قتلگاه
 پنجره بزرگ قتلگاه، روبه‌روی باب القبله | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| کاربری | زیارتگاه |
| مکان | کربلا، آستان امام حسین(ع)، جنوب غربی رواق حبیب بن مظاهر |
| نام‌های دیگر | گودال قتلگاه، المذبح، المنحر |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| بازسازی | ۱۳۶۶ و ۱۴۳۱ق. |
قتلگاه یا گودال قتلگاه و به عربی المذبح یا المنحر، مکانی زیارتی است، در کربلا، حرم امام حسین(ع)، در جنوب غربی رواق حبیب بن مظاهر که گفته شده محل به شهادت رسیدن امام حسین(ع) است. قدیمی‌ترین سند تاریخی که به این مکان اشاره کرده مربوط به سده هشتم قمری است. قتلگاه، در گذشته به صورت سرداب بوده و در بازسازی سال ۱۳۶۶ق. با کف رواق، هم‌سطح شده است. در گذشته، روی مکان منتسب به محل شهادت امام حسین(ع) صندوقی نقره‌ای قرار داشت. امروزه، آن محل، با سکوی سنگی به ارتفاع نیم‌متر مشخص شده و درون اتاقی قرار دارد. امکان رفتن به درون اتاق، به دلیل ازدحام جمعیت، برای عموم مردم وجود ندارد. دو پنجره در سال ۱۴۳۱ق. بر دیواره‌های قتلگاه نصب شد تا زیارت این مکان از پشت پنجره‌ها امکان‌پذیر شود.
نام
قتلگاه، در فارسی به نام‌های گودال قتلگاه و گودی قتلگاه نیز معروف بوده و در عربی به المقتل، المنحر، محل النحر و المذبح شهرت دارد. این جایگاه، به مکانی منتسب است که امام حسین(ع) در آن به شهادت رسیده است؛ از این روی به قتلگاه و المقتل معروف شده است. در همین مکان سر امام حسین(ع) از بدن جدا شده است؛ از این روی به المنحر، محل النحر و المذبح[یادداشت ۱]شهرت یافته است. گویا قتلگاه نسبت به بخش‌هاى ديگر زمین كربلا، پايين‌تر بوده است؛ به این سبب در فارسى، به گودال و گودى قتلگاه مشهور شده است.[۱]
مکان
قتلگاه، در کربلا، حرم امام حسین(ع)، در جنوب غربی رواق حبیب بن مظاهر و در فاصله چند متری ضریح حبیب بن مظاهر، در زاویه غربی آن قرار دارد.[۲] دو پنجره‌ای که برای این مکان نصب شده، یکی رو به روی باب القبله و دیگری رو به روی باب الرأس قرار گرفته است.[۳]
تاریخچه بنا
برخی برای این مکان پیشینه تاریخی نیافته و آن را ساخته دوره پهلوی دانسته‌اند.[یادداشت ۲][۴] برخی این گفته را از روی بی‌دقتی دانسته، شواهد تاریخی برای پیشینه این مکان بیان کرده‌اند.[۵]
سید عبدالحسین کلیدار، از فردی به نام سید نورالدین نعمت الله (متولد 731ق. در حلب) یاد کرده که در سده هشتم قمری به زیارت کربلا آمده و چهل روز در جوار سرداب قتلگاه معتکف شده است.[۶] قتلگاه پیش از بازسازیِ سال ۱۳۶۶ق. مانند سردابی گود و دارای چندین پله بوده است.[۷] برخی، سرداب قتلگاه را، در گذشته، اینگونه توصیف کرده‌اند: «در فاصله چند متری ضریح حبیب بن مظاهر، به سمت غرب آن، دری نقره‌ای و ضخیم است که به سردابی معروف به «مذبح» می‌رسد و در گوشه شمال شرقی آن صندوقی از نقره طلاکوب با نقش‌های برجسته است که یادبود محلی است که امام حسین(ع) در آن سر بریده شد. همه دیوارها و زمین این سرداب با سنگ مرر سفید اصل، سنگ‌فرش شده است.»[۸] برخی به جای صندوق نقره‌ای، درِ نقره‌ای گزارش کرده‌اند که روی جایگاه قرار داشته است.[۷]
