کاربر:Salar/صفحه تمرین۲
واجب
مفهوم‌شناسی
واجب یکی از احکام تکلیفی و در اصطلاح فقهی عملی است که انجام آن لازم بوده و هر مکلّفی موظّف است آن را انجام دهد. ترک واجب، گناه بوده و سبب توبیخ و عذاب الهی می‌شود مانند واجب بودن نماز و روزه.[۱]
احکام عملی دستورات و قوانینی درباره عبادات و معاملات است که وظیفه عملی مکلفان را تعیین می‌کند و از همین رو احکام تکلیفی نیز نامیده می‌شود. این احکام به پنج گروه تقسیم می‌شود و از همین رو به آنها احکام پنج‌گانه نیز گفته می‌شود: واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح.[۲]
اقسام واجب
واجب، از جهات گوناگون تقسیم‌بندی می‌شود که عبارت است از:
| نوع واجب | تعریف |
|---|---|
| عینی و کفایی | واجب عینی: عملی است که تمام مکلفین باید آن را انجام دهند و با انجام دادن عده‌ای از مکلفین، این حکم از دیگران ساقط نمی‌شود مانند نماز و روزه.
واجب کفایی: عملی است که با انجام برخی از مکلفان، از عهده دیگران ساقط می‌شود و انجام آن بر آنان واجب نیست مانند جهاد، امر به معروف و نهی از منکر. |
| تَعَبُّدی و تَوَصُّلی | واجب تعبدی: واجبی است كه برای انجام آن، باید قصد قربت به خداوند داشته باشیم و بدون چنين قصدی، تكليف از انسان ساقط نمی‌شود؛ مانند نماز، روزه، خمس و زكات.
واجب توصلی: واجبی است كه برای انجام آن، قصد قربت به خداوند نیاز نیست و بدون چنين قصدی هم تكليف از انسان ساقط می‌شود مانند ادای دین و شستن بدن و لباس براى نماز كه البته در همين موارد نيز اگر مكلّف قصد قربت كند پاداش مى‌برد. |
| تعیینی و تخییری | واجب تعیینی: عمل معيّن و مشخّصى است كه مكلّف بايد همان عمل را انجام داده و نمی‌تواند به جای آن، کار دیگری را انجام دهد (جایگزینی ندارد) مانند نمازهاى يوميّه، روزه ماه رمضان، خمس و زكات.
واجب تخییری: عملی است که در کنار آن دو یا چند عمل دیگر قرار داده شده است و تنها انجام يكى از آنها بر مكلّف واجب باشد، به طورى كه هر كدام از آنها را به انتخاب خودش انجام دهد تكليف از او ساقط مى‌شود؛ مانند تخيير در كفّاره روزه رمضان كه مکلف، مخيّر است بين دو ماه روزه يا اطعام شصت فقير يا آزاد كردن یک برده. |
| نفسی و غیری | واجب نفسی: عمل واجبى است كه داراى مصلحت ذاتى و مطلوب شارع مقّدس اسلام باشد، مثل نماز و حجّ.
واجب غیری: آن است كه خود عمل، مطلوب نباشد، بلكه براى رسيدن به عمل ديگر، واجب شود، مثل وضو و شستن لباس براى نماز يا تهيه گذرنامه و ساير وسايل سفر براى حج. |
| موقت و غیر موقت | واجب موقت: آن است كه براى انجامش، زمان خاصّى تعيين شده باشد؛ مانند نمازهاى يوميّه (واجب موقّت مُوسَّع) و روزه ماه رمضان (واجب موقّت مُضيَّق).
واجب غیر موقت: آن است كه مربوط به زمان خاصّى نباشد، مانند: راست‌گويى و عدالت. |
| مطلق و مقید | واجب مطلق: آن است كه وجوبش بجز شروط عمومى تكليف (مثل بلوغ و عقل)، بر چيز ديگرى متوقّف نباشد. بيش‌تر واجبات اين گونه است؛ مانند نماز و روزه.
واجب مقید: آن است كه وجوبش علاوه بر شروط عمومى تكليف، شرط ديگرى نيز داشته باشد؛ مانند حجّ كه وجوب آن متوقّف و مشروط بر استطاعت است. |
احکام
پانوشت
منابع
- آشنايى با ابواب فقه، محمد اسماعیل نوری، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
///////////
- آداب الصلواة: روح الله موسوی خمینی، تهران، موسسه چاپ و نشر آثار امام خمینی،۱۳۷۴ش.