غسل زیارت

غسل زیارت غسلی است که پیش از زیارت کعبه یا یکی از معصومان(ع) انجام می شود. بسیاری از فقهان شیعه این غسل را مستحب می دانند و برای استحباب آن روایاتی را گواه می آوردند. غسل زیارت، در بین اقسام غسل مستحبی غسل مکانی و فعلی شمرده شده است. بسیاری از فقیهان شیعه غسل ورود به حرم معصومان(ع)، حتی اگر قصد زیارت نباشد را مستحب می دانند.

مستحب بودن غسل زیارت

بسیاری از فقیهان شیعه^[۱] غسل زیارت را مستحب می دانند.^[۲] حتی ابن حمزه، اعتقاد دارد هیچ فقیهی با مستحب بودن آن مخالف نیست. فاضل هندی^[۳] و سید علی طباطبایی^[۴]، دو فقیه شیعی می گویند بزرگان فقه شیعه بر استحباب این غسل یقین داشتند. مستحب بودن این غسل را از دلیل‌ها و شواهد زیر به دست آورده‌اند:

روایاتی که بر استحباب این غسل گواهی می دهند
ادعای اجماع^[۵]
ادعای شهرت^[۶]

روایات گواه بر استحباب

روایاتی که فقیهان شیعه برای استحباب غسل زیارت گواه آورده اند، سه دسته اند:

روایاتی که به غسل زیارت، بدون اشاره به زیارتِ معصومی خاص سفارش می کنند

برای نمونه:

امام رضا(ع) غسل زیارت را به عنوان یکی از غسل‌های مستحب نام می برد.^[۷] ^[۸]
علاء بن سَیابه، صحابی امام صادق(ع) از وی غسلی را نقل می کند که هنگام ملاقات با هر امامی مستحب است انجام شود.^[۹] اگر چه ظهور این روایت فقط زمان زنده بودن معصومین(ع)را شامل می شود؛ امّا بعد از شهادت آن‌ها را نیز دربرمی گیرد؛ زیرا احترام آنان در هر دو زمان (پیش از شهادت و پس از شهادت) لازم است.^[۱۰]
ابی المَعزاء، روای مورد اعتماد^[۱۱] علمای رجال، از امام کاظم(ع) غسلی را نقل می کند که برای زیارت ائمه(ع) در خواب سفارش شده است.^[۱۲] محمدحسن نجفی، شيح انصارى و آقا رضا همدانى، سه فقیه شیعی این روایت را برای مستحب بودن غسل زیارت گواه آورده اند.^[۱۳]
امام هادی(ع) در روایت زیارت جامعه کبیره، که برای زیارت همه ی معصومان(ع) گفته شده، به انجام غسل تأکید می کند.^[۱۴]

روایاتی که به غسل زیارتِ امامی خاص سفارش می کنند

امام صادق(ع) به سلیمان بن عیسی، زیارت از راه دور آموزش داد؛^[۱۵] پیش از این زیارت به غسل سفارش کرد. منظور وی، زیارت خودِ او، از راه دور، در حال زنده بودن اوست.^[۱۶]
در برخی روایات دیگر نیز به صورت خاص برای زیارت حضرت محمد(ص)، امام علی(ع)، امام رضا(ع)، امام کاظم(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی(ع)، امام حسن عسکری(ع) به انجام غسل سفارش شده است.^[۱۷]

برخی از فقیهان شیعی^[۱۸] این غسل را شامل همه ی معصومان(ع) می دانند و فرقی میان زیارت آنان نمی گذارند. وحید بهبهانی، فقیه شعیی اعتقاد دارد همه ی معصومان(ع) یک نورند و جایگاه آنان یکسان است؛ بنابراین نمی توان غسل را برای زیارت برخی از آنان منحصر کرد.^[۱۹]

