وادی رانوناء
 موقعیت احتمالی وادی رانوناء در اواخر دوره حضرت محمد(ص). | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | رانون، سیل الوادی |
وادی رانوناء یا رانون یا سیل الوادی، یکی از رودهای فصلی کوتاه مدینه بوده و امروزه مسیر طبیعی آن از میان رفته است. در گذشته، از جنوب به سوی شمال، میان مسجد قبا و مسجد النبی(ص)، به موازات وادی عقیق و وادی بطحان در جریان بوده است.
مسجد جمعه، که نخستین نماز جمعه حضرت محمد(ص) در مدینه، در آن برگزار شده، در میان این وادی بنا شده است.
واژه‌شناسی
وادی، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است.[۱] به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند.[۲] ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.[۳] جمع وادی، «اودیة» بوده[۴] و در آیه فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها[یادداشت ۱][۵] به کار رفته است.[۲]برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»[۶] و «رود-دره فصلی» را به کار برده‌اند.[۷] واژه‌هایی مانند آبراهه،[یادداشت ۲][۸] مَسیل،[۹] آبکند و کال، دیگر واژه‌های مترادف «وادی» در زبان فارسی است.[۱۰]
نام
وادی رانوناء، «الرانوناء» با الف و لام نیز خوانده شده[۱۱] و برخی، «رانون» نیز گفته‌اند.[۱۲] برخی از تاریخ‌نگاران، آن را «سیل الوادی» یا «مسیل الوادی» نامیده‌اند.[۱۳]
به گفته برخی، «وادی الرانوناء» عمومی‌ترین و مشهورترین نام این وادی است و امروزه مردم، جز نام «الرانوناء» نام دیگری نمی‌شناسند.[۱۳]
مکان
وادی رانوناء، از وادی‌های جنوبی مدینه بوده[۱۳] و از جنوب به سوی شمال،[۱۴] میان مسجد قباء و مسجد نبوی(ص)، به موازات دو وادی عقیق و بطحان جریان داشته است. این وادی، از «حرة قباء» آغاز شده و در جنوب مسجد غمامه، در وادی بطحان می‌ریخته است.[۱۵]
امروزه مجرای طبیعی این وادی، به جز بخش آغازین و سد قدیمی آن، پنهان شده است.[۱۳]
ویژگی
وادی رانوناء، از وادی‌های کوتاه، ولی مشهور مدینه است.[۱۱]
میان تاریخ‌نگاران، در تعیین سرچشمه‌های این وادی اختلاف است. علت اختلاف تاریخ‌نگاران را، بسیاریِ مصادر این وادی دانسته‌اند؛ به طوری که هر کدام به یکی از سرچشمه‌های آن اشاره کرده است. به باور برخی، همه گفته‌های آنها، به منطقه حرة جنوبی، که برخی به «حرة شوران» می‌شناسند، برمی‌گردد؛ به ویژه، به بخش جنوب غربی این حرة.[۱۶]
برخی وادی رانوناء را، از وادی‌های مبارک مدینه دانسته‌اند؛ زیرا آب این وادی از بخش‌های بالا و جنوب غربی «حرة شوران» آغاز می‌شود و بر پایه روایتی در منابع اهل سنت، حضرت محمد(ص) از خدا خواست به این حرة برکت بدهد.[یادداشت ۳][۱۷]
مسجد جمعه
وقتی حضرت محمد(ص) از مکه به مدینه هجرت کرد، چهار روز در قباء ماند و مسجد قباء را ساخت. پس از آن، روز جمعه از آنجا خارج شده و هنگام رسیدنِ وقت نماز جمعه، در محل زندگی «بنی سالم بن عوف»[یادداشت ۴][۱۴] در مسجدی که در میان وادی رانوناء بود، نخستین نماز جمعه را در مدینه برگزار کرد.[۱۸] این مسجد، که به مسجد جمعه شهرت یافت، بین مسجد قباء و مرکز مدینه قرار گرفته است.[۱۹]
در تاریخ
قبیله‌های مدینه قدیم، مانند طایفه بنی مرة بن مالک و بنی جحجبا از قبیله اوس،[۱۳] در این وادی ساکن شده و مزرعه و نخلستان به پا کردند.[۱۱]
روی برخی از سنگ‌های بزرگ و سیاه، که در کنار سدهای قدیمی این وادی قرار دارد، نوشته‌هایی کهن نقش شده است. برخی از آنها، مربوط به صدر اسلام تشخیص داده شده است.[۲۰]
پانوشت
- ↑ کتاب العین، ج8، ص98؛ لسان العرب، ج15، ص384.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص436.
- ↑ تهذیب اللغة، ج14، ص163؛ المصباح المنیر، ج2، ص654.
- ↑ کتاب العین، ج8، ص98.
- ↑ سوره رعد، آیه 17.
- ↑ رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.
- ↑ اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.
- ↑ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».
- ↑ فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».
- ↑ فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۴.
- ↑ تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، ص290؛ معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج1، ص672.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ ۱۳٫۴ معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج1، ص672.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ مدینه‌شناسی، ج1، ص25.
- ↑ المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص125.
- ↑ معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج1، ص۶۷۵.
- ↑ معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج1، ص674.
- ↑ وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی، ج۱، ص۱۹۹؛ معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج1،ص671؛ تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، ص162؛ المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص125.
- ↑ المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص125 و ۲۵۲.
- ↑ معالم المدینه المنورة بین العمارة و التاریخ، ج۱، ص۶۷۳ و ۶۷۴.
- ↑ هر دره‌ای بقدر گنجایشش سیلاب می‌گیرد.
- ↑ به معنای گذرگاه سیل.
- ↑ رأی رسول الله(ص) إبلا فی السوق فأعجبه سمنها فقال: «أین کانت ترعی هذه؟» قالوا: «بحرة شوران»، فقال: «بارک الله فی شوران».
- ↑ بنو سالم بن عوف، در نزدیکی حرّة غربی، در غرب وادی رانوناء ساکن بودند. مسجد جمعه یا عاتکه، در قسمتی از وادی، که «غبیب» نامیده می‌شد، جای داشت.
منابع
- اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ نمونه موردی: رود-دره فصلی ورودی شهرستان کرج، محمدرضا بمانیان، محمدرضا پورجعفر، زهرا محقق دولت‌آبادی، مجله مدیریت شهری، شماره۳۳، ص۲۵۹.
- تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، احمد یاسین احمد خیاری، عامه، عربستان، ۱۴۱۹ق.
- رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی (نمونه موردی مهرانه رود تبریز)، مسعود وحدت طلب، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ۱۳۹۵ش.
- ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، ، مرتضوی، تهران، ۱۳۷۴ش.
- تهذیب اللغة، محمد بن احمد ازهری، احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۱ق.
- فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، فرج‌الله خداپرستی، شیراز، دانشنامه فارس، ۱۳۷۶ش.
- فرهنگ فارسی عمید، حسن عمید، سرپرست تألیف و ویرایش فرهاد قربان‌زاده، اشجع، ۱۳۸۹ش.
- کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۹ق.
- لسان العرب، محمد بن مکرم (ابن منظور)، دار صادر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
- مدینه‌شناسی، محمدباقر نجفی، شرکت قلم، تهران، ۱۳۶۴ش.
- المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، احمد بن محمد فیومی، مؤسسه دار الهجرة، قم، ۱۴۱۴ق.
- المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، محمد محمد حسن شراب، دار الشامیه-دار القلم، بیروت-دمشق، ۱۴۱۱ق.
- معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.
- مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دار القلم، بیروت، ۱۴۱۲ق.