قلعه خیبر
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | پیش از اسلام |
| مکان | نزدیکی مدینه |
| نام‌های دیگر | قموص |
قلعه قموص، معروف به‌قلعه خیبر، یکی از هفت قلعه منطقه خیبر، در نزدیکی مدینه بود که درِ آن به دست امام علی(ع) گشوده شد.
منطقه خیبر
«خیبر» منطقه‌ای کوهستانی ـ سنگلاخی و در عین حال بسیار حاصلخیز است که در آن، باغ‌ها و چشمه‌های فراوانی وجود دارد. شهر خیبر، مرکز استانی به همین نام در فاصله حدود ۱۷۰ کیلومتری شمال مدینه است.[۱]
هفت قلعه در خیبر
در خیبر هفت قلعه به نام‌های ناعم، قموص، الشقّ، نطاه، سلالم، وطیح و کتیبه وجود داشته است که ساکنان آنها در صدر اسلام یهودیان بوده‌اند و همه این قلعه‌ها در جریان غزوه خیبر در سال ۷ هجری قمری به دست لشکر مسلمانان گشوده شدند.[۲]
بزرگ‌ترین قلعه موجود در خیبر، قلعه «قَموص» بود که به دست امام علی(ع) گشوده شد و در پایین آن مسجدی به نام پیامبر(ص) وجود داشت.[۳] مقدسی (درگذشت ۳۸۰ق)، جغرافی‌دان مسلمان، اشاره کرده است که تا زمان وی، دربِ قلعه‌ای که امام علی(ع) آن را از جا کند، در خیبر باقی بوده است.[۴]
وضعیت کنونی
امروزه قلعه قموص به نام قلعه مرحب شناخته می‌شود. در دامنه این قلعه، چشمه‌ای به نام «عین علی» وجود دارد[۵] که اهالی منطقه آن را به امام علی(ع) نسبت می‌دهند.[۶] چشمه علی در خیبر، چشمه عریض و عمیقی است که آثار مرمّت و بازسازی در آن از زمان‌های گذشته به چشم می‌خورد و برای رسیدن به آن باید از قلعه مرحب به واسطه پلکانی سنگی پایین رفت.[۷]
پانویس
منابع
- ابن بابویه، محمد بن علی، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م، علل الشرائع، النجف: المکتبة الحیدریة ومطبعتها.
- ابن بابویه، محمدبن علی، تصحیح: علی اکبر غفاری، ۱۳۶۱ش، معانی الاخبار، قم: انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزة علمیه).
- ابن جبیر، محمد بن احمد، بی‌تا، رحلة ابن جبیر، بیروت: دار صادر.
- ابن شبّه، عمر بن زید، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، بی‌تا، تاریخ المدینة المنورة، بی‌جا، بی‌نا.
- ابن شهرآشوب، محمد بن علی، تحقیق: یوسف البقاعی، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م، مناقب آل ابیطالب، بیروت، دارالاضواء، چاپ ۲
- ابن الصبّاغ، علی بن محمد، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۸م، الفصول المهمّة فی معرفة احوال الائمة، بیروت: دار الاضواء، چاپ ۲
- ابن فهد المکّی، محمد بن محمد، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، ۱۹۸۳م، اِتحاف الوری بأخبار ام القری، مکة المکرمه، جامعة امّ القری.
- ابن مازه، محمد بن عمر، تصحیح: رسول جعفریان، ۱۳۹۲ش، لطائف الاذکار للحُضّار والسُفّار فی المناسک والآداب، تهران: نشر علم، چاپ ۱
- ابن المجاور، ۱۹۹۶م، صفة بلاد الیمن ومکة وبعض الحجاز (تاریخ المستبصر)، مراجعه: ممدوح حسن محمد، القاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
- ۱۰. ابن المغازلی، علی بن محمد، تحقیق: محمد کاظم المحمودی، ۱۴۲۷ق/۲۰۰۶م، مناقب اهل البیت، طهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، چاپ ۱
- ۱۱. ابوسلیمان، عبدالوهاب ابراهیم، ۱۴۳۰ق/۲۰۰۹م، الأماکن المأثورة المتواترة فی مکة المکرمة: عرض و تحلیل، جده: مؤسسة الفرقان للتراث الاسلامی، ط ۱
- ۱۲. الانصاری، عبدالرحمان الطیب، ۱۴۲۷ق/۲۰۰۶م، خیبر: الفتح الذی سُرّ به النبی۹، الریاض: دار القوافل.
- البکری، عبدالله بن عبدالعزیز، تحقیق: مصطفی السقا، بی‌تا، معجم ما استعجم من اسماء البلاد والمواضع، بیروت: عالم الکتب.