روایاتی که در آن به غسل زیارت کعبه سفارش شده است

سماعه و ابن سنان، صحابیان امام صادق(ع) دو روایت از وی درباره غسل زیارت کعبه بیان کرده اند.^[۲۰] محمد بن مسلم نیز از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایتی را در این باره نقل کرده است.^[۲۱] برخی از فقیهان شیعه^[۲۲]، این روایات را برای مستحب بودن غسل زیارت معصومان(ع) گواه آورده اند.^[۲۳] برخی دیگر^[۲۴] به این استناد اشکال وارد کرده اند.^[۲۵]

غسل زیارت، غسل فعلی و مکانی

بسیاری از فقیهان شیعه غسل مستحبی را به سه قسم زمانی^[۲۶]، مکانی^[۲۷] و فعلی^[۲۸] تقسیم کرده اند.^[۲۹] آن‌ها غسل زیارت را غسل فعلی می دانند؛ چون انجام آن پیش از فعلِ زیارت مستحب است؛ برخی آن را غسل مکانی نیز می دانند؛ زیرا انجام آن برای ورود به حرم معصومین(ع) مستحب است.^[۳۰]

غسل ورود به حرم معصوم(ع)

به نظر بسیاری از فقیهان شیعه^[۳۱]، وقتی شخصی تصمیم دارد وارد حرم یکی از معصومین(ع) شود، حتی اگر قصد نداشته باشد زیارت کند، مستحب است غسل کند. این غسل را غسل ورود به حرم معصوم(ع) می گویند. مستحب بودن این غسل را از دلیل‌های زیر به دست آورده‌اند:

روایتی^[۳۲] از امام صادق(ع) درباره ی غسل کردن برای ورود به مسجدالنبی(ص)^[۳۳] ^[۳۴]
روایاتی که علامه حلّی^[۳۵]، فقیه شیعی به آن‌ها اشاره می کند^[۳۶]
شرافت حرم‌های معصومین(ع)^[۳۷]
ادعای اجماع^[۳۸]

