این صفحه شامل فتوای مراجع تقلید درباره احکام رمی جمره عقبه است. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم نگاه کنید به مقاله رمی جمره عقبه.
چگونگی
رمی جمره عقبه
رمی جمره عقبه
امام خمینی: [یکی از واجبات منا، رمی جمره عقبه] یعنی ریگ انداختن به جمره، که نام محلی است در منا.
مسئله 996
امام خمینی: شرط است در سنگی که می‌خواهد بیندازد به آن، «حصی» یعنی ریگ گفته شود، [م996 ۱]پس اگر آنقدر ریز باشد که ریگ به آن گفته نشود مثل «شن» کافی نیست و اگر خیلی بزرگ باشد نیز کافی نیست، چنانچه به غیر ریگ مثل کلوخ و خزف و اقسام جواهرات نیز جایز نیست و اما اقسام سنگها حتی سنگ مرمر مانع ندارد.
آیت‌الله بهجت: باید صدق اسم سنگ و سنگ‌ریزه بر آنها بکند.
آیت‌الله سبحانی: مثلاً به اندازه هسته خرما یا فندق باشد.
آیت‌الله سیستانی: و مستحب است ریگ‌ها رنگین و نقطه دار و سست و به اندازه سر انگشت باشند.
مسئله 997
امام خمینی: شرط است که سنگها از حرم باشد [م997 ۱]و سنگ خارج حرم کافی نیست و در حرم از هر موضعی که مباح باشد [م997 ۲]می‌تواند بردارد مگر مسجدالحرام و مسجد خِیف بلکه سایر مساجد بنا بر احوط [م997 ۳] و مستحب است از مشعر بردارد.
آیت‌الله زنجانی: باید استفاده از سنگها مباح باشد و اگر مباح نباشد بنا بر احتیاط نباید به آن اکتفا کند و در صورت عدم عذر معصیت کرده است؛ مانند رمی با سنگ‌هایی که متعلق به مسجدالحرام و مسجد خیف یا سایر مساجد است.
آیت‌الله سیستانی: بنا بر احتیاط واجب نسبت به حکم وضعی.
آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: بنا بر احتیاط باید بکر باشد.
آیت‌الله زنجانی: رمی جمره با سنگ‌هایی که در پای جمرات، ریخته شده است کافی نیست و اگر از جاهای دیگر حرم بردارد و رمی کند کافی است، هرچند این سنگها قبلاً برای رمی جمره استفاده شده باشد؛ البته این کار، خلاف احتیاط استحبابی است.
آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله مکارم: باید قبلاً از آن برای رمی استفاده نشده باشد... .
مسئله 999
امام خمینی: شرط است که مباح باشد، پس با سنگ غصبی یا آنچه که دیگری برای خودش حیازت کرده کافی نیست. [م999 ۱]
آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: اگر اعتقاد داشت سنگها غصبی نیست و یا غصبی بودن آنها را فراموش کرد و خودش غاصب نبود رمی صحیح است و در غیر آن باید اعاده شود.
آیت‌الله زنجانی: رمی با ریگ‌هایی که متعلق به دیگری است بدون رضایت او حرام است و بنا بر احتیاط نباید به آن اکتفا کند و در صورت عدم عذر معصیت کرده است.
آیت‌الله سیستانی: مشکل است اکتفا به آن مگر آنکه نداند غصبی است یا فراموش کرده باشد و خود غاصب نباشد یا حرمت را فراموش کرده باشد یا جاهل قاصر باشد.
