اراک (درخت)
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Ahmad در تاریخ ۲۶ دی ۱۳۹۶ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
اَراک، درخت مسواک؛ از گیاهان حرم؛ سوغات حاجیان از مکه
درخت مسواک
«اَراک» نام درختی است[۱] که در عربی «شجر السواک»[۲] و در فارسی درخت مسواک گفته می‌شود.[۳] این درخت در تقسیم‌بندی گیاهان از گروه «سالوادور» (Salvadoraceae) و نام علمی آن «سالوادورا پرسیکا» (salvadora Persica) است. درخت اراک همانند درخت انار با ارتفاع کم، برگ‌های پهن و همواره سبز، چوب سست و خاردار، گل‌های سفید یا سرخ رنگ، میوه خوشه‌ای مانند انگور و سبز رنگ و اندکی تلخ است که برخی آن را می‌خورند.[۴] در طب سنتی، از میوه و برگ این درخت برای درمان بسیاری از دردها بهره می‌بردند.[۵] از شاخه این درخت، چوب مسواک گرفته می‌شود.
رویش‌گاه
درخت اراک بیشتر در مناطق بیابانی می‌روید. آب و هوای گرم و استوایی، برای رشد این درخت مناسب است. از همین رو، در شماری از سرزمین‌های قاره آسیا مانند عربستان، یمن، هند، جنوب ایران (بندرعباس) و برخی نواحی آفریقا همچون مصر، شبه جزیره سینا و جنوب سودان یافت می‌شود.[۶] در روایتی، از یک درخت اراک در بقیع یاد شده که حضرت زهرا(س) در سایه آن می‌نشست و می‌گریست. چون این درخت را قطع کردند، حضرت علی(ع) برای ایشان سایبانی ساخت که به بیت الاحزان مشهور شد.[۷]
بسیاری از مفسران واژه {خَمْط} در آیه {فَأَعرَضُوا فَأَرسَلنا عَلَیهِم سَیلَ العَرِمِ وَ بَدَّلناهُم بِجَنَّتَیهِم جَنَّتَینِ ذَواتَی أُکلٍ خَمطٍ وَ أَثلٍ وَ شَیءٍ مِن سِدرٍ قَلِیلٍ} (سبأ/۳۴، ۱۶) را به درخت اَراک یا میوه آن تفسیر کرده‌اند.[۸]
احکام
بر پایه روایت‌ها، افزون بر استحباب اصل مسواک[۹] به ویژه پیش از نماز[۱۰] که مورد اجماع فقیهان شیعه[۱۱] و اهل سنت[۱۲] است، به مسواک با چوب اراک سفارش شده است.[۱۳] از این رو، پیامبر گرامی(ص) به فرمان جبرئیل[۱۴] با چوب اراک مسواک می‌زد. بر پایه روایتی، رسول خدا(ص) مردم را به گرفتن چوب اراک برای مسواک فرمان داد.[۱۵] بر پایه روایت امام رضا(ع) نیز چوب درخت اَراک مرغوب‌ترین چیز برای مسواک است؛ زیرا اگر به‌اندازه باشد، دندان‌ها را جلا می‌دهد، بوی دهان را خوش و لثه را تقویت می‌کند و در برابر پوسیدگی، مفید است. اما کاربرد بیش از اندازه آن، دندان‌ها را نازک و بُن آن را سست می‌کند.[۱۶] در طب النبی آمده است که اگر انسان از چوب اراک و خلال استفاده کند، از عذاب انبر برای دندان کشیدن در امان خواهد بود.[۱۷] بر پایه همین روایت‌ها، فقیهان به مسواک با چوب اراک سفارش کرده‌اند.[۱۸] پزشکان مسلمان مانند ابوریحان بیرونی و زهراوی، آن را برای کاربرد در دندان پزشکی مفید دانسته‌اند.[۱۹] از این رو، بسیاری از حاجیان به هنگام بازگشت از حج، دسته‌هایی از چوب اَراک را به منزله سوغات به سرزمین خود می‌برند. پوسیدگی کمتر دندانِ مصرف‌کنندگان این چوب و رواج استفاده از آن در میان مردم بسیاری از کشورهای اسلامی به ویژه عربستان،گروهی از محقّقان را برانگیخته تا به بررسی خواص مواد مؤثر آن بپردازند.