حج ابراهیمی

از ویکی حج


حج ابراهيمي، اصطلاحي معاصر در ادبيات ديني با تأکيد بر جنبه سياسي، اجتماعي حج

حج ابراهيمي اصطلاحي است که در دوران معاصر به وسيله امام خميني* در ادبيات ديني وارد شد. اين اصطلاح که در مقابل حج جاهلي* قرار دارد،[۱] به جنبه هاي عبادي و معرفتي حج ابراهيم(ع) از يک سو و از سوي ديگر، به بعد سياسي، اجتماعي ان اشاره دارد. حج مورد نظر خداوند ارتباط عميق و وثيقي با حضرت ابراهيم دارد. در قران کريم اوصافي براي ايشان ذکر شده: مهاجرت و کناره¬گيري از خويشاوندان به خاطر خدا (مريم:48)، بناکننده کعبه[۲] (بقره:127)، تطهيرکننده کعبه از مظاهر شرک و کفر (بقره: 125) و (حج:26)، درهم‌کوبنده بت‌ها (انبياء: 57-58)، منزه بودن از شرک (نحل:120)، نخستين مجري برائت از مشرکان* (انعام:78)، قرباني کردن فرزند در راه خدا (صافات:103)، دعوت¬کننده مردم به حج (حج:27)، تسليم محض درگاه الهي (بقره:131)، الگو بودن براي همگان (ممتحنه:4) امر به معروف و نهي از منکر (بقره:132).[۳]

حج از سويي با اجازه دادن به مردم براي داخل شدن به حرم امن الهي جلوه رحمت الهي است« و اذن في الناس بالحج ياتوک رجالا» ( حج: 27) و از سوي ديگر با فرمان برائت از مشرکان، جلوه اي از غضب الهي است« اذان من الله و رسوله الي الناس يوم الحج الاکبر ان الله بريء من المشرکين و رسوله» (توبه: 2).[۴] اين عمل هم داراي ابعاد عبادي[۵] و عرفاني[۶] است و هم ابعاد سياسي، اجتماعي.[۷] هدف ابراهيم از حج زنده کردن اصل توحيد و زدودن مظاهر بت و بت‌پرستي و کفر و شرک است.[۸] (حج/22، 26؛ ابراهيم/14، 25) سراسر زندگي ابراهيم(ع)، دعوت به توحيد و عبادت خداوند و مبارزه با شرک و طاغوت بوده است.[۹] ايشان در کنار مراسم و مناسک عبادي، دو کار مهم ديگر نيز در ضمن حج انجام مي‌داد: تطهير مراسم حج و سرزمين حجاز از لوث شرک با برائت از شرک و مشرکان و نيز ايجاد وحدت و پيراستن جامعه اسلامي از نزاع و اختلاف.[۱۰]

حجي که ابراهيم(ع) به عنوان آئيني عبادي سياسي[۱۱] بنيان نهاد، از غرض اصلي خود در دو نوبت منحرف شد. اول بار در دوره جاهليت و توسط اعراب جاهلي با انديشه ها و اذکار و اعمال مشرکانه ممزوج شد[۱۲] و خانه خدا که محلي براي عبادت و يگانه پرستي بود را به محلي براي عبادت بتها تبديل کردند. [۱۳] در اين دوره بسياري از مناسک حج همچون تلبيه،[۱۴] احرام[۱۵]، طواف [۱۶]، سعي،[۱۷] قرباني[۱۸] و وقوف در مزدلفه[۱۹] و منا[۲۰] دچار تحريف شد. (حج جاهلي)

باظهور اسلام، پيامبر اکرم(ص) به تدريج مناسک عبادي حج را به مسلمانان آموخت و تحريفها نيز به مرور زدوده شد. و کعبه بار ديگر بوسيله او از مظاهر شرک و بت پرستي پاک¬سازي شد.[۲۱] در سال نهم هجري با ابلاغ آيات برائت از مشرکان، توجه به بعد سياسي اجتماعي حج را نيز به مسلمانان گوشزد نمود. (برائت از مشرکان)

پس از وفات رسول الله (ص) انحراف و اختلاف نظر در مسلمانان ايجاد شد و با غفلت از بعد سياسي، اجتماعي حج[۲۲] انحرافي ديگر در حج ابراهيم ايجاد شد و اهتمام حاجيان تنها به بعد عبادي آن معطوف شد. هرچند عدم تولي امام عصر و عدم محبت به ايشان، موجب بي روح و ناقص شدن بعد عبادي آن شد؛ زيرا کمال حج، ديدار با امام و بيعت با ايشان است: « تمام الحج لقاء الامام»[۲۳] که از خود مناسک با اهميت تر است و غرض از حج مي باشد.[۲۴] بر پايه روايات شيعي، طوافي که در زمان ائمه انجام مي‌شد، از نظر ظاهري در زمان جاهليت نيز انجام مي‌شده و اسلام نميخواهد ادامه دهنده همان عمل باشد. بلکه به حاجيان دستور مي‌دهد پس از انجام مناسک، جهت بيعت و بيان وفاداري به سوي امام زمان خويش بروند و از دشمنان ايشان برائت کنند.‏[۲۵] بنابراين ديدار و زيارت امام از طرفي اعلان وفاداري به امام و طرفداري از حق است و از سوي ديگر، تبرّي جستن از دشمنان حق مي‏باشد.

