کاربر:Salar/صفحه تمرین۱
سلفیه
مفهوم‌شناسی
سلفیه منسوب به سَلَف، به معنای تقدم، سبقت و گذشته است.[۱] اصطلاح «سلف» در میان اهل سنت از استعمالات مختلفی برخوردار است. برخی مراد از سلف را صحابه[۲] و برخی صحابه و تابعین[۳] و عدهای دیگر صحابه، تابعین و تابع تابعین[۴] هر یک از مذاهب فقهی و کلامی تعبیر سلف را برای طیف خاصی از گذشتگان خود به کار بردهاند، علمای حنفی، امامان مذهب حنفی از ابو حنیفه(۱۵۰ق) تا محمد بن حسن شیبانی (۱۸۹ق) را «سلف»، و از محمد بن حسن شیبانی تا شمس الأئمه حلوانی(۴۵۰ق) را «خلف» برشمرده‌اند.[۵] حنابله، احمد بن حنبل و متقدمین بر او تا عصر صحابه را «سلف» دانسته‌اند. علمای شافعی، مالکی و همچنین علمای کلام و فلسفه، «سلف» را بر کسانی اطلاق میکنند که تا قبل از سال چهارصد قمری زیسته‌اند.[۶] برخی دیگر دایره اطلاق سلف را تا قبل از سال پانصد قمری توسعه داده‌اند.[۷]
به جماعتی از متأخرین که در فهم دین، بویژه در مسائل اعتقادی، خود را ملتزم به روش سلف میدانند سلفی گفته می‌شود.[۸] این گروه اصطلاح سلف را با استناد به حدیث خیر القرون بر سه نسل صحابه، تابعین و تابعین تابعین اطلاق میکنند[۹] و از منظر آنان، «سلفیه» منهج و روش سلف در تحصیل عقاید و احکام فقهی از کتاب و سنت است.[۱۰]
پیشنیه سلفیه
پیشینه نگرش سلفی را باید در سده نخستین اسلامی در جریانی به نام «اصحاب اثر» جستجو کرد، آنها گروهی از عالمان دینی بودند که اهتمام اصلیشان بحث در احکام و فروع بود و در احادیث اعتقادی بر ظواهر کتاب و سنت تأکید داشتند،[۱۱] این گروه بعدها به پشتوانه فکری احمد بن حنبل که بیش از دیگران به ظواهر کتاب و سنت و حدیث گرایی تأکید داشت «اصحاب حدیث» نامیده شدند،[۱۲] آنها از نظر کلامی در برابر معتزله و از نظر فقهی در مقابل اهل رای قرار دارند.
«پیروی از سلف» کاربرد وسیعی در آثار اصحاب حدیث داشت، ولی تا قبل از ابن تیمیه در قرن هشتم در معنای لغوی سلف (پیشینیان) موردنظر بود. لفظ «سلف» در عبارات منقول از اوزاعی (م 143ق) سفیان ثوری(م 160ق) و مالک بن انس (م 179ق) به کار رفته و دیگر محدثان قرون نخستین نیز از این کلمه استفاده کرده اند.[۱۳] ایشان با استناد به احادیثی از پیامبر اقوال سلف را در نبود حکمی از کتاب و سنت، مرجع نهایی می‌شمردند؛ اما اینکه سلف دقیقا چه طیفی را در برمی‌گیرد، محل توافق نبود برخی آن را به صحابه محدود می‌کردند و برخی تا نسل اتباع تابعین[۱۴] نیز گسترش می دادند، سلف در عبارت احمد بن حنبل (م241ق) بیشتر بر صحابه و تابعین اطلاق می شد و بعد از ارائه اعتقاد نامه احمد بن حنبل از سوی شاگردان وی، استفاده از لفظ سلف کاربرد بیشتری یافت.[۱۵]
گرایش به سنت سلف، در سده سوم، وارد مرحله‌ای نوین شد. در این سده، اصحاب حدیث متأخر، حتی شیوه‌های متقدمان خود را در پاسداری از آموزه سلف کافی ندانستند و در حیطه معرفت‌شناسی از جایگاه عقل و اجتهاد به شدت کاستند.[۱۶]
در قرن چهارم ابوبکر بربهاری (۳۲۹ق) محدث و شیخ حنبلیان بغداد، برای احیای تفکر سلف تلاش کرد، وی به شدت از متکلمان انتقاد و علم کلام را بدعت شمرد، سختگیری او در مبارزه با هر آنچه بدعت می‌نامید و اقداماتی مانند طرد ابوالحسن اشعری[۱۷] و رفتار وی با طبری[۱۸] و ممانعت از برپایی مجالس عزاداری و گریه برای امام حسین(ع)[۱۹] وی را از شاخص‌ترین اندیشمندان سلفی این قرن ساخت.