پانویس

↑ شيخ مفيد، شيخ طوسى، ابن براج، ابن ادريس، كيدرى، يحيى بن سعيد، ابوالصلاح حلبى، محقق حلّى، علامۀ حلّى، ابن فهد، شهيد اول، وحيد بهبهانى، محقّق اردبيلى و آقا حسين خوانسارى.
↑ المقنعه، ص۵١؛ المبسوط، ج١، ص۴٠؛ الاقتصاد الهادى إلى طريق الرشاد، ص٢۵١؛ الجمل و العقود فى العبادات، ص۵٢٠؛ المهذب، ج١، ص٣٣؛ السرائر، ج١، ص١٢۵؛ اصباح الشيعة بمصباح الشريعه، ص۴٨؛ نزهة الناظر فى الجمع بين الأشباه و النظائر، ص١۵؛ الكافى فى الفقه، ص١٣۶؛ شرايع الإسلام، ج١، ص٣٧؛ المختصر النافع، ج١، ص١۶؛ تبصرة المتعلّمين، ص٣۴؛ منتهى المطلب، ج٢، ص۴٧۴؛ نهاية الأحكام، ج١، ص١٧٨؛ الارشاد الاذهان، ج١، ص٢٢٠؛ الرسائل العشر (لابن فهد) ، ص۵۴؛ البيان، ص٣٨؛ الدروس، ج١، ص٨٧؛ النفلية، ص٩۵؛ مصابح الظلام، ج۴، صص٩٠ - ٨٨؛ مجمع الفائدة و البرهان، ج١، ص٧۶؛ مشارق الشموس، ج١، ص٢١۶.
↑ كشف اللثام، ج١، ص١۵٠.
↑ رياض المسائل، ج١، ص۴٩٢.
↑
غنية النزوع إلى علمى الأصول و الفروع، ص۶٢.
↑
جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶.
↑ مستدرك الوسائل، ج٢، ص۴٩٧.
↑ فاضل هندى، شيخ انصارى، صاحب جواهر و آقا رضا همدانى این روایت را گواه آورده اند. كشف اللثام، ج١، ص١۵١؛ كتاب الطهار، ج٣، ص۶۵؛ جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶؛ مصباح الفقيه، ج۶، ص۴۶.
↑ تهذيب الأحكام، ج۶، ص١٠١؛ الوافى، ج١۴، ص١٣٢٣؛ وسائل الشيعه، ج١۴، ص٣٩٠.
↑ وحيد بهبهانى، صاحب حدائق، صاحب مفتاح الكرامه، حر عاملى، صاحب رياض، شيخ انصارى، صاحب جواهر و آقا ضياء عراقى این روایت را گواه آورده اند. مصابيح الظلام، ج۴، ص٨٨؛ الحدائق الناضره، ج۴، ص١٨٩؛ مفتاح الكرامه، ج١، ص٨۴؛ هداية الأمه، ج۵، ص۴۵۴؛ وسائل الشيعه، ج١۴، ص٣٩٠؛ باَبُ استحباب الغسل لزيارة أمير المؤمنين و غيره من الائمة؛ رياض المسائل، ج١، ص۴٩٣؛ كتاب الطهاره، ج٣، ص۶۵؛ جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶؛ شرح تبصرة المتعلّمين، ج١، ص٢٩٨.
↑ الفهرست، شيخ الطوسى، ص۶٠؛ رجال النجاشى، ص١٣٣.
↑ الاختصاص، ص٩٠؛ مستدرك الوسائل، ج٢، ص۵٢١.
↑ جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶؛ كتاب الطهاره، ج٣، ص۶۵؛ مصباح الفقيه، ج۶، ص۴۶.
↑ نراقی و صاحب جواهر این روایت را گواه آورده اند. غنائم الأيام فى ما يتعلق بالحلال و الحرام، ج١، ص٢۶۵؛ جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶.
↑ كامل الزيارات، صص٢٨٧ و ٢٨٨.
↑ صاحب جواهر، شیخ انصاری و آقا رضا همدانی این روایت را گواه آورده اند. جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶؛ كتاب الطهاره، ج٣، ص۶۵؛ مصباح الفقيه، ج۶، ص۴۶.
↑ برای زیارت امامان مدفون در بقیع غسلی بیان نشده است. محمدحسن نجفی، فقیه شیعی احتمال می دهد غسل زیارت حضرت محمد(ص) برای زیارت آنان کافی باشد. وی معتقد است احتمال دارد دلیل اینکه غسل امامان بقیع به صورت جداگانه بیان نشده، همین باشد. جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶.
↑ فاضل هندی، صاحب حدائق، آقا رضا همدانی و آخوند خراسانی. كشف اللثام، ج١، ص١۵١؛ الحداق الناضره، ج۴، ص١٨٩؛ مصباح الفقيه، ج۶، ص۴۶؛ اللّمعات النيرة فى شرح تكملة التبصرة، ج١، ص٩٢.
↑ مصابيح الظلام، ج۴، صص٩٠ – ٨٨.
↑ الكافى، ج٣، ص۴٠؛ فقيه، ج١، ص۴۵؛ التهذيب، ج١، ص١٠۴؛ وسائل الشيعه، ج٣، ص٣٠۴.
↑ تهذيب الاحكام، ج١، ص١١۴.
↑ علامه حلی، صاحب مدارک، وحید بهبهانی، صاحب جواهر.
↑ منتهى المطلب، ج٢، ص۴٧۴؛ مدارك الاحكام، ج٢، ص١٧٠؛ الحدائق الناضرة فى أحكام العترة الطاهره، ج۴، ص١٨٣؛ مصابيح الظلام، ج۴، ص٨٨؛ جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶.
↑ مجلسی دوم، خوانساری، شیخ انصاری و صاحب حدائق.
↑ مرآة العقول، ج١٣، ص١٢۶؛ مشارق الشموس، ج١، ص٢١۶؛ كتاب الطهاره، ج٣، ص۶۵؛ الحدائق الناضره، ج۴، ص١٨٣.
↑ غسل زمانی، غسلی است که انجام آن در زمانی خاص مستحب است.
↑ غسل مکانی، غسلی است که انجام آن برای ورود به مکانی خاص مستحب است.
↑ غسل فعلی، غسلی است که انجام آن پیش یا پس از انجام کاری مستحب است.
↑ شرائع الإسلام، ج١، ص٣٧؛ منتهى المطلب، ج٢، ص۴۶٠؛ نهاية الإحكام فى معرفة الأحكام، ج١، صص١٧۵و ١٧۶؛ الرسائل العشر (لابن فهد) ، ص۵۴؛ كشف اللثام، ج١، ص١٣٣؛ مستند الشيعه، ج٣، ص٣٣٩؛ مصباح الفقيه، ج۶، ص۴۵؛ تحرير الوسيله، ج١، ص٩٨.
↑ جواهر الكلام فى شرح شرائع الإسلام، ج۵، ص۶٢.
↑ العروة الوثقى، ج١، ص۴۶٢؛ مستمسك العروة الوثقى، ج۴، ص٢٨١؛ مصباح الفقيه، ج۶؛ وسيلة النجاة، حاشيه امام، ص٩١ وسيلة النجاة، حاشيه بهجت صص۶٧ و ۶٨.
↑ تهذيب الأحكام، ج١، ص ١٠۵؛ ر. ك: الكافى، ج٣، ص۴٠؛ الفقيه، ج١، ص۴۴؛ الخصال، ج٢، صص۴٩٩ - ۴٩٨؛ عيون اخبار الرضا٧، ج٢، ص١٢٣؛ وسائل الشيعه، ج٣، ص٣٠٧.
↑ تذكرة الفقها، ج٢، ص ١۴۴؛ مدارك الأحكام، ج٢، ص١٧٢؛ المعتبر فى شرح المختصر، ج١، ص٣۵٨.
↑ محقق خويى به سند و دلالت روایت ايراد دارد. موسوعة الإمام الخوئى، ج١٠، ص۵۵.
↑ نهاية الأحكام، ج١، ص١٧٧.
↑ وسائل الشيعه، ج٢، ص٩۶٠.
↑ مدارك الأحكام، ج٢، ص١٧٢؛ كشف اللثام، ج١، ص١۶٣؛ كشف الالتباس عن موجز أبى العباس، ص٣۴١؛ تذكرة الفقها، ج٢، ص١۴۴؛ مستند الشيعه، ج٣، ص٣٣٨؛ ذكرى الشيعه، ج١، ص٢٠٠؛ الحدائق الناضرة، ج۴، ص٢٣۶؛ مفتاح الكرامه، ج١، ص٨٠؛ غنائم الأيام، ج١، ص٢۶۶؛ جواهر الكام، ج۶٢۵.
↑ غنیة النزوع، ص62؛ ر.ک: مدارک الاحکام، ج2، ص172.

