مرقد سلمان فارسی

مرقد سلمان فارسی در عراق شهر سلمان‌پاک (در عربی: سلمان‌باک) در جنوب شرقی بغداد واقع است. قبر حذیفة بن یمان صحابی پیامبر(ص)، قبری منسوب به عبدالله فرزند جابر بن عبدالله انصاری و قبری منسوب به طاهر فرزند امام سجاد(ع) نیز در این بارگاه قرار دارد.

اطلاعات اوليه
کاربری	زیارتگاه
مکان	عراق، سلمان‌پاک در نزدیکی بغداد
نام‌های دیگر	مرقد سلمان محمدی
معماری
بازسازی	دوره صفویه و قاجاریه
وبگاه	تولیت مرقد سلمان فارسی

دو قبر حذیفه و عبدالله انصاری تا نیمه قرن چهاردهم قمری در کنار رود دجله قرار داشت، که به علت از بین رفتن ساحل رودخانه به زیارتگاه سلمان فارسی منتقل شد.

قبری که به طاهر فرزند امام سجاد(ع) منسوب است نیز، در سال ۱۹۴۰میلادی به دلیل توسعه خیابانی در بغداد به این زیارتگاه منتقل شد؛ البته در منابع، فرزندی به نام طاهر برای امام سجاد(ع) ذکر نشده است. برخی این قبر را به طاهر فرزند امام باقر(ع) انتساب داده‌اند. امام باقر(ع) فرزندی به نام علی و معروف به طاهر داشت که قبر او در جعفریه از توابع بغداد آشکار شد.

شهر مدائن

نوشتار اصلی: مدائن

شهر مدائن در عراق و در حدود چهل کیلومتری جنوب شرقی بغداد واقع است. این شهر با توجه به اینکه مرقد سلمان فارسی در آن قرار دارد، به «سلمان پاک» (به عربی: سلمان باک) شناخته می‌شود.

مدائن در گذشته مجموعه‌ای از هفت شهر نزدیک به یکدیگر (از جمله تیسفون) بوده و پیشینه آن به سال ۱۴۱ پیش از میلاد بازمی‌گردد.

تاریخچه آستانه

انتقال پیکر عبدالله انصاری و حذیفة بن یمان به مرقد سلمان فارسی در سال ۱۳۵۰ق.

ناصرالدین قتلغ‌شاه صاحبی از امیران مغول، در سال ۶۸۰ قمری رِباطی (برج دیده‌بانی) برای دراویش، کنار زیارتگاه سلمان بنا و گروهی را در آن ساکن کرد. او همچنین چند روستا در منطقه واسط و جاهایی در بغداد برای تهیه هزینه‌های رباط، وقف کرد. وی در سال ۶۸۸ق، در تبریز به قتل رسید و در همین برج دیدبانی در کنار مرقد سلمان فارسی دفن شد.

در دوره صفوی، شاه اسماعیل، زیارتگاه سلمان فارسی را بازسازی کرد. پدر آقاخان محلاتی از امامان اسماعیلیان نزاری (درگذشت ۱۲۹۸ق) نیز، صحنی برای این مزار بنا کرد.

تا نیمه اول قرن چهاردهم قمری/بیستم میلادی، قبر حُذَیفَة بن یمان و عبدالله انصاری (فرزند جابر بن عبدالله انصاری) در زیارتگاه مستقلی، کنار رود دجله قرار داشت؛ ولی به علت جریان سیلاب‌ها و از بین رفتن ساحل غربی این رودخانه دولت عراق در سال ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م، اجساد این دو را به زیارتگاه سلمان فارسی منتقل کرد و برای هریک، قبر جدیدی ساخت. گفته شده در زمان انتقال قبر حذیفه، جسد او سالم و تازه مشاهد شد.

مدفونان در بقعه

در آستانه سلمان فارسی، افزون بر پیکر سلمان، پیکر حذیفه بن یمان نیز مدفون است. همچنین دو قبر منسوب به عبدالله بن جابر انصاری و طاهر فرزند امام محمد باقر(ع) وجود دارد.