قرن پنجم دوره غلبه یافتن اندیشه‌های سلفی در برابر اندیشه‌های کلامی و عقل محور بود، سلفیان در این دوره ضمن تأکید بر پیروی از ظاهر نصوص و با استناد به آموزه‌های ائمه سلف، بر نفی تأویل پای فشردند. ابویعلی ابن فراء (م458) و فرزندش از نویسندگان سلف گرای این قرن بودند. فرزند ابو یعلی بر این باور بود که خدا را باید آن گونه توصیف کرد که خدا خودش را توصیف کرده است.[۲۰]
قرن هفتم را به واسطه ظهور ابنتیمیه (م728) باید سرآغازی بر پیدایش مکتب سلفیه دانست، زیرا اگرچه تفکرات سلفی پیش از وی وجود داشت، اما او بود که مبانی فکری سلفی را مدون کرد. ابن تیمیه در سه حوزه علمی، عملی و اعتقادی تأثیرات شگرفی را بر اندیشه‌های سلفی پس از خود گذاشت.[۲۱] وی به پیروی از روش سلف به ویژه قرون فاضله - قرون اول تا سوم - تأکید فراوان داشت.[۲۲] او روش و مکتب خود را سلفیّه نامید و بیان داشت که در عقل صریح و نقل صحیح، مطلبی که مخالف طریقۀ سلفیه باشد، وجود ندارد.[۲۳] وی همچنین تصریح داشت که مقصود از سلفیه، همان مذهب اصحاب حدیث است.[۲۴] وی هر گونه اظهار نظر یا تفسیر جدید را نوعی بدعت، و امور اعتقادی ظاهر قرآن را حجت دانست و تأویل یا هر گونه باطن مخالف با ظاهر را نفی کرد.[۲۵]
مبانی معرفتی
پانوشت
- ↑ معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۹۵؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، ج۱، ص۲۸۵.
- ↑ وسطیة أهل السنة بین الفرق، ص۹۷.
- ↑ مجموعة رسائل الإمام الغزالی، ص۳۲۰.
- ↑ التحف فی مذاهب السلف، ص۱۸ و ص۱۹، ۲۳.؛ لوامع الأنوار، ج۱، ص۲۰.
- ↑ الکواشف الجلیة عن مصطلحات الحنفیة، ص۴۰.
- ↑ نموذج من الأعمال الخیریة فی إدارة الطباعة المنیریة، ص۱۱.
- ↑ تحفة المرید شرح جوهرة التوحید، ص۱۰۴.
- ↑ تحفة المرید شرح جوهرة التوحید، ص۱۱.
- ↑ السلفیة قواعد وأصول، ص۷.
- ↑ المنهج السلفی عند الشیخ ناصر الدین الألبانی، ص۱۳.
- ↑ الفرق بین الفرق، ص300-304.
- ↑ الملل و النحل، ص118ـ132.
- ↑ طبقات الحنابله، ج1، ص 31، 92، 294؛ تلبیس ابلیس، ص165، 179؛ الرسائل السلفیه، 129-130.
- ↑ بنیادگرایی و سلفیه، ص۷۲.
- ↑ مناقب الامام احمد بن حنبل، ص 165.
- ↑ تلبیس ابلیس، ص 111.
- ↑ طبقات الحنابله، ج2، ص 18.
- ↑ الکامل فی التاریخ، ج8، ص 307.
- ↑ نشوار المحاضره، ج2، ص 233.
- ↑ طبقات الحنابله، ج2، ص 207- 212.
- ↑ منهج شیخ الاسلام ابن تیمیه، ص 107.
- ↑ دقائق التفسیر، ج2، ص473.
- ↑ الفتوی الحمویۀ الکبری، ص46.
- ↑ درء تعارض العقل و النقل، ج1، ص 203.
- ↑ منهاج السنه، ج5، ص182.
منابع
- ارشاد الفحول: الشوکانی (م.۱۲۵۰ق.)، تحقیق البدری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق.
- الاستقامه: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تحقیق محمد رشاد، مصر، دار الهدی النبوی، ۱۴۲۰ق.
- اعانة المستفید بشرح کتاب التوحید: صالح بن فوزان بن عبدالله، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۲۱ ق.
- اعلام الموقعین: ابن قیم الجوزیة (م، ۷۵۱ق.)، تحقیق طه عبدالرئوف، بیروت، دار الجیل، ۱۹۷۳م.