در دوران معاصر، امام خميني (ره) بر توجه مسلمانان به ابعاد سياسي و اجتماعي حج در کنار اهتمام به ابعاد ظاهري عبادي آن تأکيد داشت. حج واقعي که امام خميني(ع) آن‌ را حج ابراهيمي، محمدي مي‌ناميد،[۲۶] آئيني است جامع و داراي ابعاد مختلف عبادي، سياسي و اجتماعي.[۲۷] به نظر ايشان توجه صرف به بعد عبادي آن، غفلت از فلسفه تشريع حج[۲۸] و غرض خداوند از آن است[۲۹] و بُعد سياسي و اجتماعي حج که بعد از وفات رسول الله (ص) همانند بعد عرفاني معنوي آن مهجور مانده[۳۰] از بعد عبادي آن مهم‌تر است.[۳۱]

حجي که ابراهيم خليل الرحمن بنا نهاد، سه محور اساسي دارد: ايجاد وحدت ميان مسلمين،[۳۲] تامين منافع اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي مردم،[۳۳] و برائت جستن از مشرکان و مستکبران.[۳۴] به نظر ايشان حجي که در آن، برائت از مشرکان و بت‌هاي زمانه و رمي شياطين و مستکبران به خصوص آمريکا که در دوره معاصر شيطان بزرگ است، نباشد ناقص است.[۳۵] حجي ابراهيمي است که هم قيام براي قسط و عدل و داد[۳۶] و منافع مردم[۳۷] داشته باشد و هم محلي براي بيان گرفتاري هاي مسلمانان باشد.[۳۸] محلي باشد هم براي پيمان با خدا و هم برائت از مشرکان[۳۹] و دشمني با دشمنان او.[۴۰]

ويژگي‌هاي اين حج عبارت است از بيعت با خدا و دشمني با دشمنان او،[۴۱] توجه به دستورات عبادي در انجام مناسک،[۴۲] ايجاد وحدت ميان مسلمانان،[۴۳] تولي اهل‌بيت و امامان معصوم،[۴۴] برائت از مشرکان و طاغوتيان،[۴۵] تسليم و معرفت محض نسبت به خداوند و فرامينش،[۴۶] و دارا بودن منافع سياسي، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي براي مردم.[۴۷]