سلمان فارسی

نوشتار اصلی: سلمان فارسی

سلمان فارسی، ایرانی و از رامهرمز یا جی اصفهان بود. پیش از مسلمان شدن به دین مسیحیت درآمد و سفرهای طولانی انجام داد و مدتی در شام و موصل و عموریه زندگی کرد. سپس در جستجوی پیامبر جدیدی که یک راهب مسیحی بشارت ظهورش را داده بود به حجاز رفت. وی در راه اسیر شده و به بردگی فروخته و به حجاز منتقل شد. او پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه، در قبا نزد او رفت و با کمک پیامبر(ص) آزادی خود را خرید. سلمان در سال 35ق، در آخر خلافت عثمان، درگذشت.

علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار روایتی نقل کرده که بر اساس آن امام علی(ع) پس از درگذشت سلمان، از مدینه به مدائن آمد. او را غسل داد و کفن کرد و بر او نماز خواند و دفن کرد. در مزار وی نیز، محلی با عنوان «مکان تجهیز سلمان توسط امام علی(ع)» نام‌گذاری شده که زائران در آن مکان نماز می‌خوانند.

حذیفة بن یمان

نوشتار اصلی: حذیفه بن یمان

حذیفة بن حِسْل یا حُسَیل بن جابر، از صحابه پیامبر در شهر مدینه بود. حذیفه در همه غزوه‌های پیامبر(ص)، به‌جز بدر، حضور داشت. او و پدرش، پیش از نبرد بدر، در مسیر بازگشت به یثرب، از سوی قریش دستگیر و به شرط همراهی نکردن با پیامبر در نبرد، آزاد شدند. حذیفه مدتی کارگزار مدائن بود. مکان وفاتش را مدائن و برخی کوفه دانسته‌اند.

عبدالله بن جابر انصاری‌

عبدالله انصاری از فرزندان جابر بن عبدالله انصاری است که از جزئیات زندگی وی، اطلاع چندانی در دست نیست. تنها بخاری مؤلف یکی از صحاح اهل سنت، در کتاب تاریخ الکبیر، از وی یاد کرده و نوشته است که او از پدرش، حدیث شنیده و سعید مقبری از وی، روایت کرده است.

طاهر بن باقر(ع)

زیارتگاهی دیگر بین مرقد سلمان فارسی و حذیفة بن یمان قرار دارد و به یکی از فرزندان امام سجاد(ع)، به نام طاهر، منسوب است. بر اساس منابع، میان فرزندان امام سجاد(ع)، نام طاهر به ثبت نرسیده است. برخی، شخص مدفون در این مکان را طاهر بن محمدباقر(ع) معرفی کرده‌اند. امام محمدباقر(ع) نیز فرزندی به نام طاهر، نداشته است؛ البته برخی علی بن باقر(ع) را ملقب به طاهر دانسته‌اند که قبر وی در جعفریه، از توابع بغداد، آشکار شد.

این قبر در گذشته، در زیارتگاهی به نام «امام طه» در محله‌ای به همین نام و در میدان امین شهر بغداد، قرار داشته است که در جریان توسعه خیابان الرشید در سال ۱۹۴۰م، خراب گردید و استخوان‌های شخص مدفون در آن، به آستانه سلمان فارسی منتقل گردید و در اتاق شرقی مقبره وی، دفن شد.

نگارخانه

• 

  ضریح جدید سلمان فارسی

• 

  قبر حذیفة بن یمان

• 

  مکانی که گفته شده محل تجهیز سلمان توسط امام علی(ع) است.

• 

  ضریح قدیمی سلمان فارسی

• 

  ضریح قدیمی حذیفه بن یمان

• 

  ضریح عبدالله بن جابر و طاهر بن باقر(ع)

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم و احمد خامه یار بخش «آستان سلمان فارسی»، ج1، ص457-464، است.

