مسجد البیعه (مکه)
مسجد البیعة (مسجد بیعت) از مسجدهای کهن شهر مکه است که تاریخ بنای آن به قرن دوم هجری بازمی‌گردد. این مسجد نزدیک جمره عقبه و بیرون حد شرعی منا قرار گرفته است. این مسجد، محلی است که مردم یثرب با پیامبر(ص) بیعت کردند.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | ۱۴۴قمری |
| مکان | مکه |
| وقایع مرتبط | محل بیعت مردم یثرب با پیامبر، محل بیعت عقبه |
| مشخصات | |
| مساحت | ۵۰۰متر |
| وضعیت | موجود |
| معماری | |
| بازسازی | عبدالحمید عثمانی، ملک فهد سعودی |
|
| |
طبق کتیبه‌ای که بر دیوار غربی مسجد البیعه نصب شده، این مسجد در سال ۱۴۴ قمری به دستور منصور عباسی ساخته شد و بعدها چند بار بازسازی شد.
علت نام‌گذاری
زمانی که مردم یثرب با اسلام آشنا شدند، در ایام حج، و در جمره عقبه، برای نخستین‌بار با رسول خدا(ص) بیعت کردند و پس از آن بود که اسلام در مدینه گسترش یافت. در محل این رویداد که بیعت عقبه اول نام دارد، مسجدی ساخته‌شد که به نام «مسجد البیعه» شهرت یافت.[۱]
در منابع از مساجد دیگری نیز با نام مسجد البیعه یاد شده است:
- مسجد الغنم، مسجدی در مکه که محل بیعت مردم مکه با پیامبر(ص) بود.[۲]
- مسجد الجن، مسجدی در مکه که محل بیعت جنیان با پیامبر است.[۳]
مکان
مسجد البیعه در مکه و نزدیک جمره عقبه [بیرون از محدودۀ شرعی مِنا از طرف مکه]، در دامنه جنوبی کوه ثُبَیر است. این منطقه معروف به شِعْبُ الانصار و شعب البیعه[۴] بوده و سمت چپ کسی است که از مکه به سوی مِنا در حرکت است. فاصله مسجد البیعه تا جمره عقبه بیش از سیصد متر است.[۵]
امروزه با توسعه منا، اطراف مسجد البیعه که پیشتر درون شعب و محصور بین کوه بود خالی شده است. در حال حاضر مسجد در انتهای راه خروجی طبقه دوم جمرات به طرف مکه قرار گرفته و اطراف مسجد را نرده آهنی کشیده‌اند.[۶]
مساحت مسجد البیعه ۵۰۰ متر است. مسجد به شکل مستطیل و طول مسجد ۲۷/۹۰ متر و عرض آن ۱۷ متر است. این مسجد از سنگ و آجر ساخته شده و سقف ندارد.[۷]
تاریخچه بنای مسجد
بنابر کتیبه‌ای که از سال ۱۴۴ قمری برجای مانده و بر دیوار غربی مسجد نصب شده، ساخت این مسجد به‌دستور ابوجعفر منصور عباسی (حکومت: ۱۳۶-۱۵۸ق) انجام گرفته‌است.[۸] همچنین کتیبه‌ای از سال ۶۲۹ قمری نیز بر دیوار جنوبی مسجد نصب شده است و از بازسازی مسجد در زمان مستنصر عباسی (حکومت: ۶۲۳-۶۴۰ق) خبر می‌دهد.[۹]
در منابع دیگر نیز در سده‌های گوناگون از مسجد البیعه یاد شده است؛ از جمله ابن جبیر در سفرش به مکه در ۵۷۸ قمری از آن یاد کرده است.[۱۰] ابن تیمیه (وفات ۷۲۸ق) به وجود مسجد اشاره کرده[۱۱] و فاسی (درگذشت: ۸۳۲ق)، تاریخ‌نگار مکه، این مسجد را توصیف کرده است. به گفته او مسجد دارای دو رواق بوده که بر هر یک سه گنبد بر چهار طاق قوسی قرار گرفته بود. پشت این رواق‌ها نیز میدانگاهی وجود داشت.[۱۲]
این مسجد در دوره‌هایی از تاریخ نیز تخریب شده بود؛ از جمله گزارشی از قرن یازدهم از تخریب مسجد حکایت می‌کند؛[۱۳] اما در عصر حکومت عثمانی این مسجد در سلطنت عبدالحمید دوم (۱۸۷۶-۱۹۰۹م) بازسازی شد.[۱۴] گزارشی از تعمیر بخش‌هایی از مسجد در زمان ملک فهد سعودی در دست است.[۱۵]
گالری
-
نقشه مسجد بیعت
-
-
-
-
کتیبه مسجد بیعت
-
کتیبه مسجد بیعت
-
محراب مسجد بیعت
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص169.
