موسوعه رد شبهات جلد هجدهم(کتاب)
محتوای اثر
کتاب در دو بخش نگارش یافته و در هر دو بخش، به شبهاتی علیه شیعه؛ پیرامون عصمت امام پاسخ داده شده است.
بخش اول (عصمت امام و پاسخ به شبهات)
این بخش شامل مفهوم‌شناسی و پاسخ به شبهات است. در مفهوم‌شناسی، ابتدا عصمت در لغت و اصطلاح متکلمان و حکما تعریف شده و پس از آن، مفهوم امام در قالب تعریف لغوی و اصطلاحی، ضرورت بحث از عصمت، منشأ عصمت، ادله عقلی و نقلی عصمت امام، شرح داده شده است. مؤلف به نقل از متکلمان شیعه، دو دلیل عقلی بر عصمت امام را یکی برهان امتناع تسلسل در امام و دیگری برهان حفظ شریعت می‌داند. آیه ابتلای ابراهیم (سوره بقره، آیه 124)، آیه صادقین (سوره توبه، آیه 119) و آیه اولوالأمر (سوره نساء، آیه 59) از دلایل نقلی ارائه شده توسط نویسنده بر لزوم عصمت امام است.
در بخش پاسخ به شبهات، به شش شبهه از شبهات وهابیت، پاسخ داده شده است:
عصمت امام؛ اندیشه‌ای بدون دلیل
شیعه هیچ دلیل عقلی و نقلی بر عصمت امام؛ به عنوان جانشین پیامبر(ص) ندارد. مؤلف در پاسخ به این شبهه معتقد است با توجه به اینکه شیعه عصمت امام را با دلایل عقلی (مثل برهان امتناع تسلسل در امام و برهان حفظ شریعت) و نقلی (مثل آیه اولوالأمر و آیه ابتلای ابراهیم) اثبات می‌کند، این ادعا اعتبار علمی ندارد.
تلازم وجوب عصمت امام با تعیین تکلیف برای خدا
لزوم تعیین امامی معصوم در همه زمان‌ها بر خداوند، نوعی مکلف کردن خداوند و بی‌ادبی در محضر او است. پاسخ مؤلف به این اشکال آنکه مخالفان شیعه در فهم مسأله دچار مشکل شده‌اند و شیعه اعتقاد دارد وجوب تعیین امام معصوم بر خداوند یعنی خداوند ذاتا به گونه‌ای است که امام معصوم تعیین می‌کند نه اینکه انجام امری بر خداوند واجب شده است.
اخذ اندیشه عصمت از یهود و نصارا
عقیده‌مندی به عصمت از یهود و نصارا گرفته شده و در زمان صحابه و تابعان نبوده است. پاسخ آنکه:
- در تورات گناهان مختلفی به یهود نسبت داده شده پس یهود، آورنده اندیشه عصمت نبوده است. نیز نزد مسیحیت اصلا عصمت مسیح مطرح نیست و آنان نه به جهت پیامبر دانستن مسیح، بلکه به جهت آنکه او را تجسّم زمینی خدا می‌دانند، از عصمت بحث می‌کنند.
- شیعه عصمت را با دلیل‌های عقلی و نقلی ثابت می‌کند.
- علمای اهل سنت نیز عصمت پیامبران را در دریافت و ابلاغ وحی و بسیاری عصمت او پس از نبوت را پذیرفته‌اند.
- عصمت از متن قرآن و سنت پیامبر گرفته شده است.
بی‌نیازی از امام معصوم با وجود پیامبر اکرم(ص)
حال که نبی خود معصوم است و کتاب خدا در بین ما است، چه نیازی به امام معصوم داریم. پاسخ مؤلف این است که:
- وجود اختلافات فقهی و اعتقادی در میان امت نشان می‌دهد وجود قرآن و سنت پیامبر(ص) کافی نیست.
- همان دلایلی که عصمت پیامبر را ثابت می‌کند، عصمت امام را نیز اثبات می‌کند.
عصمت امام و لزوم مشارکت با پیامبر(ص) در اطاعت
معصوم در هرچه می‌گوید اطاعت می‌شود درحالی‌که قرآن، اطاعت مطلق را تنها شامل قرآن و رسول خدا دانسته است. پاسخ آن است که هیچ دلیلی بر تلازم عصمت با لزوم اطاعت نداریم. نیز قرآن از برخی افراد مثل مریم(س) نام می‌برد که معصوم بوده‌اند اما وجوب اطاعت نداشته‌اند. همچنین شیعه نه به دلیل عصمت امام، بلکه با دلایلی از قرآن (مثل آیه اولوالأمر) و سنت پیامبر(ص) (مثل حدیث ثقلین)، اطاعت از امام را واجب می‌شمرد.
مسدود بودن راه برای فهم عصمت در غیر از نبی(ص)
راهی برای تشخیص انسان معصوم (غیر از نبی) نداریم. پاسخ این شبهه آنکه راه تشخیص معصوم، نه عقل بلکه وحی و کلام الهی است. شیعه امامت را انتصابی می‌داند نه انتخابی، زیرا معتقد است امام باید معصوم باشد و از طرفی هیچ‌کس نمی‌تواند معصوم را بشناسد، پس باید خدا و پیامبرش آن را به مردم بشناسانند.
