کاربر:Salar/صفحه تمرین۱
اسلام،
مفهوم‌شناسی
اسلام از ریشه «س ـ ل ـ م» به معنای سرسپردگی و تسلیم و در اصطلاح، اظهار پیروی از دینی است که حضرت محمد(ص) پیامبر آن است. پیرو دین اسلام در عربی «مُسْلِم» و در فارسی «مُسَلْمان» نامیده می‌شود.
در آیاتی از قرآن، اسلام به مفهوم اطاعت و تسلیم شدن در برابر خدا آمده و مسلمان بودن را به پیامبران گذشته و پیروان آن‌ها نیز نسبت می‌دهد.[۱] در آیه 13 سوره شوری نیز دینِ فرستاده شده برای مسلمانان را همان دینِ نوح، ابراهیم، موسی و عیسی معرفی می‌کند.[۲]
شکل‌گیری اسلام در حرمین
پیامبر اسلام پیش از بعثت 40 سال در مکه زیست و با مکیان مراوده داشت. مکه در منطقه حجاز و میان راه‌های بازرگانی یمن، شام، ایران، حبشه و مصر قرار داشت. شبه جزیره عربستان سکونت‌گاه قبایل گوناگون عرب بود که بسیاری از آن‌ها صحرانشین بودند. تنها در مناطقی مانند مکه، یثرب، طائف و یمن، شهرنشینی تا اندازه‌ای رشد یافته و پدیدار شده بود. سنت‌های اعراب جاهلی با پیدایش اسلام سرنوشت‌های متفاوت یافتند. برخی حذف و شماری دیگر اصلاح و جذب دین اسلام شدند.[۳]
در قرآن، از دوران پیش از اسلام با نام «جاهلیت» یاد می‌شود.[۴] جاهلیت یا در برابر «عِلم» و به معنای نادانی[۵] یا در برابر «حِلم» و به معنای تندخویی، گستاخی و غرور اعراب صحرانشین است.[۶] مهم‌ترین مراسم آیینی اعراب جاهلی، حج بود. با توافق همه قبایل، افزون بر ماه رجب، سه ماه پیاپی ذی‌قعده، ذی‌حجه و محرم ماه حرام شمرده می‌شد و در آن‌ها از نبرد و غارت پرهیز می‌کردند. این امر امنیت حاجیان را فراهم می‌کرد و به کاروان‌های بازرگانی نیز اجازه می‌داد راهی بازارهای پیرامون مکه شوند.[۷]
شهر مکه بستری مناسب برای پیدایش دین اسلام بود؛ نخست به این سبب که از گونه‌ای مرکزیت دینی بهره داشت و خانه کعبه اصلی‌ترین زیارتگاه اعراب شبه جزیره به شمار می‌رفت. دوم آن‌که این شهر مرکز بازرگانی بخشی مهم از عربستان بود و راه‌های مهم بازرگانی از آن می‌گذشتند. این ویژگی ارتباطات فرهنگی ـ دینی را در این شهر دامن می‌زد. گذشته از این، برخی از بازارهای سالانه اعراب همچون بازار عُکاظ در حوالی مکه و هم‌زمان با روزهای حج برقرار می‌شد. گزارش‌هایی که درباره این بازارها در دست است، نشان می‌دهند که این مکان‌ها فقط جای داد و ستد بازرگانی نبوده و تعامل‌های اجتماعی، فرهنگی و دینی نیز در آن‌ها جریان داشته‌اند.[۸]
پيامبر از تيره بني‌هاشم، از قبيله قريش، اصلي‌ترين قبيله مکه بود. تيره‌هاي قريش مناصب عمومي مکه و منصب‌هاي حج و حرم از قبيل رفادت، سقايت و حجابت را در اختيار داشتند.[۹] محمد امين پيش از بعثت، هر سال يک ماه را مجاور غار حرا شده، به عبادت مي‌گذراند[۱۰] و افزون بر پرستش پروردگار، به مفاسد و ضعف‌هاي عقيدتي و اخلاقي قوم خود مي‌انديشيد. در يکي از اين خلوت‌گزيني‌ها، فرشته وحي بر وي نازل گشت و به او خبر داد که از سوي خدا به رسالت برگزيده شده است. او مأموريت يافت تا مردم را درباره عقايد باطل و کارهاي ناشايست خود هشدار دهد و آن‌ها را به راه راست رهنمون شود.
ظهور و گسترش اسلام در مکه
اهتمام به قرآن و تبليغ و ترويج آن از مهم‌ترين شيوه‌هاي پيامبر گرامي در گسترش اسلام بود. پيامبر احتجاج‌هايي فراوان با مخالفان خويش در مکه داشت که بسياري از آن‌ها در قرآن ثبت شده‌اند. مهم‌ترين موقعيت پيامبر براي دعوت عمومي ديگران به اسلام، موسم سالانه حج بود که با حضور اعراب سراسر شبه جزيره در مکه بر‌گزار مي‌شد.
در سه سال نخست، دعوت به اسلام پنهاني بود و تنها تني چند از نزديکان پيامبر و برخي از ياران وفادار ايشان به دين جديد گرويدند. سپس پيامبر مأموريت يافت تا دعوت را آشکار کند.[۱۱] به فرمان قرآن، در آغاز، خويشان و بستگان پيامبر مخاطب اين دعوت آشکار گشتند.[۱۲] پيامبر گرامي به فرمان خدا در ميان همين دعوت بر جانشيني علي7 تأکيد کرد.[۱۳] اين دعوت چندان نتيجه‌بخش نبود و بسياري از بستگان پيامبر بر دين قوم خود ماندند. در ادامه دعوت آشکار، کمابيش افرادي به اسلام گرويدند. اين گسترش تدريجي اسلام، واکنش اشراف مکه را برانگيخت. سپس زير فشارهاي مشرکان مکه 10 سال طاقت‌فرسا بر پيامبر و ياران وي گذشت.
پانوشت
- ↑ آل عمران، آیه 52؛ مائده/5، 111؛ اعراف، آیه 126؛ یونس، آیه 72؛ یوسف، آیه 101
- ↑ شوری، آیه 13.
- ↑ . البدء و التاریخ، ج4، ص31-33؛ الکامل، ج1، ص451-453؛ المفصل، ج5، ص478، 480؛ ج6، ص219، 224-225.
- ↑ آل عمران/3، 154؛ فتح/48، 26.
- ↑ . نک: لسان العرب، ج11، ص129؛ مجمع البحرین، ج5، ص345؛ التحقیق، ج2، ص131، «جهل».
- ↑ . نک: التفسیر الکبیر، ج3، ص118؛ مفاهیم اخلاقی، ص55-71؛ قاموس قرآن، ج2، ص81.
- ↑ . امتاع الاسماع، ج8، ص309؛ المفصل، ج6، ص392؛ بحارالانوار، ج90، ص351.
- ↑ . تاریخ یعقوبی، ج1، ص271؛ امتاع الاسماع، ج8، ص309.
- ↑ . البداية و النهايه، ج2، ص263.
- ↑ . صحيح مسلم، نووي، ج2، ص140؛ فتح الباري، ج1، ص21.
- ↑ حجر/15، 94.
- ↑ شعراء/26، 214.
- ↑ . الارشاد، ج1، ص50.
منابع
- مناسک حج: پژوهشکده حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۷ش.
- مناسک نوین: مصطفی آخوندی و عبدالرحمان انصاری، تهران، محراب قلم، ۱۳۹۰ش.
- مناسک زائر (ویژه برادران) مطابق با فتاوای حضرت امام خمینی (ره): محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، چاپ و نشر عروج، چاپ اول، 1386ش.