلقه نامیده شد، از آن روست که خَلوق به معنای عطر است و مُخَلّقه به معنای معطّر، و بعدها به دلیل آن که روی این ستون عود می‌نهادند و بوی آن فضای مسجد را معطّر می‌کرد، به آن مخلقه گفتند. گفته‌اند، این رسم (و طبعا نام هم) از زمان مهدی عباسی و توسط همسر او خیزران باب شد و از آن پس ادامه یافت و در حال حاضر، نامش روی این ستون نوشته شده است. به روایت بخاری سلمةبن اکوع، صحابی پیامبر(ص) به دلیل اعتقادش به تبرّک، همیشه در کنار این ستون نماز می‌گزارد؛ و می‌گفت: پیامبر(ص) را در کنار این ستون، در حال نماز دیده است. مالک بن انس نیز می‌گفت: بهترین جای خواندن نماز نافله اینجاست؛ و البته نماز واجب، بهترین جایش صف اول است. این روایات در منابع اصلی اهل سنت، باور نسل نخست صحابه را به تبرّک نشان می‌دهد.