مسجد راتج
 با توجه به فقدان بنای مسجد، تصویر محدوده حیاط آن و احتمالا مخروبه های آن از بالا ارائه شده است. | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | حصن الراتج |
| مکان | مدینه |
| کاربری | مسجد |
| جنبه دینی | |
| بزرگداشت نزد | مسلمانان |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| باورها | حضور پیامبر(ص) و نماز خواندن ایشان در این مکان |
| زیارت کنندگان | بلال حبشی |
| تاریخ بنا | |
| زمان پایه‌گذاری | عصر نبوی |
| رویدادها | غزوه خندق |
| بازسازی‌ها | آخرین بازسازی سال 1992 میلادی |
| بازسازی کنندگان | شهرداری مدینه |
| ویژگی‌های تاریخی | نمازخواندن پیامبر در این مسجد |
| وضعیت فعلی | |
| وضعیت بنا | تخریب شده |
|
| |
مسجد راتج
یکی از مساجد معروف منتسب به قبیله بنی عبدالاشهل در مدینه است. این قوم زیر شاخه قبایل کهن مدینه و از گروه‌های نقش آفرین در تاریخ صدر اسلام محسوب می‌شوند. راتج نام قلعه ای متعلق به قبیله مذکور بوده[۱] و به تبع شهرت آن، نام آن منطقه را نیز راتج نهادند.[۲] مسجد راتج در کنار این قلعه قرار داشته[۳] و با گذشت زمان گروه های دیگری در حوالی قلعه راتج مستقر شدند و بنای این مسجد از عصر نبوی پایه گذاری شد.[۴] این مسجد از جمله مساجدی است که بلال در آن اذان گفته.[۵]
موقعیت مکانی در مدینه
این مسجد در خیابان عثمان بن عفان که نزد مردم مدینه به طریق العیون معروف است قرار دارد.[۶] در شمال شرقی کوه زباب که مسجد الرایة بر آن قرار دارد واقع شده.[۷] و به صورت کلی در منطقه مصانع در شمال مدینه قرار دارد.[۸]
زمین این مسجد با تغییر هویت و کاربری در زمان معاصر پس از تجدید بنا توسط شهرداری مدینه و اعمال اصلاحاتی در دیوار و الحاقات ساختمانی به وزارت کشور برای امور حج اختصاص یافت و متعلق به هیئت حج در مدینه بود و پس از انتقال مکان لجنة الحج به بخش دیگر مدینه، زمین آن و مخروبه های مسجد (جدای از بخش ساخته شده که مسجد نیست) به عنوان یکی از بزرگترین اماکن تاریخی شهر شناخته شده و امروزه کاربرد متداول مسجد را ندارد.[۹]
تاریخچه
این مسجد در منطقه قدیمی راتج قرار داشته و آن را حصن راتج نیز مینامیدند که امروزه در مدینه چنین نام و منطقه‌ای وجود ندارد.[۱۰] نام کنونی منطقه مورد نظر مصانع میباشد.[۱۱] که تماما در زمینها و محدوده بنی عبدالاشهل قرار دارد.[۱۲] در حدود قرن بیستم میلادی سفرنامه نویسان اثری از این مسجد نیافته و محدوده مسجد را پر از حفاری‌هایی برای استخراج نوره یافته اند به شکلی که انگار مدتهاست اثری از مسجد وجود ندارد، همزمان با کم شدن استعمال نوره در چنددهه اخیر کارگاه های مربوط به آن در این منطقه تعطیل شده و جای خود را به خانه و خیابانها داد و در نزدیکی این منطقه مسجدی بنا شد که قرابتی به مشخصات مسجد راتج ندارد چرا که مسجد مذکور در نزدیکی چاهی به نام جاسوم قرار داشته. [۱۳]
وضعیت فعلی محدوده مسجد:
مطابق مشاهدات عیاشی در حدود 1950میلادی، در ضمن عدم مشاهده آثاری از مسجد مذکور، تصریح شده که در آن دوره زمانی در محدوده مورد نظر، ساختمانی وسیع با حیاط مرکزی بزرگ که در آن مرکز ارتباطات عثمانی قرار داشته مشاهده شده است.[۱۴] براساس تصاویر هوایی و مشاهدات عینی، این ساختمان با اوصاف مذکور تا کنون باقی مانده[۱۵] و به نظر میرسد مفقود شدن مسجد راتج به مدتها پیش از قرن بیستم میلادی بازمیگردد. در حال حاضر اثری از مسجد و دیوارها و چاه جاسور نیست و از اماکن معلوم المحدوده و مفقود البنا میباشد. با این حال با مراجع به محدوده مقابل مسجدالرایه و آنطرف طریق العیون، در محدوده حیاط قدیمی مسجد که برخی خرابه ها و دیوارهای آن باقی مانده، که به صورت کلی در جنوب ساختمان عثمانی قرار دارد. و آثاری از پایه های سنگی در قالب خرابه های تاریخی از گل و سنگ در داخل محوطه جنوبی ساختمان عثمانی وجود دارد. در کنار این آثار نیز نشانه های چاهی قدیمی با عرض کم و سنگ چین شده یافت میشود که احتمالا بئر جاسوم باشد. ولی تمامی این آثار در سال 1992 میلادی در اثناء عملیات شهرداری مدینه دفن شده و از بین رفته است.[۱۶]
رویدادهای تاریخی مرتبط
نماز نبی
بر اساس برخی نقلها پیامبر(ص) در این مسجد نماز خوانده[۱۷] و از چاهی در آنجا به نام جاسوم نوشیده‌اند.[۱۸]
حفر خندق
به پیشنهاد پیامبر، محدوده حفر خندق و تقسیمات آن به شکلی بود که برای مقابله با هجوم بت پرستان، از ناحيه مذاد شروع، به ذباب و سپس در نزدیکی مسجد راتج پايان میافت.[۱۹] بنو عبد الأشهل از منطقه راتج تا مجاورت خانههاى خود كنده بودند. [۲۰]
شخصیت های مرتبط تاریخی
از جمله اشخاص اهل قلعه راتج، اياس بن اوس است که در زمان جنگ بدر از جمله افرادی بوده که پیشنهاد جنگ در بیرون مدینه را به رسول گرامی اسلام(ص) عرضه داشته است.[۲۱]
نگارخانه
-
-
بنای قدیمی مسجد الاجابه که در سال 1997 ساخته شده بود.
-
نقشه افقی مسجد از کتاب معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ
پانویس۱
- ↑ الروض المعطار فى خبر الأقطار، حميرى، ص266
- ↑ تاريخ معالم المدينة المنورة قديما و حديثا، ص36
- ↑ موسوعة مرآة الحرمين الشريفين و جزيرة العرب، ج4، ص706.
- ↑ تاريخ معالم المدينة المنورة قديما و حديثا، ص،44-51
- ↑ وفاء الوفاء،ج3،ص861
- ↑ المعالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ- ج4، بخش2، ص179.
- ↑ وفاء الوفاء،ج3،ص861
- ↑ المدینة بین الماضی و الحاضر، 358
- ↑ المعالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج4، بخش2، ص179.
- ↑ المعالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ- ج4، بخش2، ص179.
- ↑ وفاء الوفاء،ج3،ص861
- ↑ المدینة بین الماضی و الحاضر، 359
- ↑ المدینة بین الماضی و الحاضر، 359
- ↑ المدینة بین الماضی و الحاضر، 359
- ↑ المعالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج4، بخش2، ص181.
- ↑ المعالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ- ج4، بخش2، ص183.
- ↑ المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص262.
- ↑ تاریخ المدینة المنورة،ج1،ص69
- ↑ مدينه شناسى، نجفى، محمد باقر،ج2، ص364.
- ↑ مغازی واقدی، ج2،ص337.
- ↑ مغازی واقدی، ج1، بخش2،ص211.
منابع
- آثار المدینه المنوره، عبدالقدوس الانصاری، مدینه، مکتبه السلفیه، ۱۹۷۳م.
- التعریف بما انست الهجره، جمال الدین محمد المطری، تحقیق سلیمان الرحیلی، ریاض، داره ملک عبدالعزیز، ۲۰۰۵م.
- عمده الاخبار فی مدینه المختار، احمد العباسی، تحقیق محمد الطیب الانصاری، ناشر: اسعد طرابزونی، بی‌تا.
- مساجد الاثریه فی المدینه النبویه، محمد الیاس عبدالغنی، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۰۰م.
- معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م.
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.