[۲۰] نیز آن را در آزمایشگاه‌های اروپا به بررسی و آزمایش نهاده‌اند و خواص ضد میکروبی و ضد پلاک و مواد مؤثر آن مانند تری میتل آمین، املاح، تانن‌ها، ویتامین‌ها و فلوئور را در آن کشف کرده‌اند.[۲۱] در سویس، آلمان، پاکستان، عربستان و برخی کشورهای دیگر، از معجون آن خمیر دندان تهیه می‌کنند. در عربستان، پزشکی متخصص در بیماری لثه، از چوب اراک خمیر دندانی به نام «معجون اللثة و الاسنان» ساخته که به نام «فلورو سواک» «fluoroswak» در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد.[۲۲]
افزون بر استحباب مسواک با چوب اراک، فقیهان به حرمت قطع درخت اراک همچون سایر درختان در محدوده حرم فتوا داده‌اند. در این حکم، تفاوتی میان مُحرم و غیر محرم نیست.[۲۳] بر پایه روایتی از امام صادق(ع) اگر کسی درخت اراک را در حرم قطع کند، پرداخت قیمتش بر عهده او است.[۲۴] بر پایه روایتی دیگر از ایشان، کسی که درخت اراک را در مکه قطع کند، باید قیمت آن را صدقه بدهد.[۲۵] به باور بسیاری از فقیهان شیعه[۲۶] و اهل سنت[۲۷] قطع درخت اراک در محدوده حرم کفاره دارد. بر پایه روایتی از امام صادق(ع) کفاره قطع درخت حرم، یک گاو است.[۲۸] ابن ادریس[۲۹] و برخی از فقیهان اهل سنت[۳۰] در وجوب کفاره قطع درخت در حرم تردید کرده‌اند. فقیهان شیعه بر جواز چیدن میوه درخت اراک در حرم هم‌باورند.[۳۱]
پانویس
- ↑ القاموس المحیط، ج۳، ص۲۹۲؛ مجمع البحرین، ج۱، ص۶۶، «اراک».
- ↑ العین، ج۵، ص۴۰۴؛ لسان العرب، ج۱۰، ص۳۸۸، «اراک».
- ↑ فرهنگ عمید، ص۷۲.
- ↑ لغت‌نامه، ج۱، ص۱۳۶۷؛ فرهنگ عمید، ص۷۲، «اراک».
- ↑ لسان العرب، ج۱۰، ص۳۸۸؛ لغت‌نامه، ج۱، ص۱۳۶۷، «اراک».
- ↑ گیاهان دارویی، ج۳، ص۳۵۲.
- ↑ جواهر التاریخ، ص۱۳۵؛ الصحیح من سیرة النبی، ج۶، ص۲۶۹.
- ↑ جامع البیان، ج۲۲، ص۹۹؛ التبیان، ج۸، ص۳۸۸؛ مجمع البیان، ج۸، ص۲۱۰.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۲؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۶.
- ↑ الکافی، ج۳، ص۲۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۵.
- ↑ الدروس، ج۱، ص۱۳۳؛ جامع المقاصد، ج۲، ص۴۲۸؛ الروضة البهیه، ج۱، ص۳۲۸.
- ↑ الموسوعة الفقهیه، ج۴، ص۱۳۷.
- ↑ الکافی، ج۳، ص۲۳؛ ج۶، ص۴۹۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۳-۵۵؛ ج۴، ص۳۶۵؛ وسائلالشیعه، ج۲، ص۶-۲۷.
- ↑ مکارم الاخلاق، ص۳۹؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۱۳۵؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۶۸-۳۶۹.
- ↑ مجمع الزوائد، ج۵، ص۶۲.
- ↑ بحار الانوار، ج۵۹، ص۳۱۷؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۶۹.
- ↑ بحار الانوار، ج۵۹، ص۲۹۱.
- ↑ ذکری، ج۲، ص۱۸۱؛ الروضة البهیه، ج۱، ص۳۲۸؛ العروة الوثقی، ج۱، ص۳۶۸.
- ↑ بهداشت دهان و دندان، ص۱۴۲.
- ↑ ماهنامه تغذیه، ش۸۱، بهمن۸۷.
- ↑ بهداشت دهان و دندان، ص۱۴۲.
- ↑ رساله نوین فقهی پزشکی، ج۲، ص۱۷۸.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۲۵-۴۲۶؛ الحدائق، ج۱۵، ص۵۲۸-۵۳۷.
- ↑ مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۷۳؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۲۶.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۵۵-۲۵۶؛ التهذیب، ج۵، ص۳۷۹.