بخش دوم (عصمت ائمه اطهار(ع) و پاسخ به شبهات)
نویسنده پس از شناساندن تعریف لغوی و اصطلاحی عصمت، معنای عصمت در قرآن و روایات را بیان می‌کند. پس از آن، ضرورت طرح مسأله عصمت را شرح داده و عصمت در اندیشه اسلامی را در قالب چند مسأله پیگیری می‌کند:
- منشأ عصمت
- عصمت و اختیار انسان
- قلمرو عصمت
- دلایل نقلی عصمت
نویسنده در ادامه به هفت شبهه وهابیان پاسخ می‌دهد:
ناسازگاری آیه 59 سوره نساء با عصمت ائمه(ع)
با توجه به آیه 59 سوره نساء،[۱] غیر از پیامبر(ص) معصوم دیگری نداریم زیرا خداوند به مؤمنان دستور می‌دهد هنگام بروز اختلاف، به خدا و رسولش مراجعه کنند. نویسنده پاسخ می‌دهد ابتدای آیه؛ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ، بر عصمت اولوالأمر (صاحبان امر) یعنی امامان دلالت دارد زیرا اطاعت بی‌قید و شرط از اولوالأمر، بدون عصمت ایشان معنا ندارد. اگر امامان در جمله فَإِنْ تَنازَعْتُمْ في شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ ذکر نشده‌اند سه احتمال وجود دارد از جمله اینکه مسأله اولوالأمر و امامت، از مسائل اختلافی میان مسلمانان است و معنا ندارد اختلاف در اولوالأمر به خود اولوالأمر ارجاع داده شود.
عصمت ائمه(ع) مستلزم الوهیت و غلو
اعتقاد به عصمت امامان به معنای اثبات الوهیت و غلو در مورد آنان است. پاسخ آنکه حقیقت غلو آن است که معصوم را از حد بندگی بالاتر برده، او را خدا دانسته و در افعالش مستقل یعنی بدون اتکا به خداوند بدانیم. این معنا در مورد امام معصوم مورد ادعای شیعه نیست و طبق روایات شیعه امامان از غلو و غالیان برائت جسته‌اند.
تطور تاریخی اندیشه عصمت امامان(ع)
عقیده عصمت با این گستردگی در معنا، در صدر اسلام وجود نداشته و در طول تاریخ به وجود آمده است. از نگاه نویسنده، اصل اندیشه عصمت از قرآن بوده و در صدر اسلام نیز وجود داشته و روایات شیعه و سنی و نیز کلمات اندیشمندان هر دو مذهب بر آن تاکید دارند.
عصمت امامان(ع) بالاتر از عصمت پیامبران
شیعیان گستره عصمت امامان را بیش از عصمت پیامبران می‌دانند و عصمت از تمام گناهان، سهو و نسیان برای پیامبران هم وجود ندارد. نویسنده معتقد است در این اشکال مغالطه رخ داده و دیدگاه امامیه نسبت به عصمت امامان، با دیدگاه اهل سنت (نه شیعه) نسبت به عصمت پیامبران مقایسه شده است. بیشتر عالمان امامیه در مورد پیامبران نیز به عصمت مطلق (از گناهان، سهو و فراموشی) اعتقاد دارند.
ناسازگاری عصمت ائمه(ع) با گفتار و رفتارشان
برخی گفته‌ها و رفتارهای ائمه(ع) نشان دهنده عدم عصمت ایشان است. نویسنده این اشکال را در سه بخش سخنان و روایات ناسازگار با عصمت، اعتراف به گناه و استغفار ائمه(ع) و تناقض و اختلاف در اقوال و اعمال ائمه(ع)، پاسخ می‌دهد.
عصمت ائمه(ع) مستلزم جبر
عصمت امام به معنای ممکن نبودن تحقق معصیت در امام است که مستلزم جبر بوده و این با اعتقاد مذهب شیعه به مختار بودن انسان، ناسازگار است. پاسخ اول آنکه این اشکال در مورد عصمت پیامبران که اهل سنت هم بدان اعتقاد دارند، وجود دارد. نویسنده در پاسخ دیگر اشاره دارد دلایل عقلی و نقلی عصمت، بر سازگار بودن عصمت با اختیار و قدرت بر انجام گناه دلالت دارند.
عصمت ائمه(ع) مستلزم وجود امام‌های معصوم در همه مناطق اسلامی
لازمه قول به عصمت، وجود امامان معصوم در همه مناطق اسلامی است زیرا وجود یک معصوم برای همه‌جا کافی نیست. پاسخ اول نویسنده این است که این اشکال، عصمت همه پیامبران یا دست‌کم عصمت پیامبر اسلام(ص) را نیز نفی می‌کند. پاسخ دیگر اینکه هدف اصلی از وجود امام معصوم، حفاظت از شریعت پیامبر(ص) بوده این مهم، تنها از شخص معصوم برمی‌آید، ضرورتی ندارد خود امام معصوم در همه مناطق وجود داشته باشد. وجود یک امام معصوم در هر زمان لازم و کافی است و او می‌تواند در مناطق مختلف نائبانی بفرستد تا مبلغ دین باشند.
چاپ و نشر
این کتاب توسط پژوهشکده حج و زیارت و نشر مشعر، در بهار 1401 و در 198 صفحه، به چاپ رسیده است.
- ↑ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ في شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْويلا.