مسجد البیعه (مکه)
مسجد البیعة (مسجد بیعت) از مسجدهای کهن شهر مکه است که تاریخ بنای آن به قرن دوم هجری بازمی‌گردد. این مسجد نزدیک جمره عقبه و بیرون حد شرعی منا قرار گرفته است. این مسجد، محلی است که مردم یثرب با پیامبر(ص) بیعت کردند.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | 144قمری |
| مکان | مکه |
| وقایع مرتبط | محل بیعت مردم یثرب با پیامبر، محل بیعت عقبه |
| مشخصات | |
| مساحت | 500متر |
| وضعیت | موجود |
| معماری | |
| بازسازی | عبدالحمید عثمانی، ملک فهد سعودی |
|
| |
طبق کتیبه‌ای که بر دیوار غربی مسجد البیعه نصب شده، این مسجد در سال 144 قمری به دستور منصور عباسی ساخته شد و بعدها چند بار بازسازی شد.
علت نام‌گذاری
زمانی که مردم یثرب با اسلام آشنا شدند، در ایام حج، و در جمره عقبه، برای نخستین‌بار با رسول خدا(ص) بیعت کردند و پس از آن بود که اسلام در مدینه گسترش یافت. در محل این رویداد که بیعت عقبه اول نام دارد، مسجدی ساخته‌شد که به نام «مسجد البیعه» شهرت یافت.[۱]
در منابع از مساجد دیگری نیز با نام مسجد البیعه یاد شده است:
- مسجد الغنم، مسجدی در مکه که محل بیعت مردم مکه با پیامبر(ص) بود.[۲]
- مسجد الجن، مسجدی در مکه که محل بیعت جنیان با پیامبر است.[۳]
مکان
مسجد البیعه در مکه و نزدیک جمره عقبه [بیرون از محدودۀ شرعی مِنا از طرف مکه]، در دامنه جنوبی کوه ثُبَیر است. این منطقه معروف به شِعْبُ الانصار و شعب البیعه[۴] بوده و سمت چپ کسی است که از مکه به سوی مِنا در حرکت است. فاصله مسجد البیعه تا جمره عقبه بیش از سیصد متر است.[۵]
امروزه با توسعه منا، اطراف مسجد البیعه که پیشتر درون شعب و محصور بین کوه بود خالی شده است. در حال حاضر مسجد در انتهای راه خروجی طبقه دوم جمرات به طرف مکه قرار گرفته و اطراف مسجد را نرده آهنی کشیده‌اند.[۶]
مساحت مسجد البیعه 500 متر است. مسجد به شکل مستطیل و طول مسجد ۲۷/۹۰ متر و عرض آن ۱۷ متر است. این مسجد از سنگ و آجر ساخته شده و سقف ندارد.[۷]
تاریخچه بنای مسجد
بنابر کتیبه‌ای که از سال 144 قمری برجای مانده و بر دیوار غربی مسجد نصب شده، ساخت این مسجد به‌دستور ابوجعفر منصور عباسی انجام گرفته‌است.[۸] همچنین کتیبه‌ای از سال 629 قمری نیز بر دیوار جنوبی مسجد نصب شده است و از بازسازی مسجد در زمان مستنصر عباسی خبر می‌دهد.[۹]
در منابع بعدی نیز در سده‌های گوناگون از این مسجد یاد شده است. از جمله ابن جبیر در سفرش به مکه در 578 قمری از آن یاد کرده است.[۱۰] ابن تیمیه (وفات 728ق) به وجود مسجد اشاره کرده[۱۱] و فاسی (وفات 832ق)، تاریخ‌نگار مکه، این مسجد را توصیف کرده است. به گفته او مسجد دارای دو رواق بوده که بر هر یک سه گنبد بر چهار طاق قوسی قرار گرفته بود. پشت این رواق‌ها نیز میدانگاهی وجود داشت.[۱۲]
این مسجد در دوره‌هایی از تاریخ نیز تخریب شده بود از جمله گزارشی از قرن یازدهم از تخریب مسجد حکایت می‌کند.[۱۳] اما در عصر حکومت عثمانی این مسجد در سلطنت عبدالحمید خان بازسازی شد.[۱۴] گزارشی از تعمیر بخش‌هایی از مسجد در زمان ملک فهد سعودی در دست است.[۱۵]
گالری
-
نقشه مسجد بیعت
-
-
-
-
کتیبه مسجد بیعت
-
کتیبه مسجد بیعت
-
محراب مسجد بیعت
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 169
- ↑ اخبار مکه (ازرقی)، ج2 ص 201 و 271؛ تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه ص 106
- ↑ اخبار مکه (ازرقی ) ،ج 2 ص 201 ؛ تاریخ مکة المشرفه، ص 181
- ↑ اخبار مکه ( ازرقی ) ،ج 1 ص 303 ؛ المعجم الاثری، ص 177؛ اشهر المساجد، ص 168.