- ↑ المبسوط، ج۱، ص۳۵۴؛ الخلاف، ج۲، ص۴۰۸-۴۰۹.
- ↑ المغنی، ج۳، ص۳۶۷-۳۶۸؛ المجموع، ج۷، ص۴۴۷.
- ↑ مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۷۴.
- ↑ السرائر، ج۱، ص۵۵۴؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۷۴؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۴۴۷.
- ↑ المغنی، ج۳، ص۳۶۷-۳۶۸.
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج۷، ص۳۷۹.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اراک (۱).
- بحار الانوار: المجلسی (درگذشت ۱۱۱۰ق)، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- بهداشت دهان و دندان در اسلام: علی رضا قنادی، خلاصه مقالات کنگره بین المللی تاریخ پزشکی در اسلام و ایران.
- التبیان: الطوسی (درگذشت ۴۶۰ق)، به کوشش العاملی، بیروت،دار احیاء التراث العربی.
- تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی (درگذشت ۷۲۶ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۴ق.
- تهذیب الاحکام: الطوسی (درگذشت ۴۶۰ق)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران،دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
- جامع البیان: الطبری (درگذشت ۳۱۰ق)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت،دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- جامع المقاصد: الکرکی (درگذشت ۹۴۰ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۱ق.
- جواهر التاریخ: علی الکورانی، قم،دار الهدی للطباعة و النشر، ۱۴۲۵ق.
- جواهر الکلام: النجفی (درگذشت ۱۲۶۶ق)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت،دار احیاء التراث العربی.
- الحدائق الناضره: یوسف البحرانی (درگذشت ۱۱۸۶ق)، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش.
- الخلاف: الطوسی (درگذشت ۴۶۰ق)، به کوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق.
- الدروس الشرعیه: الشهید الاول (درگذشت ۷۸۶ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق.
- ذکری الشیعه: الشهید الاول (درگذشت ۷۸۶ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۹ق.
- رساله نوین فقهی پزشکی: عبدالکریم بی‌آزار شیرازی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- الروضة البهیه: الشهید الثانی (درگذشت ۹۶۵ق)، به کوشش کلانتر، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۰ق.
- السرائر: ابن ادریس (درگذشت ۵۹۸ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- الصحیح من سیرة النبی(ص): جعفر مرتضی العاملی، بیروت،دار السیره، ۱۴۱۴ق.
- العروة الوثقی: سید محمد کاظم یزدی (درگذشت ۱۳۳۷ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.
- العین: خلیل فراهیدی، به کوشش مخزومی،دار الهجره، ۱۴۱۰ق.
- فرهنگ عمید: حسن عمید، تهران، نشر فرهنگ اندیشمندان، ۱۳۸۸ش.
- القاموس المحیط: محمد الفیروزآبادی (درگذشت ۸۱۷ق)، بیروت، دار العلم.
- الکافی: الکلینی (درگذشت ۳۲۹ق)، به کوشش غفاری، تهران،دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
- گیاهان دارویی: علی زرگر، دانشگاه تهران.
- لسان العرب: ابن منظور (درگذشت ۷۱۱ق)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
- لغت‌نامه دهخدا: علی اکبر دهخدا، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۲ش.
- المبسوط: السرخسی (درگذشت ۴۸۳ق)، بیروت،دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
- مجمع البحرین: الطریحی (درگذشت ۱۰۸۵ق)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق.
- مجمع البیان: الطبرسی (درگذشت ۵۴۸ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ق.
- مجمع الزوائد: الهیثمی (درگذشت ۸۰۷ق)، بیروت،دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق.
- المجموع شرح المهذب: النووی (درگذشت ۶۷۶ق)،دار الفکر.
- مختلف الشیعه: العلامة الحلی (درگذشت ۷۲۶ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق.
- مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی (درگذشت ۱۰۰۹ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۰ق.
- مستدرک الوسائل: النوری (درگذشت ۱۳۲۰ق)، بیروت، آل البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.
- المغنی: عبدالله بن قدامه (درگذشت ۶۲۰ق)، بیروت،دار الکتب العلمیه.
- مکارم الاخلاق: الطبرسی (درگذشت ۵۴۸ق)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۲ق.
- من لا یحضره الفقیه: الصدوق (درگذشت ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
- الموسوعة الفقهیه: کویت، وزارة الاوقاف، ۱۴۱۰ق.
- وسائل الشیعه: الحر العاملی (درگذشت ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۲ق.