منابع

[1] شيخ مفيد، شيخ طوسى، ابن براج، ابن ادريس، كيدرى، يحيى بن سعيد، ابوالصلاح حلبى، محقق حلّى، علامۀ حلّى، ابن فهد، شهيد اول، وحيد بهبهانى، محقّق اردبيلى و آقا حسين خوانسارى.

[2] المقنعه، ص۵١؛ المبسوط، ج١، ص۴٠؛ الاقتصاد الهادى إلى طريق الرشاد، ص٢۵١؛ الجمل و العقود فى العبادات، ص۵٢٠؛ المهذب، ج١، ص٣٣؛ السرائر، ج١، ص١٢۵؛ اصباح الشيعة بمصباح الشريعه، ص۴٨؛ نزهة الناظر فى الجمع بين الأشباه و النظائر، ص١۵؛ الكافى فى الفقه، ص١٣۶؛ شرايع الإسلام، ج١، ص٣٧؛ المختصر النافع، ج١، ص١۶؛ تبصرة المتعلّمين، ص٣۴؛ منتهى المطلب، ج٢، ص۴٧۴؛ نهاية الأحكام، ج١، ص١٧٨؛ الارشاد الاذهان، ج١، ص٢٢٠؛ الرسائل العشر (لابن فهد) ، ص۵۴؛ البيان، ص٣٨؛ الدروس، ج١، ص٨٧؛ النفلية، ص٩۵؛ مصابح الظلام، ج۴، صص٩٠ - ٨٨؛ مجمع الفائدة و البرهان، ج١، ص٧۶؛ مشارق الشموس، ج١، ص٢١۶.