پانویس

  1. ↑ بنيان مرصوص، ص272.
  2. ↑ تفسير قمي، ج1، ص62.
  3. ↑ اسرار عرفاني حج، ص423-428؛ حج در انديشه اسلامي، ص165-166.
  4. ↑ صهباي حج، ص125.
  5. ↑ مناسک حج، ص133.
  6. ↑ صحيفه نور، ج19، ص28.
  7. ↑ صحيفه نور، ج20، ص89.
  8. ↑ صهباي حج، 124-127.
  9. ↑ ميقات حج، ش53، ص6-10، «حج و ابراهيم(ع) در قرآن».
  10. ↑ بنيان مرصوص، ص273.
  11. ↑ صحيفه نور، ج11، ص534
  12. ↑ نک: السيرة النبويه، ج1، ص199-202؛ الوثنيه في الادب الجاهلي، ص282-287، 304-305، 308-309، 310-319.
  13. ↑ الوثنيه في الادب الجاهلي، ص273.
  14. ↑ نک: اخبار مکه، ج1، ص75؛ تاريخ يعقوبي، ج1، ص296.
  15. ↑ صحيح مسلم، ج8، ص243؛ سنن النسائي، ج2، ص479؛ مسند ابي داوود، ص98.
  16. ↑ السيرة النبويه، ج1، ص202؛ تفسير قمي، ج1، ص228-229؛ مجمع البيان، ج4، ص244
  17. ↑ نک: قرب الاسناد، ص50؛ الکافي، ج4، ص546.؛ تاريخ يعقوبي، ج1، ص254-255.
  18. ↑ نک: احکام القرآن، ج3، ص308؛ مجمع البيان، ج7، ص155؛ الدر المنثور، ج4، ص356، 362؛ بحار الانوار، ج67، ص275.
  19. ↑ نک: الکافي، ج4، ص247؛ تهذيب، ج5، ص456؛ تفسير عياشي، ج1، ص97.
  20. ↑ الصافي، ج1، ص238.
  21. ↑ صهباي حج، ص122.
  22. ↑ صحيفه نور ج20 ص89.
  23. ↑ الکافي، ج4 ص549.
  24. ↑ شرح الکافي، ج6 ص381.
  25. ↑ الکافي، ج1، ص392.
  26. ↑ صحيفه نور، ج19، ص333.
  27. ↑ مناسک حج، ص10، «پيش گفتار».
  28. ↑ صحيفه نور، ج19، ص22-23.
  29. ↑ صحيفه نور، ج19، ص204.
  30. ↑ صحيفه نور ج20 ص89.
  31. ↑ صحيفه نور، ج19، ص22-23.
  32. ↑ صحيفه نور، ج10 ص159.
  33. ↑ صحيفه نور، ج10، ص90؛ ج19، ص22-23؛ ج18، ص91.
  34. ↑ صحيفه نور، ج18، ص87؛ ج19، ص23-26.
  35. ↑ صحيفه نور، ج20، ص18، 87؛ ج13، ص83.
  36. ↑ صحيفه نور، ج20 ص89.
  37. ↑ صحيفه نور، ج20 ص89؛ ج18، ص91.
  38. ↑ صحيفه نور، ج19، ص21.
  39. ↑ صحيفه نور، ج19، ص29.
  40. ↑ صحيفه نور، ج20، ص89.
  41. ↑ صحيفه نور، ج20، ص89.
  42. ↑ صحيفه نور، ج19 ص25.
  43. ↑ صحيفه نور، ج9، ص176؛ ج21، ص77؛ ج20، ص90.
  44. ↑ بنيان مرصوص، ص272؛ صهباي حج، ص108.
  45. ↑ صحيفه نور، ج19، ص29؛ ج18، ص87.
  46. ↑ صحيفه نور، ج19، ص25.
  47. ↑ صحيفه نور، ج18، ص91.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل حج ابراهیمی.
  • احکام القرآن، احمد بن علي الجصاص ( -370ق.)، به کوشش عبدالسلام، بيروت، دارالکتب العلميه، 1415ق.
  • اخبار مکه و ما جاء فيها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقي( -248ق.)، به کوشش رشدي الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، 1415ق.
  • اسواق العرب في الجاهلية و الاسلام، سعيد الافغاني، دمشق، دارالافاق العربية، 1413ق.
  • بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسي (1037-1110ق.)، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، بيروت، داراحياء التراث العربي و موسسه الوفاء، 1403ق.
  • بنيان مرصوص امام خميني(ره)، جوادي آملي، قم، اسراء، 1384ش.
  • تاريخ اليعقوبي، احمد بن ابي يعقوب اليعقوبي ( -292ق.)، بيروت، دار صادر، 1415ق.
  • تفسير العياشي، محمد بن مسعود العياشي ( -320ق.)، تحقيق سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، مکتبه العلميه الاسلاميه، 1380ق.
  • تفسير القمي، علي بن ابراهيم قمي ( -307ق.)، به کوشش سيد طيب موسوي جزائري، قم، انتشارات دارالکتاب، 1404ق.
  • تهذيب الاحکام في شرح المقنعه للشيخ المفيد، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، به کوشش سيد حسن موسوي خرسان و علي آخوندي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1365ش.
  • الدر المنثور في التفسير بالماثور و هو مختصر تفسير ترجمان القرآن، عبدالرحمن بن ابي‌بکر السيوطي (849-911ق.)، بيروت، دارالمعرفه، 1365ق.
  • سنن النسائي، احمد بن علي النسائي (215-303ق.)، تحقيق صدقي جميل العطار، بيروت، دارالفکر، 1348ق.
  • السيره النبويه، عبدالملک بن هشام ( -218ق.)، تحقيق مصطفي السقاء و عبدالحفيظ شبلي و ابراهيم الابياري، بيروت، دارالمعرفه، بي‌تا.
  • شرح الکافي (الاصول و الروضه)، محمد صالح مازندراني (م1081 ق.)، به کوشش شعراني، تهران، مکتبة الاسلامية، 1382ق.
  • الصافي في تفسير القرآن، محمد بن شاه مرتضي فيض کاشاني (1006-1091ق.)، به کوشش حسين اعلمي، بيروت، موسسه الاعلمي، 1402ق.
  • صحيح مسلم، مسلم بن حجاج نيشابوري (206-261ق.)، تصحيح محمد فواد عبدالباقي، بيروت، دارالفکر، 1419ق.
  • صحيفه نور مجموعه رهنمودهاي امام خميني، سازمان مدارک فرهنگي انقلاب اسلامي، وزارت فرهنگ و ارشاد، 1361ش.
  • صهباي حج، عبدالله جوادي آملي، تنظيم حسن واعظي محمدي، قم، اسراء، 1377ش.
  • مجمع البيان في تفسير القرآن، الفضل بن الحسن الطبرسي (468-548ق.)، به کوشش گروهي از علما، بيروت، موسسه الاعلمي، 1415ق.
  • مسند ابي داود الطيالسي، سليمان بن داود ( -203ق.)، بيروت، دارالحديث.
  • مناسک حج، امام خميني، تهران، نشر آثار امام خميني، 1382ش.
  • الوثنيه في الادب الجاهلي، عبدالغني زيتوني، دمشق، الثقافه، 1987م.


برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=حج_ابراهیمی&oldid=30473»