ناصرالدین شاه قاجار، در سال ۱۲۸۷ق. (۱۲۴۹ش)، قتلگاه را «خیلی گود» توصیف کرده که پله می‌خورَد. درون گودی، از دری دراز خبر داده، که آن را بلند می‌کنند، زیر آن زمینی است گود، که به گفته ناصرالدین شاه، هنگامی که امام حسین(ع) از اسب در محل مدفن به زمین افتاد، خود را با زانو به این مکان کشاند.[۹]
بر پایه گزارش عبدالوهاب عزام، در سفرنامه خود، که در سال ۱۳۴۸ق. (۱۳۰۸-۱۳۰۹ش) در قاهره منتشر شد، قتلگاه، سردابی بوده که نزدیک به ده پله به پایین می‌رفته و با شبکه‌ای آهنی پوشیده شده و به مذبح معروف بوده است. مردم بر این باور بودند که خون امام حسین(ع) هنگام شهادت در این مکان ریخته است.[۱۰]
گزارشی دیگر که در سال ۱۳۶۶ق. (۱۳۲۶ش) به چاپ رسیده است،[یادداشت ۳][۱۱] گودال قتلگاه را دارای سقف دانسته و روی محل شهادت، صندوق و روی صندوق، ضریح معرفی کرده است. به گزارش نویسنده، کمتر کسی نیروی آن داشته که پله‌ها را طی کرده و به قتلگاه برسد، بیشتر کسانی که خواسته‌اند آن جا را زیارت کنند، پس از پایین رفتن از چند پله، از خود بی خود گشته و جسد بی‌هوش آن‌ها را بیرون آورده‌اند. این گزارش، سرداب و قتلگاه را «فوق العاده تاریک، مخوف و وحشت‌ناک» معرفی کرده است.[۱۲]
در بازسازی سال ۱۳۶۶ق. قتلگاه را پر کرده، آن را مساوی با کف رواق نموده‌اند. درب نقره‌ای را که روی جایگاه شهادت امام حسین(ع)بود برداشته و به جای آن سنگی گذاشتند که نشانه‌ای از محل شهادت امام حسین(ع) باشد.[۱۳] برخی در راهروی شرقی قتلگاه، مقبره کوچکی متعلق به امیرکبیر معرفی کرده‌اند که در توسعه حرم از میان رفته است.[۲]
در دهه‌های پیش از سال ۱۴۳۱ق. (۱۳۸۸ش) قتلگاه به وسيله درى به سالن باريكى مرتبط بود كه در آن يك اتاق نُه مترى قرار داشت و ديوارهاى آن آيینه‌كارى و نقاشى شده بود.[۱۴]
در ۳۰ صفر ۱۴۳۱ق. (۲۶ بهمن ۱۳۸۸ش/۱۵ فوریه ۲۰۱۰م) دو پنجره در محل قتلگاه نصب شد؛[۳] یکی از پنجره‌ها به ابعاد ۳۰۰ در ۲۲۷ و ضخامت ۱۵ سانتی‌متر و پنجره دیگر به ابعاد ۱۶۰ در ۲۲۴ و ضخامت ۱۸ سانتی‌متر. در ساخت آن‌ها از فلزات طلا، نقره، مس و برنج استفاده شده است. آبکاری طلای آن به روش الکترونیک و قلمزنی آن به شکل برجسته‌کاری انجام شده و دارای نوشته‌هایی مانند سیدالشهدا(ع)، یا ثارالله، باب الحوائج و سفینة النجاة است. این دو پنجره، در كارگاه آفرينش‌هاي هنري ستاد بازسازي عتبات عاليات استان اصفهان ساخته شده و در ساخت آن از ۵۰۰ کیلوگرم طلا و ۳۲۵ کیلوگرم نقره استفاده شده است.[۱۵] به گفته کریم انباری، عضو هیئت اجرائی وقت آستان امام حسین(ع)، این دو پنجره، به خاطر حل کردن مشکل ازدحام جمعیت در قتلگاه، که مساحتی کوچک دارد، طراحی شده و نصب شده است. یکی از پنجره‌ها رو به روی سمت غربی صحن امام حسین(ع) (باب القبله) و دیگری رو به روی سمت جنوبی صحن امام حسین(ع) (باب الرأس) نصب شده است. کف قتلگاه نیز با سنگ مرر سنگ‌پوش شده و با چراغ‌های قرمزرنگ نورپردازی شده است. درِ قتلگاه بسته بوده و زیارت تنها، به وسیله دو پنجره صورت می‌گیرد.[۳]
در عاشورای ۶۱ق.