[3] كشف اللثام، ج١، ص١۵٠.

[4] رياض المسائل، ج١، ص۴٩٢.

[5] غنية النزوع إلى علمى الأصول و الفروع، ص۶٢.

[6] جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶.

[7] مستدرك الوسائل، ج٢، ص۴٩٧.

[8] فاضل هندى، شيخ انصارى، صاحب جواهر و آقا رضا همدانى این روایت را گواه آورده اند. كشف اللثام، ج١، ص١۵١؛ كتاب الطهار، ج٣، ص۶۵؛ جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶؛ مصباح الفقيه، ج۶، ص۴۶.

[9] تهذيب الأحكام، ج۶، ص١٠١؛ الوافى، ج١۴، ص١٣٢٣؛ وسائل الشيعه، ج١۴، ص٣٩٠.

[10] وحيد بهبهانى، صاحب حدائق، صاحب مفتاح الكرامه، حر عاملى، صاحب رياض، شيخ انصارى، صاحب جواهر و آقا ضياء عراقى این روایت را گواه آورده اند. مصابيح الظلام، ج۴، ص٨٨؛ الحدائق الناضره، ج۴، ص١٨٩؛ مفتاح الكرامه، ج١، ص٨۴؛ هداية الأمه، ج۵، ص۴۵۴؛ وسائل الشيعه، ج١۴، ص٣٩٠؛ باَبُ استحباب الغسل لزيارة أمير المؤمنين و غيره من الائمة؛ رياض المسائل، ج١، ص۴٩٣؛ كتاب الطهاره، ج٣، ص۶۵؛ جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶؛ شرح تبصرة المتعلّمين، ج١، ص٢٩٨.

[11] الفهرست، شيخ الطوسى، ص۶٠؛ رجال النجاشى، ص١٣٣.

[12] الاختصاص، ص٩٠؛ مستدرك الوسائل، ج٢، ص۵٢١.

[13] جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶؛ كتاب الطهاره، ج٣، ص۶۵؛ مصباح الفقيه، ج۶، ص۴۶.

[14] نراقی و صاحب جواهر این روایت را گواه آورده اند. غنائم الأيام فى ما يتعلق بالحلال و الحرام، ج١، ص٢۶۵؛ جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶.

[15] كامل الزيارات، صص٢٨٧ و ٢٨٨.

[16] صاحب جواهر، شیخ انصاری و آقا رضا همدانی این روایت را گواه آورده اند. جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶؛ كتاب الطهاره، ج٣، ص۶۵؛ مصباح الفقيه، ج۶، ص۴۶.

[17] برای زیارت امامان مدفون در بقیع غسلی بیان نشده است. محمدحسن نجفی، فقیه شیعی احتمال می دهد غسل زیارت حضرت محمد(ص) برای زیارت آنان کافی باشد. وی معتقد است احتمال دارد دلیل اینکه غسل امامان بقیع به صورت جداگانه بیان نشده، همین باشد. جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶.

[18] فاضل هندی، صاحب حدائق، آقا رضا همدانی و آخوند خراسانی. كشف اللثام، ج١، ص١۵١؛ الحداق الناضره، ج۴، ص١٨٩؛ مصباح الفقيه، ج۶، ص۴۶؛ اللّمعات النيرة فى شرح تكملة التبصرة، ج١، ص٩٢.

[19] مصابيح الظلام، ج۴، صص٩٠ – ٨٨.

[20] الكافى، ج٣، ص۴٠؛ فقيه، ج١، ص۴۵؛ التهذيب، ج١، ص١٠۴؛ وسائل الشيعه، ج٣، ص٣٠۴.

[21] تهذيب الاحكام، ج١، ص١١۴.

[22] علامه حلی، صاحب مدارک، وحید بهبهانی، صاحب جواهر.

[23] منتهى المطلب، ج٢، ص۴٧۴؛ مدارك الاحكام، ج٢، ص١٧٠؛ الحدائق الناضرة فى أحكام العترة الطاهره، ج۴، ص١٨٣؛ مصابيح الظلام، ج۴، ص٨٨؛ جواهر الكلام، ج۵، ص۴۶.

[24] مجلسی دوم، خوانساری، شیخ انصاری و صاحب حدائق.

[25] مرآة العقول، ج١٣، ص١٢۶؛ مشارق الشموس، ج١، ص٢١۶؛ كتاب الطهاره، ج٣، ص۶۵؛ الحدائق الناضره، ج۴، ص١٨٣.

[26] غسل زمانی، غسلی است که انجام آن در زمانی خاص مستحب است.

[27] غسل مکانی، غسلی است که انجام آن برای ورود به مکانی خاص مستحب است.

[28] غسل فعلی، غسلی است که انجام آن پیش یا پس از انجام کاری مستحب است.

[29] شرائع الإسلام، ج١، ص٣٧؛ منتهى المطلب، ج٢، ص۴۶٠؛ نهاية الإحكام فى معرفة الأحكام، ج١، صص١٧۵و ١٧۶؛ الرسائل العشر (لابن فهد) ، ص۵۴؛ كشف اللثام، ج١، ص١٣٣؛ مستند الشيعه، ج٣، ص٣٣٩؛ مصباح الفقيه، ج۶، ص۴۵؛ تحرير الوسيله، ج١، ص٩٨.

[30] جواهر الكلام فى شرح شرائع الإسلام، ج۵، ص۶٢.

[31] العروة الوثقى، ج١، ص۴۶٢؛ مستمسك العروة الوثقى، ج۴، ص٢٨١؛ مصباح الفقيه، ج۶؛ وسيلة النجاة، حاشيه امام، ص٩١ وسيلة النجاة، حاشيه بهجت صص۶٧ و ۶٨.

[32] تهذيب الأحكام، ج١، ص ١٠۵؛ ر. ك: الكافى، ج٣، ص۴٠؛ الفقيه، ج١، ص۴۴؛ الخصال، ج٢، صص۴٩٩ - ۴٩٨؛ عيون اخبار الرضا٧، ج٢، ص١٢٣؛ وسائل الشيعه، ج٣، ص٣٠٧.

[33] تذكرة الفقها، ج٢، ص ١۴۴؛ مدارك الأحكام، ج٢، ص١٧٢؛ المعتبر فى شرح المختصر، ج١، ص٣۵٨.

[34] محقق خويى به سند و دلالت روایت ايراد دارد. موسوعة الإمام الخوئى، ج١٠، ص۵۵.

[35] نهاية الأحكام، ج١، ص١٧٧.

[36] وسائل الشيعه، ج٢، ص٩۶٠.

[37] مدارك الأحكام، ج٢، ص١٧٢؛ كشف اللثام، ج١، ص١۶٣؛ كشف الالتباس عن موجز أبى العباس، ص٣۴١؛ تذكرة الفقها، ج٢، ص١۴۴؛ مستند الشيعه، ج٣، ص٣٣٨؛ ذكرى الشيعه، ج١، ص٢٠٠؛ الحدائق الناضرة، ج۴، ص٢٣۶؛ مفتاح الكرامه، ج١، ص٨٠؛ غنائم الأيام، ج١، ص٢۶۶؛ جواهر الكام، ج۶٢۵.

[38] غنیة النزوع، ص62؛ ر.ک: مدارک الاحکام، ج2، ص172.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]