- إیثار الحق علی الخلق فی رد الخلافات إلی مذهب الحق من أصول التوحید: محمد بن المرتضی الیمانی (ابن الوزیر)، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۷ق.
- البدر الطالع بماحسن من بعد القرن السابع: محمد بن علی الشوکانی(م.۱۲۵۰ق.)، بیروت، دارالمعرفه، بی تا.
- بذل المجهود فی حل ابی داود: خلیل احمد سهارنپوری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ ق.
- بنیادگرایی و سلفیه: احمد و حسین هوشنگی پاکتچی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۳ش.
- التحف فی مذاهب السلف: محمّد شوکانی، تحقیق سید عاصم علی، طنطا، دار الصحابة للتراث ، ۱۴۰۹ق.
- تحفة المرید شرح جوهرة التوحید: ابراهیم بیجوری، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
- تطهیر الإعتقاد عن أدران الإلحاد: محمد بن إسماعیل الأمیر الصنعانی، تقدیم وشرح علی بن محمد بن سنان آل سنان، تحقیق ناصر بن علی بن عائض بن حسن الشیخ، عربستان، دار ابن الجوزی، ۱۴۳۰ ق.
- التعلیقات الزکیه علی العقیدة الوسطیه: عبدالله بن عبدالرحمن جبرین، ریاض، دارالوطن، ۱۴۲۹ ق.
- تفسیر المنار: سید محمد رشید رضا، بیروت، دارالمعرفة، بی تا.
- تلبیس ابلیس: ابن جوزی (م.۵۹۷ق.)، تحقیق محمد و مسعد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- تنزیه الانبیاء: محمد رضوان علی ابن خمیر، دمشق، دارالفکر، ۱۴۲۰ ق.
- جهود علما الحنفیه علی ابطال القبوریه: شمس الدین السلفی الافغانی، ریاض، دارالصمیعی، ۱۴۱۶ق.
- الحرکات الاسلامیه فی الوطن العربی: عبدالغنی عماد، بیروت،مرکز دراسات الوحده العربیه، ۲۰۱۳م.
- درء تعارض العقل والنقل: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تصحیح عبداللطیف عبدالرحمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ ق.
- دقائق التفسیر: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تحقیق محمد السید، دمشق، مؤسسة علوم القرآن، ۱۴۰۴ق.
- الرد علی المنطقیین: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، دار المعرفة بیروت، بی تا.
- رسائل الامام الشهید حسن البنا: محمود عساف، قاهره، مولف، ۱۴۱۳ق.
- الرسائل السلفیة فی احیاء سنة خیر البریة: رساله دکتری، بیروت، دارالکتاب العلمیة،
- ریاض الریس، عبدالقادر بغدادی
- سبل السلام شرح بلوغ المرام: محمد صنعانی،، تحقیق محمد عبدالعزیز الخولی، بیروت، دارالجبل، بی تا.
- سلسلة الأحادیث الضعیفة والموضوعة: محمد ناصر الدین الألبانی، ریاض، مکتبه المعارف.
- سلفی‌گری و وهابیت: سید مهدی علیزاده موسوی، قم، آوای منجی،۱۳۹۱ش.
- سلفیه جهادی: مجید فاطمی نژاد، قم، دارالاعلام، ۱۳۹۴ش.
- السلفیه مرحلة زمنیة مبارکة لا مذهب الاسلامی: محمد سعید رمضان البوطی، ، دمشق، دارالفکر، ۱۹۹۸ م.
- صحیح البخاری: محمد بن اسماعیل البخاری (م.۲۵۶ق.)، تحقیق عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
- طبقات الحنابله: محمد ابن ابی یعلی، تصحیح محمد حامد الفقی، دار احیاء الکتب العربی، بی تا، بی جا.
- عزیز العظمة: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، بیروت، مکتب الاثیر، ۲۰۰۰م.
- العقائد السلفیه بأدلتها النقلیه و العقلیه: احمد بن حجر آل بوطامی، دار الکتب القطریه، ۱۴۱۵ ق.
- فتح القدیر الجامع بین فنی الراویه و الدرایه من علم التفسیر: محمد بن علی الشکوکانی (م.۱۲۵۰ق.)، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
- الفتوی الحمویه الکبری: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تحقیق محمد بن ریاض احمد اثری، عالم الکتاب، ۱۴۲۶ ق.
- الفرق بین الفرق: عبدالقادر بغدادی، بیروت، دارالآفاق، ۱۹۷۷م.
- فی ظلال القرآن: سید قطب (م.۱۳۸۶ق.)، القاهره، دار الشروق، ۱۴۰۰ق.