بعد از ظهر عاشورای سال ۶۱ق. امام حسین(ع) در کارزار با لشکر عمر بن سعد، در اثر اصابت نیزه‌ای از اسب به زمین افتاده[۱۶] و توسط دشمنانش محاصره شد. پس از دستور شمر بن ذی‌الجوشن، از هر سوی به او حمله شد. ضربه‌ای به کف دست چپ و گردن و نیزه‌ای به شانه و استخوان‌های سینه و تیری به گلو، بخشی از این حملات بود.[۱۷] او به سختی نشسته، تیر را از گلو درآورده، دستانش را از خون پر کرد و سر و صورت خود را با آن آغشته کرد. به گفته خود وی، دوست داشت آغشته به خون، خدا را دیدار کند.[۱۸] هلال بن نافع، یکی از سپاهیان لشکر ابن سعد، او را زیباترین و نورانی‌ترین آغشته به خون معرفی کرده و چهره نورانی او را مانع از این دانسته که او را به قتل برساند.[۱۹] امام(ع) مدتی طولانی، نیمه جان، در همین حال گذراند؛ لشکریان، کشتن او را به یکدگیر واگذار کرده، یکسره کردن کار او را ناپسند می‌دانستند.[۲۰] وی در حالی که در گودی قتلگاه افتاده بود، آب خواست.[۲۱] ولی به او آب نداده، پاسخش را با گستاخی دادند. خولی، نزدیک شد تا سر او را جدا کند، ولی لرزه به اندامش افتاد و برگشت.[۱۹] آنگاه شمر آمد و سر او را از بدن جدا کرد.[۲۲] برخی از منابع، قاتل او را سنان بن انس معرفی کرده[۲۳] و برخی قاتل او را سنان با مشارکت شمر دانسته‌اند.[۲۴] قتلگاه، منتسب به مکانی است که این رویدادها در آن رخ داده است.
بیرون آمدن قطرات خون از دیواره
در عاشورای سال ۱۳۹۴ش. بیرون آمدن خون از قتلگاه گزارش شده است. بر پایه این گزارش، از ساعت سه بعد از ظهر، از فضای درونی قتلگاه امام حسین(ع)، قطرات خون از بین سنگ‌ها بیرون زده است. پرویز اسماعیلی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس جمهور وقت ایران، که در آن روز، در کربلا حضور داشت، این رویداد را تأیید و فیلمی از این رخداد را در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرده است.[۲۵]
نگارخانه
-
نمای درونی قتلگاه و نورپردازی قرمزرنگ.
-
نوشته «یاقتیل‌الله»، روی پنجره بزرگ قتلگاه.
-
پنجره کوچک قتلگاه، روبه‌روی باب الرأس.
-
صندوق نقره‌ای طلاکوب روی جایگاه قتلگاه در گذشته.
پانویس
- ↑ قتلگاه حسین بن علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۱۲۰.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ زیارتگاههای عراق، ص۱۸۶ و ۱۸۷؛ مدينة الحسين(ع)،ج 1 ،ص 54؛ تاریخ جغرافیایی کربلا، ص ۱۱۰.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ نصب شباکین جدیدین من الذهب و الفضة الخالصة فی موقع مذبح، وکالة نون الخبریة؛ قتلگاه حسین بن علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۱۲۵.
- ↑ مقتل جامع سید الشهداء، ص 559.
- ↑ قتلگاه حسین بن علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۱۲۳ و ۱۲۴.
- ↑ سيد عبد الحسين الكليدار آل طعمة، حاشية كتاب بغية النبلاء في تاريخ کربلاء، ص۱۸.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ تاریخچه کربلا، ص 142.
- ↑ سيدمحمدحسن الكليدار آل‌طعمة، مدينة الحسين(ع)،ج 1 ،ص 54.
- ↑ شهریار جاده‌ها، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، ص۱۱۶.
- ↑ عبدالوهاب، رحالت، ص۵۹.
- ↑ کتاب‌شناسی پیام بزرگ از بزرگ پیامبران، پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران؛ معرفی کتاب تاریخ جغرافیایی کربلای معلی، پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه‌های ایران.
- ↑ تاریخ جغرافیایی کربال، ص ۱۱۰.
- ↑ تاریخچه کربلا، ص 142.
- ↑ قتلگاه حسین بن علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۱۲۵.
- ↑ رونمایی ضریح جدید قتلگاه امام حسین(ع)، پایگاه اطلاع رسانی حج.
- ↑ اللهوف، ص۱۲۵.
- ↑ الطبقات الكبرى، ج ١٠، ص ۴٧۴.
- ↑ اللهوف، ص ١٢۶؛ وقعة الطف، ص ٢۵۴.
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ اللهوف، ص ١٢۶.
- ↑ الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة)، ج ۱، ص ۴۷۳.
- ↑ مثير الاحزان، ص ٧۵.
- ↑ الارشاد، ج۲، ص۱۱۲.
- ↑ انساب االشراف، ج3 ،ص 409.
- ↑ تذكره الخواص، ص ٢۲۸.
- ↑ مطلب مربوط به بیرون زدن خون از قتلگاه، صفحه شخصی پرویز اسماعیلی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس جمهور وقت ایران.
- ↑ این سه واژه، به معانی قربانگاه، محل قربانی کردن و محل ذبح کردن است.
- ↑ برخی از معاصران، مدعی‌اند که درباره گودی قتلگاه در هیچ یک از منابع معتبر کهن و حتی در منابع عصر صفویه و قاجاریه، مطلبی یافت نمی‌شود و به نظر می‌رسد گودی قتلگاه از موضوعاتی است که در دوران پهلوی توسط خطبا و واعظان هنگام ذکر مصائب شهادت امام حسین(ع) بر سر زبان‌ها افتاده و به تدریج، شهرت یافته است.
- ↑ این گزارش متعلق به حسین عمادزاده اصفهانی، در کتاب تاریخ جغرافیای کربلای معلی است. وی متولد ۱۲۸۵ و متوفی ۱۳۶۹ش. است.
منابع
- الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، شیخ مفید، تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، ۱۳۷۲ش.
- انساب االشراف، احمد بن یحیی بلاذری، تحقیق سهی زکار، ریاض زرکلی، با اشراف مکتب البحوث و الدراسات، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۷ق.
- بغية النبلاء في تاريخ کربلاء، سيد عبد الحسين الكليدار،
- پایگاه اطلاع رسانی حج، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
- پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران.
- تاریخ جغرافیایی کربلای معلی، حسین عمادزاده، بی‌نا، تهران، ۱۳۲۶ش.
- تاریخچه کربلا،
- تذكره الخواص، سبط بن جوزى، الشریف الرضی، قم، ۱۳۷۶ق.
- زیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، احمد خامه‌یار، مشعر، تهران، ۱۳۹۵ش.
- رحالت، عبدالوهاب
- شهریار جاده‌ها، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، به کوشش محمدرضا عباسی، پرویز بدیعی، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران، ۱۳۷۲ش.
- الطبقات الكبرى، محمد بن سعد ابن سعد، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، دار الکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۰ق.
- اللهوف، ابن طاووس، ترجمه احمد فهری زنجانی، جهان، تهران، بی‌تا.
- مثير الاحزان، جعفر بن محمد ابن نما، ابن فهد حلی، تحقیق مدرسة الامام المهدی(ع)، مدرسة الامام المهدی(ع)، قم، ۱۴۰۶ق.
- مدينة الحسين(ع) او مختصر تاریخ کربلاء، سيدمحمدحسن كليدار،
- مقتل جامع سیدالشهداء، پیشوایی و همکاران، مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ۱۳۹۵ش.
- وکالة نون الخبریة.