مسئله 1000
امام خمینی: وقت انداختن سنگ از طلوع آفتاب روز عید است تا غروب آن و اگر فراموش کرد ،[م1000 ۱] تا روز سیزدهم می‌تواند به جا آورد و اگر تا آن وقت متذکر نشد احتیاطاً در سال دیگر خودش یا نایبش بیندازد. [م1000 ۲]
آیت‌الله بهجت: وقت رمی بعد از طلوع آفتاب روز عید است تا غروب آن، و اگر فراموش کرد یا ترک کرد عمداً علی الأحوط، تا روز سیزدهم، در روزی که متذکر شود به جا آورد با تقدیم قضا بر ادا، و احتیاط در رعایت طلوع آفتاب است در قضاء ایضاً با عدم عذر مسوّغ رمی در شب در ادا مانند خوف و مرض، و اگر متذکر نشد یا متذکر شد بعد از انقضای ایام تشریق یا ترک کرد عمداً تا آن وقت علی الأحوط، در سال آینده خود یا نایب او، با ترتب نیابت بر عدم حج در سال آینده یا عدم امکان مباشرت، به جا آورند.
آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: احتیاط این است که به منا رفته و رمی نموده و در سال بعد رمی را شخصاً خودش و یا نایبش به جا آورد، و اگر بعد از خروج از مکه یادش آمد واجب نیست برگردد بلکه سال دیگر خودش یا نایبش بنا بر احتیاط رمی می‌کنند.
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر از مکه بیرون نرفته احتیاط واجب آن است که به منا رفته رمی نماید و در سال دیگر نیز خودش یا نایبش قضا کند و اگر از مکه خارج شده احتیاط واجب آن است که در سال بعد خود یا نایبش رمی کند.
آیت‌الله زنجانی: ولی اگر کسی از گروه‌هایی باشد که در ذیل مسئله 1018 ذکر خواهد شد می‌تواند در شب عید، جمره عقبه را رمی کنند و اگر روز عید رمی را از روی علم و عمد ـ اختیاراً یا اضطراراً ـ ترک نماید باید قبل از رمی روز یازدهم آن را قضا کند و اگر قضا نکند، رجائاً در طول ذی‌حجه و همچنین روز عید سال آینده، قضای آن را به جا آورد و اگر سال آینده به مکه نمی‌رود برای رمی، نایب بگیرد و اگر رمی روز عید را از روی فراموشی یا جهل ترک نماید چنانچه تا روز سیزدهم متوجه شود قبل از رمی ادایی، آن را قضا می‌کند و اگر بعد از آن در مکه یادش بیاید در ذی‌حجه امسال و روز عید سال بعد رجائاً قضای آن را به جا آورد و اگر پس از خروج از مکه متوجه شود قضای رمی واجب نیست؛ هرچند مطابق احتیاط استحبابی است.
آیت‌الله سبحانی: هرگاه به خاطر فراموشی یا جهل در روز عید رمی نکرد تا روز سیزدهم قبل از رمی آن روز انجام دهد و اگر پس از روز سیزدهم متوجه شود، اگر از مکه خارج نشده خود تدارک کند و در سال دیگر نیز خود یا نایبش رمی کنند و اگر از مکه خارج شده، احتیاطاً در سال دیگر قضا کنند.
آیت‌الله سیستانی: اگر در روز عید رمی نکرد از روی جهل یا فراموشی یا هر عذر دیگر هرگاه رفع مانع شد باید جبران کند در منا باشد و یا در مکه حتی اگر بعد از روز سیزدهم ماه باشد، ولی در شب رمی نکند و اگر پس از خروج از مکه مانع برطرف شود لازم نیست برگردد و احتیاط مستحب است که در سال بعد خود یا نایبش رمی کنند.
آیت‌الله فاضل: تا روز سیزدهم می‌تواند به نیت قضا به جا آورد و واجب است قضا را قبل از رمی آن روز انجام دهد.
آیت‌الله گلپایگانی: در سال بعد خودش یا نایبش باید رمی نماید.
آیت‌الله مکارم: اگر بتواند باید خودش در سال آینده در همان موقع قضا کند و اگر نمی‌تواند نایب بگیرد.
مسئله 1001
امام خمینی: واجب است در انداختن سنگها چند امر:
اول ـ نیت، با قصد خالص، بدون ریا و نمایش دادنِ عمل به غیر، که موجب بطلان می‌شود.
دوم ـ آنکه آنها را بیندازد، پس اگر برود نزدیک و با دست بگذارد به جمره، کافی نیست.
سوم ـ آنکه به انداختن، به جمره برسد. پس اگر سنگ را انداخت و سنگ دیگران به آن خورد و به واسطه آن یا کمک آن به جمره رسید کافی نیست، لکن اگر سنگ به جایی بخورد و کمانه کند و به جمره برسد کافی است ظاهراً. [م1001 ۱]
چهارم ـ عدد سنگ‌ریزه‌ها باید هفت باشد.
پنجم ـ باید به تدریج یکی یکی عقب هم بیندازد و در این صورت، اگر با هم به جمره بخورد مانع ندارد ولی اگر همه را یا چند عدد را با هم بیندازد کافی نیست. [م1001 ۲]اگرچه با هم به جمره نرسد و دنبال هم برسد. [م1001 ۳]
آیت‌الله بهجت: ظاهر این است که اگر سنگ‌ریزه در راه به چیزی برخورد نموده و سپس به جمره برسد کافی باشد با بقای صدق رمی در ابتدا و انتهای آن.
آیات عظام تبریزی، خویی، صافی، گلپایگانی: اگر سنگ‌ریزه در راه به چیز بسیار سفتی مانند سنگ بخورد و در اثر آن جَسته و به جمره برسد کافی نخواهد بود.
آیت‌الله خامنه‌ای: چهارم آنکه ریگ‌ها به جمره برخورد کند، بنابراین اگر برخورد نکند یا گمان کند که اصابت کرده، کافی نیست و باید ریگ دیگری را به جای آن بزند، و رسیدن ریگ‌ها به دایره پیرامون جمره، بدون برخورد با آن، کافی نیست.
آیت‌الله سبحانی: اصابت کردن به دیوار شرط نمی‌باشد بلکه باید آن فضا را که حضرت ابراهیم رمی کرده و در سابق به وسیله ستونی که قسمت پایین آن را حوض کوچکی احاطه کرده بود مورد هدف قرار دهد و رمی کند چه اصابت بکند چه نکند و اگر محل ستون‌های قبلی معلوم نیست هر نقطه از دیوار را مورد هدف قرار دهد و به سوی آن پرتاب کند، کافی است. و البته مقداری از دیوار که خارج حدود منا واقع شده رمی نشود و در تمام موارد رمی باید با هدف گیری آن فضا توأم باشد و رمی بی‌هدف بی‌معنی است ولی اصابت شرط نیست.
آیت‌الله فاضل: محل اشکال است.
آیت‌الله مکارم: در مورد رمی جمرات فتوای اخیر ما این است که اصابت به ستون‌ها لازم نیست بلکه کافی است سنگ را به دایره اطراف جمرات پرتاب کنند و در مسائل آینده نیز به همین صورت عمل شود.
آیت‌الله زنجانی: گذشت که بکر بودن سنگها شرط نیست.
آیت‌الله سبحانی: مثلاً شک کند که با آن رمی شده یا نه و یا شک کند که قبلاً در خارج حرم بوده سپس وارد حرم شده است در هر دو صورت به شک خود اعتنا نکند اما با ریگ‌هایی که در اطراف جمرات ریخته شده رمی کفایت نمی‌کند.
آیت‌الله سیستانی: مگر اینکه در جایی باشد که علم داشته باشد بعضی از سنگ‌های آنجا استعمال شده است و احتمال بدهد که سنگ مورد نظر هم یکی از آنها باشد که در این صورت باید احتیاط کند.
مسئله 1003
امام خمینی: اگر سنگی را که در حرم است احتمال بدهد از خارج آورده‌اند، اعتنا نکند. [م1003 ۱]
آیت‌الله زنجانی: گذشت که اگر یقین هم دارد که سابقاً از خارج حرم آورده‌اند مانعی ندارد.
آیت‌الله فاضل: احتیاط آن است که با آن رمی نکند.
مسئله 1004
امام خمینی: اگر شک کند به سنگی که می‌خواهد بیندازد «حصی»؛ یعنی ریگ گفته می‌شود، باید به آن اکتفا نکند.
مسئله 1005
امام خمینی: اگر شک کند در عدد انداختن، در وقتی که مشغول عمل است، باید چندان بیندازد تا علم به عدد پیدا کند و همچنین اگر شک کند که سنگی که انداخت خورد به جمره یا نه، باید بیندازد تا علم به رسیدن پیدا کند. [م1005 ۱]
آیت‌الله زنجانی: لکن اگر اطمینان پیدا کند که هفت سنگ زده، یا به حدی بزند که اگر متعارف مردم این مقدار می‌زدند اطمینان پیدا می‌کردند، کافی است.
آیت‌الله سبحانی: اصابت شرط نیست.
آیت‌الله مکارم: همان‌گونه که گفتیم کافی است سنگ به دایره اطراف جمره بیفتد.
مسئله 1006
امام خمینی: اگر سنگی را که انداخت به جمره نرسید، باید دو مرتبه بیندازد، اگرچه در وقت رمی گمانش آن بود که رسیده است. پس اگر پهلوی جمره چیزهای دیگری نصب شده و اشتباهاً به آنها رمی کرده، کافی نیست و باید اعاده کند، اگرچه در سال دیگر به وسیله نایبش. [م1006 ۱]
آیت‌الله خویی، آیت‌الله گلپایگانی: متعرض این مسئله نشده‌اند.
آیت‌الله زنجانی: رمی با فلاخن، صحیح است و رمی با پا و دهان، خلاف احتیاط استحبابی است.
آیت‌الله سبحانی: سنگها باید با دست پرتاب شوند و با اعضای دیگر بدن و یا به وسیله دیگر کافی نیست و کسانی که دست ندارند و یا هر دو دست آنها فلج است می‌توانند نایب بگیرند و رمی با دهن یا پاها کافی نیست.
آیات عظام سیستانی، صافی، فاضل، مکارم: بنا بر احتیاط واجب کافی نیست.
مسئله 1010
امام خمینی: اگر بعد از آنکه سنگ را انداخت و از محل منصرف شد، شک کند در عدد سنگها، اگر شک در نقیصه کند، احتیاط آن است که برگردد و نقیصه را تمام کند [م1010 ۱]و در شک در زیاده اعتنا نکند.
آیات عظام تبریزی، خویی، سبحانی، صافی، گلپایگانی: اگر شک در نقیصه کند باید برگردد و نقیصه را تمام کند.
آیت‌الله زنجانی: چنانچه احتمال دهد هنگام رمی به حفظ عدد سنگها توجه داشته، اعتنا به شکش نکند، هرچند شک در نقیصه باشد.
آیت‌الله سیستانی: اگر بعد از صدق عرفی فراغ باشد اعتنا نکند و اگر قبل از آن است باید تدارک کند.
آیت‌الله مکارم: بنا را بر کمتر می‌گذارد و چنانچه موالات به هم نخورده، باقیمانده را به جا می‌آورد و اگر موالات به هم خورده، احتیاط آن است که آن را تکمیل کند و سپس از نو، هفت سنگ بزند؛ مگر آنکه چهار سنگ زده باشد.
مسئله 1011
امام خمینی: اگر بعد از ذبح یا سر تراشیدن، شک کند [م1011 ۱]در انداختن سنگ یا در عدد آن، اعتنا نکند.
آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: و یا پس از فرا رسیدن شب باشد.
آیت‌الله زنجانی: در اصل، باید رمی کند و اگر در تعدد آن شک داشته باشد اگر احتمال رعایت بدهد، اعتنا نکند و اگر بعد از گذشتن وقت رمی ـ روز دهم ـ در اصل رمی یا عدد آن شک کند، و همچنین اگر بعد از گذشتن وقت رمی و رسیدن شب شک کند، اعتنا نمی‌کند.
مسئله 1012
امام خمینی: اگر بعد از فارغ شدن شک کند در اینکه درست انداخته یا نه، بنا بر صحت بگذارد، [م1012 ۱]بلی اگر در رسیدن سنگ آخری به محل شک کند باید اعاده کند ،[م1012 ۲] ولی اگر رسیدن را دانست و احتمال داد که با پا انداخته باشد یا سنگ مستعمل انداخته باشد، اعتنا نکند.
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: اگر شک کند سنگ‌ریزه به جمره رسید یا نه بنا بر نرسیدن گذاشته و سنگ دیگری بزند مگر آنکه شک وی در وقتی باشد که به واجب دیگری مشغول شده یا پس از فرا رسیدن شب باشد.
آیت‌الله زنجانی: در تمام فروض این مسئله چنانچه احتمال بدهد هنگام رمی به رعایت شرایط آن توجه داشته یا بعد از روز عید، شک کند اعتنا نکند.
آیت‌الله سبحانی: اگر بعد از ذبح یا سر تراشیدن باشد، به شک خود اعتنا نکند والاّ باید آن را اعاده کند.
آیت‌الله سیستانی: اگر بعد از صدق فراغ باشد عرفاً اعتنا نکند، مطلقاً.
آیت‌الله فاضل: برای این استثناء وجهی به نظر نمی‌رسد.
مسئله 1013
امام خمینی: ظن به رسیدن سنگ و عدد آن اعتبار ندارد.
مسئله 1014
امام خمینی: در انداختن سنگها شرط نیست طهارت از حدث [م1014 ۱]یا خبث و در خود سنگها نیز طهارت شرط نیست. [م1014 ۲]
آیات عظام بهجت، سبحانی، تبریزی، خویی: بیماری که امید ندارد تا مغرب بهبودی حاصل کند.
آیت‌الله زنجانی: بانوان و کودکان و کسانی که از رمی در روز معذورند (به تفصیلی که در ذیل مسئله 1018 خواهد آمد) شب عید، رمی می‌کنند و چنانچه از رمی در شب و روز، معذور باشند، برای رمی در روز، نایب می‌گیرند و رمی در شب قبل، بر نیابت مقدم است و در صورتی که نتوانند برای رمی در روز نایب بگیرند برای رمی در شب قبل، نایب می‌گیرند.
آیت‌الله بهجت: و اگر ممکن است مریض سنگ را به دست گیرد که دیگری بیندازد او را، و جمع کند بین این کار و استنابه علی الأحوط.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: و اگر ممکن است مریض سنگها را با دست بگیرد و دیگری برای او رمی کند.
مسئله 1017
امام خمینی: اگر مریض خوب شد و بی‌هوش به هوش آمد، بعد از آنکه نایب سنگها را انداخت، لازم نیست خودش اعاده کند و اگر در بین سنگ انداختن خوب شد یا به هوش آمد، باید خودش از سر، سنگ بیندازد و کفایت کردن به مقداری که نایب عمل کرده مشکل است. [م1017 ۱]
آیت‌الله بهجت: معذورین می‌توانند شب قبل از آن روز رمی کنند اما در شب بعد، بنا بر احتیاط واجب مجزی نیست مگر اینکه فردا مانعی داشته باشند.
آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: شب قبل از آن روز.
آیت‌الله خامنه‌ای: غیر از زنان که رمی شب عید وظیفه اختیاری آنان است کسانی که از انجام رمی در روز عید معذورند می‌توانند در شب عید یا شب پس از آن رمی کنند، همچنین کسانی که از انجام رمی در روز یازدهم یا دوازدهم ذی‌حجه معذورند، می‌توانند شب قبل یا شب بعد از آن رمی کنند.
آیت‌الله زنجانی: چند دسته‌اند که می‌توانند جمره را در شب قبل رمی کنند: الف) بانوان؛ ب) کودکان؛ ج) ضعیفی که رمی در روز برایش مشقت دارد، هرچند شدید نباشد؛ د) تمام کسانی که رمی در روز برای آنها مشقت شدید دارد، ه ) کسانی که به جهت تهیه ارزاق عمومی از رمی در روز معذورند. این چند گروه در روز هم می‌توانند رمی نمایند. چند گروهند که باید جمره را در شب قبل رمی کنند: الف) کسانی که نمی‌توانند در روز رمی کنند؛ ب) کسانی که می‌ترسند برای رمی در روز با خطر جدی روبه‌رو شوند؛ ج) کسانی که رمی در روز برایشان ضرر اساسی دارد، این سه دسته باید شب قبل رمی نمایند، و اگر در روز، رمی کردند بنا بر احتیاط به آن اکتفا نکند. کسی که وظیفه او نایب گرفتن است اگر کسی بدون گفته او برایش سنگ زد کافی است.
آیت‌الله سبحانی: یعنی شب قبل از هر روز رمی کند نه شب بعد ولی اگر در شب هم نمی‌تواند باید
نایب بگیرد و در هر سه مورد شب عید و شب یازدهم و دوازدهم نایب نمی‌تواند شب رمی کند بلکه باید در روز رمی نماید.
آیت‌الله سیستانی: کسانی که شب از ماندن در مشعر معذور بودند مانند زنان و بیماران می‌توانند همان شب عید رمی کنند و اما پرستاران و همراهان آنها باید روز رمی کنند مگر اینکه آنها نیاز به همراهی در طول روز داشته باشند به طوری که به مقدار رمی هم از آنها مستغنی نشوند و اما رمی در شب بعد کافی نیست و معذور باید نایب بگیرد مگر چوپانان و کسانی که از ماندن روز در منا معذورند به جهت ترس یا بیماری یا غیر آن.
آیت‌الله مکارم: زنان و پیران می‌توانند در شب رمی کنند، همچنین کسانی که روزها گرفتار کار حجاج هستند و فرق نمی‌کند در شب قبل یا شب بعد.
امام خمینی: در رمی جمرات چند چیز مستحب است:
1. با طهارت بودن در حال رمی.
2. هنگامی که سنگها را در دست گرفته و آماده رمی است، این دعا را بخواند: «أللَّهُمَّ هذِهِ حصَیاتی فَأحْصِهِنَّ لِی وَارْفَعْهُنَّ فی عَمَلی».
3. با هر سنگی که می‌اندازد تکبیر بگوید.
4. هر سنگی را که می‌اندازد این دعا را بخواند: «اللهُ أکبَرُ، أللَّهُمَّ ادْحَرْ عنِّی الشَّیطانَ أللَّهُمَّ تَصْدِیقاً بِکتابِکَ وَعَلى سُنَّةِ نَبِیک أللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِی حَجّاً مَبْرُوراً وَعَمَلاً مَقْبُولاً وَسَعْیاً مَشْکوراً وَذَنْباً مَغْفُوراً».
5. میان او و جمره در جمره عقبه ده یا پانزده ذراع فاصله باشد و در جمره اولی و وسطی کناره جمره بایستد.
6. جمره عقبه را رو به جمره و پشت به قبله رمی نماید و جمره اولی و وسطی را رو به قبله ایستاده رمی نماید.
7. سنگ‌ریزه را بر انگشت ابهام گذارده و با ناخنِ انگشتِ شهادت بیندازد.
8. پس از برگشتن به جای خود در منا، این دعا را بخواند: «أَللَّهُمَّ بِک وَثِقْتُ وَعَلَیک تَوَکلْتُ فَنِعْمَ الرَّبُ وَنِعْمَ الْمَوْلی وَنِعْمَ النَّصِیرُ».