- ↑ تاریخ مکة المشرفه، ص 181؛ اتحاف الوری، ج2 ص 180.
- ↑ اشهر المساجد، ص 169- 171؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 169.
- ↑ دراسة تاریخیة لمساجد المشاعر المقدسة، ص232
- ↑ الاثار الاسلامیة فی مکة المکرمه، ص ٢١٧-۲۱۸.
- ↑ التاریخ القویم، ج ۶، ص ٢٨.
- ↑ التذکره بالاخبار، ص 123
- ↑ اقتضاء صراط المستقیم، ص 426
- ↑ شفاء الغرام، ج1 ص 348
- ↑ جواهر التاریخ المکی (چاپ شده در مقالات تاریخی، دفتر شانزدهم)، ص ٢۶٣.
- ↑ افادة الانام، ج ٢، ص ۴٩.
- ↑ دراسة تاریخیة لمساجد المشاعر المقدسة، ص ۲۳۲
منابع
- اتحاف الوری باخبار ام القری، عمربن فهد (م 885 هت)، تحقیق فهیم محمد شلتوت، مکه، جامعة ام القری، 1403 .
- آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان رسول، تهران، مشعر، 1390 .
- اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، فاکهی محمد بن اسحاق (م 275 هـ)، تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414.
- اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، ازرقی محمد بن عبدالله (م 250 هـ)، تحقیق رشدی الصالح ملحس، بیروت، دارالاندلس، بی¬تا.
- اشهر المساجد فی الاسلام، بکر سید عبد المجید، بی¬جا، دار القبله، 1404 .
- اِفادة الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام، الغازی المکی عبداله بن محمد (م 1365 ه)، تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، 1430 .
- اقتضاء الصراط المستقیم لمخالفة اصحاب الجحیم، ابن تیمیّه (م 728 هـ)، بی¬جا، دار عالم الکتب، 1419 .
- تاریخ مکة المشرّفه و المسجد الحرام و المدینة الشریفه و القبر الشریف، ابن ضیاء حنفی محمد بن احمد (م 854 هـ)، تحقیق علاء ابراهیم الازهری و ... بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418 .
- تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، قائدان اصغر، تهران، شعر، 1386 .
- التذکره بالاخبار عن اتفاقات الاسفار، محمد ابن جبیر، بیروت، المؤسسة العربية للدراسات و النشر، 2008
- شفاء الغِرام باخبار البلد الحرام، فاسی محمد بن احمد بن علی (م 832 هـ)، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422 .
- المعجم الاثری لمنطقة مکة المکرمه، حارثی ناصر بن علی، طائف، فهرسة مکتبة الملک فهد الوطنیه، 1423.
- الکافی: ثقةالاسلام کلینی، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
- التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم: محمد طاهر کردی، ج ۵ مکه، مکتبة النهضة الحدیثة، ١۴١٢ ق.
- الاثار الاسلامیة فی مکة المکرمه: الحارثی، ١۴٣٠.
- دراسة تاريخية لمساجد المشاعر المقدسة: مسجد الخيف -مسجد البيعة بمنى، ناصر عبدالله البركاتي؛ محمد نيسان سليمان مناع، دار المدني للطباعة والنشر والتوزيع، الطبعة الأولى، 1408هـ/1988م.