تاریخ مستند سفر حج (کتاب)

کتاب تاریخ مستند سفر حج (Records of the Hajj) و به نام عربی سجلات الحج در ده جلد به نگارش درآمده و در لندن به چاپ رسیده است. این کتاب یکی از آثار ماندگار مستشرقان، درباره حج است که توسط انتشارات Archive Editions در سال 1993میلادی در لندن به دو زبان انگلیسی و عربی به چاپ رسیده و هر جلد آن به موضوعات مختلفی پرداخته است. نکته قابل توجه آن‌که از آثار مستشرقان غیر انگلیسی زبان، همچون فرانسوی و آلمانی و اسپانیایی نیز استفاده شده است.

جلد اول کلیاتی درباره ادعیه و زیارت خانه خدا و آداب و مناسک آن، آیات قرآن مرتبط با مباحث حج، آمادگی برای سفر حج، بنیان‌گذاری و توسعه حج اسلامی، تفکر و تعمّق درباره کعبه و اهمیت و پیشینه حج، به عنوان یک نهاد اسلامی را بررسی کرده است. جلد دوم، درباره تاریخ حج در دوره‌های مملوکی و عثمانی (630-1814) است. هر چند در مقدمه این جلد، تاریخ حج در دوران صدر اسلام، اموی و عباسی نیز به اختصار، توضیح داده شده است. جلد سوم و چهارم، به حج در دوران عثمانی 1814ـ1887 پرداخته و به عمده سفرنامه‌های مستشرقان در این دوران به حرمین شریفین، پرداخته است. جلد پنجم دوره سلطنت خاندان اشراف هاشمی (1916 ـ 1925) را بررسی کرده است. جلد ششم و هفتم، حاوی اطلاعات بسیار مهمی از دوره سعودی (1926ـ1935) و چگونگی روی کار آمدن آنهاست. در این فصل، به تخریب‌های اماکن تاریخی نیز پرداخته شده است. جلد هشتم درباره توسعه حرمین شریفین در دوران سعودی و جلد نهم درباره بهداشت و سلامت در حج، تنظیم شده است. وجلد دهم این کتاب، شامل نقشه‌ها، نگاره‌ها و عکس‌هایی از حرمین شریفین و حجاز است

محتوای مجلدات

جلد اول: جلد اول این کتاب، به ادعیه و اذکار زیارت خانة خدا وآداب و مناسک آن می‌پردازد و در پنج فصل تنظیم شده است:فصل نخست، به نمازها، دعاها و آیات قرآن کریم که مرتبط با مباحث حج است، اختصاص دارد. فصل دوم با عنوان «معنای تجربه حج»، سفر مقدس حج و آمادگی برای این سفر را توضیح می‌دهد.فصل سوم با عنوان «حضرت محمد9 و بنیان‌گذاری و توسعه حج اسلامی» فصل چهارم به مشاهدات، تفکر و تعمّق درباره کعبه و توصیف آن پرداخته. فصل پنجم، اهمیت و پیشینه حج، به عنوان یک نهاد اسلامی، را بررسی کرده است.

جلد دوم: جلد دوم از کتاب سجلات الحج، در هفده فصل به نخستین خلفای دوره‌های مملوکی و عثمانی (630-1814) می‌پردازد. در بخش اول از فصل اول، مطلبی درباره شجره‌نامه خلفا، شجره‌نامه خلفای راشدین، اموی و عباسی ، بخش سوم، نمایشی شماتیک (طرح‌واره) از کعبه است. فصل دوم، نگاهی اجمالی به حج در دوره اولین خلفای اموی و عباسی و اولین امیران مکه است. فصل سوم با عنوان «بحران‌های حج: طرح خلیفه برای جایگزینی اورشلیم با مکه در سال 70ق.»، بخش دوم، شامل چکیده‌هایی از کتاب رنسانس اسلام نوشته آدام مز، فصل چهارم از جلد دوم، با عنوان «زیارت‌ها و کارهای نیک‌ هارون و زبیده، فصل پنجم از جلد دوم، به زیارت‌های حلاج و فلسفه او از حج و به دار آویخته شدن او اشاره دارد. فصل ششم به سفر و زیارت ناصرخسرو در سال‌های 424ـ439 قمری می‌پردازد. فصل هفتم به زیارت ابن جبیر از حرمین شریفین می‌پردازد. فصل هشتم به حج و شریف‌های بزرگ مکه در سال‌های 1187ـ1476میلادی اشاره می‌کند. فصل نهم درباره حج و سلاطین مملوکی است.فصل دهم با عنوان زیارت مانسا موسی ماندینگو، پادشاه مالی در سال 1324قمری. در فصل یازدهم، خواننده با مطالبی در مورد سفر ابن بطوطه در اثری به نام رحله ابن بطوطه، صفحات 7ـ104 و 3ـ151 (قاهره: المکتبه التجاریه الکبری، 1938م.) آشنا می‌شود. فصل دوازدهم به سفر لودوویکو دی ورتهما (Ludovico di Varthema) و سایر مسافران مکه در قرن شانزدهم اشاره می‌کند. فصل سیزدهم با عنوان تلاش برای کنترل مکه، حمله به زائران در مسجدالحرام هنگام زیارت اولیا چلبی اشاره دارد. فصل چهاردهم به موضوع زیارت جوزف پیتس (Joseoh Pitts) از مکه در سال 1687 می‌پردازد. فصل پانزدهم، به توصیف سلاطین عثمانی به عنوان خادمین و متولیان شهرهای مقدس، اماکن زیارتی، مناسک حج و کاروان‌های زیارتی در سال‌های 1551ـ1789 می‌پردازد. در فصل شانزدهم از جلد دوم، خواننده با موضوع حج و دیدار علی‌بیگ از اماکن مقدس. خرین فصل جلد دوم (فصل هفدهم)، درباره حج و جنبش وهابیت و حمله به اماکن مقدس و دخالت مصریان در سال‌های 1783ـ1814 می‌پردازد.

جلد سوم و چهارم، به حج در دوران عثمانی 1814ـ1887 پرداخته و به عمده سفرنامه‌های مستشرقان در این دوران به حرمین شریفین، پرداخته است.

جلد پنجم دوره سلطنت خاندان اشراف هاشمی (1916 ـ 1925) را بررسی کرده است.

جلد ششم و هفتم، حاوی اطلاعات بسیار مهمی از دوره سعودی (1926ـ1935) و چگونگی روی کار آمدن آنهاست. در این فصل، به تخریب‌های اماکن تاریخی نیز پرداخته شده است.

جلد هشتم درباره توسعه حرمین شریفین در دوران سعودی

جلد نهم درباره بهداشت و سلامت در حج، تنظیم شده است.

جلد دهم این کتاب، شامل نقشه‌ها، نگاره‌ها و عکس‌هایی از حرمین شریفین و حجاز است