- قاعدة جلیله فی التوسل و الوسیله: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، دمنهور، مکتبه لینه، ، ۱۴۱۲ق.
- القول المفید علی کتاب التوحید: محمد بن صالح عثیمین، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۹ق.
- الکامل فی التاریخ: علی بن محمد بن الاثیر (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- کتاب الایمان: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۶ ق.
- الکواشف الجلیة عن مصطلحات الحنفیة: عبد الإله بن محمّد الملا، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- لوامع الأنوار البهیة وسواطع الأسرار الأثریة شرح الدرة المضیة فی عقیدة الفرقة المرضیة: محمّد سفارینی حنبلی، المکتب الإسلامی، ۱۴۱۱ق.
- مجموع فتاوی ابن تیمیه: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، جمع آوری عبدالرحمن بن محمد، مکبة المعارف، مغرب، بی تا.
- مجموع فتاوی: عبدالعزیز بن باز، جمع آوری عبدالله طیار، ریاض دارالوطن، ۱۴۱۶ ق.
- مجموعة التفسیر: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، بمبئی، ۱۳۷۴ ق.
- مجموعة رسائل الإمام الغزالی: محمّد غزالی، تحقیق: إبراهیم أمین احمد، المکتبة التوفیقیة، قاهره، بی تا.
- مختصر الصواعق المرسله: ابن قیم جوزی ، تحقیق سید ابراهیم، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۱۲ق.
- المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی: احمد بن محمد المقری الفیومی (م.۷۷۰ق.)،بیروت، دار الفکر.
- معالم فی الطریق: سید قطب، بیروت، دار الشروق، ۱۳۹۹ق.
- معجم ألفاظ العقیدة: عامر عبد الله فالح أبو عبد الله، تحقیقعبدالله بن عبدالرحمن بن الجبرین، ریاض، مکتبه العبیکان.
- معجم مقاییس اللغه: احمد بن فارس (م.۳۹۵ق.)، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
- مکتب المعارف السلفیة قواعد وأصول: احمد فرید، قاهره، دار العقیدة، ۱۴۲۴ق.
- الملل والنحل: ابوالفتح محمد بن عبدالکریم شهرستانی (م.۵۴۸ق.)، تحقیق محمد سید گیلانی، قم، منشورات رضی، ۱۴۰۶ ق.
- مناقب الإمام أحمد بن حنبل: عبد الرحمن بن علی بن محمد بن علی بن الجوزی أبو الفرج، تحقیق عبد الله بن عبد المحسن الترکی، دارالهجره، ۱۴۰۹ق.
- المنتقی من روائع مجله المنار: سید محمد رشید رضا، بیروت، دارالفتح، ۱۴۱۹ ق.
- منهاج السنة النبویه: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، قاهره، دارالفکر، بی تا.
- المنهج السلفی عند الشیخ ناصر الدین الألبانی: عبد المنعم سلیم، عمرو، ، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- منهج شیخ الاسلام ابن تیمیه فی تقریر عقیده التوحید: ابراهیم بم محمد بن عبدالله، ریاض، دارابن القیم، ۱۴۲۵ق.
- المهند علی المفند: خلیل احمد سهارنپوری، مترجم عبدالرحمن سربازی، مشهد، نشر جاودان، ۱۳۹۴ش.
- نزهة الخواطر وبهجة المسامع والنواظر: عبد الحی بن فخر الدین بن عبد العلی الحسنی الطالب، بیروت، دار ابن حزم، ۱۴۲۰ق.
- نشوار المحاضرة وأخبار المذاکرة: المحسن بن علی التنوخی أبو علی، تحقیق عبود الشالجی، دار صادر، ۱۹۹۵م.
- نموذج من الأعمال الخیریة فی إدارة الطباعة المنیریة: محمّد منیر دمشقی، ریاض، مکتبة الإمام الشافعی، ۱۴۰۹ق.
- الوافی بالوفیات: خلیل بن ابیک الصفدی (م.۷۶۴ق.)، تحقیق الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- الوحی المحمدی: سید محمد رشید رضا، بیروت، مؤسسه عزالدین، ۱۴۰۴ق.
- وسطیة أهل السنة بین الفرق: محمد باکریم محمد باعبد الله، قاهره، دار الرایة، ۱۴۱۵ق.
///////////////////////////////////////////////////////////
- مناسک حج: پژوهشکده حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۷ش.
- مناسک نوین: مصطفی آخوندی و عبدالرحمان انصاری، تهران، محراب قلم، ۱۳۹۰ش.
- مناسک زائر (ویژه برادران) مطابق با فتاوای حضرت امام خمینی (ره): محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، چاپ و نشر عروج، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.