اخبار مکه (ابن شبه)
اخبار مکه ابن شَبَّه: از تواریخ محلی گمشده مکه، نگاشته عمر بن شَبَّه (۱۷۳۲۶۲ق.)
آگاهی‌های بسیاری از این کتاب به دست نیامده است. آن چه می‌دانیم، تنها گزارش‌ها و نصوصی کوتاه درباره تاریخ و رخدادهای مکه است. گویا این کتاب تا اوایل سده دهم ق. در دسترس تاریخنگاران مکه بوده است؛ زیرا سمهودی (م.۹۱۱ق.) به گونه‌ای که نشان دهنده گزارش مستقیم و بی‌واسطه است، گزارش‌هایی مختصر از آن آورده است.[۱]
ابن شبّه انبوهی از دانش و گزارش تاریخی و ادبی را از دانشوران برجسته مدینه و مناطق دیگر فراگرفت. بازتاب این دانش در موسوعه‌هایی مانند الاغانی و الاستیعاب نشان دهنده ارج و اهمیت گزارش‌های او است. وی در رخدادها و ستیزهای کلامی گرفتار شد و همراه دیگر محدثان و مخالفان نظریه خلق قرآن، وادار به خانه‌نشینی گشت.[۲]
ابن ندیم از دو اثر ابن شبه با عناوین کتاب مکه و امراء مکه نام می‌برد.[۳] وی در جای دیگر که از تاریخ خط و کتابت عربی سخن گفته، دانستنی‌های مهمی از کتاب مکه ابن شبه درباره تاریخ نگارش عربی و آگاهی قریش از کتابت عربی آورده است.[۴]
فأسی (م.۸۳۲ق.) خبر داده که گویا این کتاب را دیده و آن را به کتاب ازرقی و فاکهی همانند دانسته است.[۵] سخاوی (م.۹۰۲ق.) نیز در کتابشناسی آثار مربوط به مکه، از این کتاب نام برده و بدون اشاره به سخن فأسی، مدعی شده که وی از این اثر آگاهی نداشته است. در گزارش سخاوی، دو نکته دیگر نیز هست: نخست این‌که ابن فهد نسخه‌ای در یک جلد از این کتاب دست‌نویس کرده و دیگر این‌که کتاب به شیوه و سبک اخبار مکه ازرقی و فاکهی نگارش یافته است.[۶] نیز عز بن فهد از آن در دو جا بهره گرفته است: یکی در موضوع حکمرانی عبدالله بن خالد بن اسید قرشی بر مکه و دیگری حکومت خالد بن عبدالله قسری بر مکه.[۷] ابن حجر (م.۸۵۲ق.) در زندگینامه صحابه، از آگاهی‌های این کتاب بهره جسته و ۱۵ گزارش از آن آورده است. وی در این گزارش‌ها نام کتاب را اخبار مکه یا کتاب مکه ثبت کرده است.[۸] سمهودی در وفاء الوفاء با موضوع مدینه و مکان‌های آن، در چند جا از اخبار مکه ابن شبّه گزارش کرده است. وی می‌افزاید که بر خلاف مکه، هیچ خبر و حدیثی در کراهت اقامت و مجاورت مدینه نیامده است.[۹] گزارش سمهودی نشان می‌دهد که وی کتاب را دیده و بی‌واسطه از آن گزارش کرده است. نقل مستقیم ابن ظهیره (م.۹۸۶ق.) از این کتاب نشانه‌ای تقریبا روشن از دسترسی وی به کتاب است.[۱۰] بر پایه این گزارش‌ها، می‌توان موضوع کتاب اخبار مکه ابن شبّه را تاریخ مکه و وصف مکان‌ها، مساجد وکوه‌های مکه، سیره نبوی، کعبه، حدود حرم، و خانه‌ها و جغرافیای منازل مکه دانست.
پانویس
- ↑ وفاء الوفاء، ج۱، ص۱۲۵، ۱۲۷.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۹.
- ↑ الفهرست، ص۱۲۵؛ نک: حجاز در صدر اسلام، ص۴۴۰.
- ↑ الفهرست، ص۸.
- ↑ العقد الثمین، ج۱، ص۱۰.
- ↑ الاعلان بالتوبیخ، ص۲۸۰.
- ↑ غایة المرام، ج۱، ص۶۱، ۲۱۱.
- ↑ الاصابه، ج۱، ص۴۵۷، ۶۰۳؛ ج۲، ص۳۳، ۲۰۹، ۴۷۵؛ ج۳، ص۴۵۱؛ ج۴، ص۶۳، ۲۶۶، ۳۵۶؛ ج۵، ص۹۹؛ ج۷، ص۱۹۹؛ تاریخ التراث العربی،، مج۱، ج۲، ص۲۰۵-۲۰۶.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۱، ص۱۲۵، ۱۲۷، ۱۳۳؛ ج۴، ص۴۸۱.
- ↑ الجامع اللطیف، ص۲۵.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل [ ].
- کککالاصابهککک: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ککک الاعلان بالتوبیخککک: شمس الدین السخاوی (م.۹۰۲ق.)، به کوشش فرانس روزنتال، بیروت،دار الکتب العلمیه.
- ککک تاریخ بغدادککک: الخطیب البغدادی (م.۴۶۳ق.)، به کوشش عبدالقادر، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- ککک تاریخ التراث العربیککک: فؤاد سزگین، ترجمهککک: فهمی، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۱۲ق.
- ککک الجامع اللطیف فی فضل مکهککک: ابن ظهیره (م.۹۸۶ق.)، به کوشش علی عمر، المکتبة الثقافیة الدینیه، ۱۴۲۳ق.
- ککک حجاز در صدر اسلامککک: صالح احمد العلی، ترجمهککک: آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش.
- ککک العقد الثمین فی تاریخ البلد الامینککک: محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش فؤاد سیر، مصر، الرساله، ۱۴۰۶ق.
- ککک غایة المرام باخبار سلطنة البلد الحرامککک: عبدالعزیز بن فهد المکی (م.۹۲۰ق.)، به کوشش شلتوت،دار المدنی، ۱۴۰۶ق.
- ککک الفهرستککک: ابن الندیم (م.۴۳۸ق.)، به کوشش تجدد.
- ککک وفاء الوفاءککک: السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش السامرائی، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۲ق.