- البلادی، عاتق بن غیث، بی‌تا، علی طریق الهجرة، دار مکه.
- ۱۵. البیهقی، احمد بن الحسین، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، السنن الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ ۳، ۱۴۲۴ق/ ۲۰۰۳م.
- ۱۶. الجاسر، حمد، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م، فی شمال غرب الجزیرة: نصوص، مشاهدات، انطباعات، الریاض: دار الیمامه، چاپ ۲
- ۱۷. الجاسر، حمد، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م، ملخّص رحلتَی ابن عبدالسلام الدرعی، دار الرفاعی.
- ۱۸. الجاسر، حمد، بی‌تا، بلاد ینبُع، الریاض: دار الیمامه.
- ۱۹. جعفریان، رسول، ۱۳۹۰ش، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران: مشعر، چاپ ۱۴ (ویرایش جدید).
- ۲۰. الحاکم النیسابوری، محمد بن عبدالله، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۲م، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ ۲
- ۲۱. الخصیبی، حسین بن حمدان، ۱۴۲۳ق/۲۰۰۲م، الهدایة الکبری، بیروت: مؤسسة البلاغ.
- ۲۲. سبط ابن الجوزی، یوسف بن قزاوُغلی، ۱۴۲۷ق، تذکرة الخواص، قم: ذوی‌القربی، چاپ ۱
- ۲۳. السخاوی، محمد بن عبدالرحمان، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، تحقیق: اسعد طرابزونی الحسینی، المدینه: المکتبة العلمیة، چاپ۱
- ۲۴. السمهودی، علی بن عبدالله، تحقیق: قاسم السامرائی، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م، وفاء الوفا بأخبار دار المصطفی، مؤسسة الفرقان للتراث الاسلامی، چاپ ۱
- ۲۵. الشهید الاول، محمد بن مکّی، ۱۴۱۹ق، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت۷ لإحیاء التراث، چاپ ۱
- الطوسی، محمد بن الحسن، ۱۴۱۴ق، الأمالی، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافه، چاپ۱
- ۲۷. العیاشی، عبدالله بن محمد، ۲۰۰۶م، الرحلة العیاشیة، تحقیق: سعید الفاضلی و سلیمان القرشی، ابوظبی: دار السویدی، چاپ ۱
- ۲۸. الفاسی، محمد بن احمد، تحقیق: علی عمر، ۲۰۰۷م، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، القاهره: مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ ۱
- ۲۹. الفیروزآبادی، محمد بن یعقوب، تحقیق: حمد الجاسر، ۱۳۸۹ق/۱۹۸۹م، المغانم المطابة فی معالم طابة، الریاض: دارالیمامه، چاپ۱
- ۳۰. الکردی المکّی، محمدطاهر، تحقیق: عبدالملک بن دهیش، ۱۴۲۰ق/۲۰۰۰م، التاریخ القویم لمکّة وبیت الله الکریم، مکة المکرمه: دار خضر، چاپ۱
- ۳۱. الکلینی، محمد بن یعقوب، ۱۴۰۱ق، الکافی، بیروت: دار صعب و دار التعارف، چاپ ۳.
- ۳۲. المسعودی، علی بن الحسین، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۸م، اثبات الوصیة للإمام علی بن ابیطالب۷، بیروت: دار الاضواء، چاپ ۲
- ۳۳. المطری، محمد بن احمد، تحقیق: سلیمان الرحیلی، ۱۴۲۶ق/۲۰۰۵م، التعریف بما أنست الهجرة من معالم دار الهجرة، الریاض: دارة الملک عبدالعزیز.
- ۳۴. المفید، محمد بن محمد، تحقیق: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۵م، الارشاد الی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت: مؤسسة آل البیت۷ لإحیاء التراث، چاپ۱
- ۳۵. المقدسی، محمد بن احمد، ۱۹۰۶م، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، لیدن: بریل.
- ۳۶. ناصر خسرو، تصحیح: محمد دبیرسیاقی، ۱۳۸۹ش، سفرنامه ناصر خسرو، تهران: زوّار، چاپ ۱۰
- ۳۷. نجفی، سید محمد باقر، ۱۳۸۶ش، مدینه‌شناسی، تهران: مشعر، چاپ ۱
- ۳۸. نجفی، سید محمد باقر، ۱۳۸۱ش، «موقعیت جغرافیایی غدیر خم»، شماره ۴۲
- ۳۹. النصیبی، محمد بن طلحه، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۹م، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، بیروت: مؤسسة البلاغ، ط ۱
- ۴۰. الهروی، علی بن ابی‌بکر، تحقیق: جانین سوردیل ـ طومین، ۱۹۵۳م، الاشارات الی معرفة الزیارات، دمشق: المعهد الفرنسی،