• اسد الغابة فی معرفة الصحابه، علی بن محمد الجزری (ابن الاثیر)، تحقیق علی محمد معّوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
• الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد بن نعمان (الشیخ المفید)، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث، ط ۲، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
• الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، یوسف بن عبدالله القرطبی (ابن عبدالبر)، تصحیح: عادل مرشد، ط ۱، عَمّان، دار الاعلام، ۱۴۲۳ق/۲۰۰۲م.
• الاصابة فی تمییز الصحابة، احمد بن علی (ابن حجر العسقلانی)، تحقیق: عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، بی‌جا، مرکز هجر للبحوث والدراسات العربیة والاسلامیة، بی‌تا.
• الاصیلی فی انساب الطالبیین، صفی‌الدین محمد بن تاج‌الدین علی (ابن طقطقی)، قم، مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی الکبری، ۱۴۱۸ق.
• التاریخ الکبیر، محمد بن اسماعیل البخاری، بیروت، لبنان، دارالکتب العلمیه.
• السیرة النبویة، ابن هشام، عبد الملک بن هشام، دار المعرفة، مصحح: آبیاری، ابراهیم، سقاء، مصطفی، شبلی، عبدالحفیظ.
• الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیة، فخرالدین الرازی، ط ۲، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۱۹ق.
• الطبقات الکبری، محمد بن سعد بن منیع الهاشمی البصری (م ۲۳۰)، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ط الاولی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
• الفضائل، شاذان بن جبرئیل القمی، النجف الاشرف، المکتبة الحیدریة ومطبعتها، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۲م.
• الکواکب المشرقة فی انساب وتاریخ و تراجم الاسرة العلویة الزاهرة، السید مهدی الرجائی، قم، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، ۱۳۹۰ش.
• المجدی فی انساب الطالبیین، علی بن محمد العلوی العمری، تحقیق: احمد المهدوی الدامغانی، ط ۲، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی العامة، ۱۴۲۲ق/۱۳۸۰ش.
• المعارف، عبدالله بن مسلم (ابن قتیبة)، تحقیق: ثروت عکاشة، ط ۶، القاهرة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۲م.
• المغازی، محمد بن عمر الواقدی، تحقیق: مارسدن جونس، ط ۳، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
• الموسوعة التاریخیة الجغرافیة، (ج ۱۲)، مسعود الخوند، بیروت، بی‌نا، بی‌تا.
• النفحة العنبریة فی أنساب خیر البریة، محمدکاظم الیمانی الموسوی، تحقیق: السید مهدی الرجائی، ط ۱، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۱۹ق/۱۳۷۷ش.
• انساب الاشراف، احمد بن یحیی البلاذری، تحقیق: محمد حمیدالله، نجف، دار المعارف.
• بحارالانوار، محمدباقر المجلسی، ط ۲، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
• تاریخ بغداد (تاریخ مدینة السلام)، احمد بن علی بن ثابت (الخطیب البغدادی)، تحقیق: بشّار عوّاد معروف، ط ۱، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.
• تاریخ مدینة دمشق، علی بن الحسن الشافعی الدمشقی (ابن عساکر)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
• دلیل العتبات والمراقد فی العراق، عادل الحسنی، ط ۱، بیروت، دار المؤرخ العربی، ۱۴۳۱ق/۲۰۱۰م.
• طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها، ابومحمد بن محمد بن جعفر بن حیان المعروف بابی الشیخ الانصاری، موسسة الرسالة، چاپ اول، بیروت، ۱۹۸۷م.
• لباب الانساب والالقاب والاعقاب، ابوالحسن علی بن زید بیهقی (ابن فندق)، قم، کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۰ق.
• مراقد بغداد، یونس الشیخ ابراهیم السامرائی، بغداد، مکتبة الشرق الجدید، بی‌تا.
• مروج الذهب ومعادن الجوهر، علی بن الحسین بن علی (المسعودی)، تحقیق: اسعد داغر، ط ۲، قم، دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.