- ↑ اخبار مکه (ازرقی)، ج2، ص201 و 271؛ تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ص106.
- ↑ اخبار مکه (ازرقی)، ج2، ص201؛ تاریخ مکة المشرفه، ص181.
- ↑ اخبار مکه (ازرقی)، ج1، ص303؛ المعجم الاثری، ص177؛ اشهر المساجد، ص168.
- ↑ تاریخ مکة المشرفه، ص181؛ اتحاف الوری، ج2، ص180.
- ↑ اشهر المساجد، ص169-171؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص169.
- ↑ دراسة تاریخیة لمساجد المشاعر المقدسة، ص232.
- ↑ الاثار الاسلامیة فی مکة المکرمه، ص٢١٧-۲۱۸.
- ↑ التاریخ القویم، ج۶، ص٢٨.
- ↑ التذکره بالاخبار، ص123.
- ↑ اقتضاء صراط المستقیم، ص426.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص348.
- ↑ جواهر التاریخ المکی (چاپ شده در مقالات تاریخی، دفتر شانزدهم)، ص٢۶٣.
- ↑ افادة الانام، ج٢، ص۴٩.
- ↑ دراسة تاریخیة لمساجد المشاعر المقدسة، ص۲۳۲.
منابع
- اتحاف الوری باخبار ام القری، عمربن فهد (درگذشت: ۸۸۵ق)، تحقیق فهیم محمد شلتوت، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۳ق.
- آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان رسول، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
- اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، فاکهی محمد بن اسحاق (درگذشت: ۲۷۵ق)، تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق.
- اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، ازرقی محمد بن عبدالله (درگذشت: ۲۵۰ق)، تحقیق رشدی الصالح ملحس، بیروت، دارالاندلس، بی‌تا.
- اشهر المساجد فی الاسلام، بکر سید عبد المجید، بی‌جا، دار القبله، ۱۴۰۴ق.
- اِفادة الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام، الغازی المکی عبداله بن محمد (درگذشت: ۱۳۶۵ق)، تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۳۰ق.
- اقتضاء الصراط المستقیم لمخالفة اصحاب الجحیم، ابن تیمیّه (درگذشت: ۷۲۸ق)، بی‌جا، دار عالم الکتب، ۱۴۱۹ق.
- تاریخ مکة المشرّفه و المسجد الحرام و المدینة الشریفه و القبر الشریف، ابن ضیاء حنفی محمد بن احمد (درگذشت: ۸۵۴ق)، تحقیق علاء ابراهیم الازهری و ... بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، قائدان اصغر، تهران، شعر، ۱۳۸۶ش.
- التذکره بالاخبار عن اتفاقات الاسفار، محمد ابن جبیر، بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر، ۲۰۰۸م.
- شفاء الغِرام باخبار البلد الحرام، فاسی محمد بن احمد بن علی (درگذشت: ۸۳۲ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق.
- المعجم الاثری لمنطقة مکة المکرمه، حارثی ناصر بن علی، طائف، فهرسة مکتبة الملک فهد الوطنیه، ۱۴۲۳ق.
- الکافی: ثقةالاسلام کلینی، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
- التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم: محمد طاهر کردی، مکتبة النهضة الحدیثة، ۱۴۱۲ق.
- الاثار الاسلامیة فی مکة المکرمه: الحارثی، ۱۴۳۰ق.
- دراسة تاریخیة لمساجد المشاعر المقدسة: مسجد الخیف -مسجد البیعة بمنی، ناصر عبدالله البرکاتی؛ محمد نیسان سلیمان مناع، دار المدنی للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة الأولی، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.