حنفی

یکی از مذاهب چهارگانه فقهی اهل سنت، مذهب حنفی است که مؤسّس آن ابوحنیفه نعمان بن ثابت (م150ه.ق) یک فرد ایرانی است که در سال هشتاد هجری در کوفه متولد شد. سپس به شهر بغداد که منصور عباسی آن را پایتخت خود قرار داده بود، منتقل شد. او دوازده سال ملازم استادش، حماد بن ابی سلیمان بود و دوره انتقال حکومت از بنی امیه به بنی عباس را درک کرد.

طریقه ابوحنیفه در استنباط احکام آن بود که با اصحاب خود مشورت و جوانب مسأله را بررسی می کرد و چون به رأی معینی می رسید، دستور نگارش آن را می داد و در اجتهاد به مسائل فرضی نیز می پرداخت. در منابع، نخست به قرآن و پس از آن به سنت صحیح و سپس به اقوال اصحاب مراجعه می کرد و چون به اقوال بزرگانی چون ابراهیم، شعبی، ابن سیرین و سعید بن مسیب می رسید، می گفت: «هم رجال و نحن رجال» پس به سراغ قیاس، استحسان، اجماع و عرف می رفت.

ابوحنیفه برخلاف دیگر ائمه مذاهب، کتاب در فقه تدوین نکرد و آنچه از او به جای مانده، حاصل کار شاگردانش است. «مسند ابوحنیفه»، حاصل کار شاگردان او در جمع آوری روایات است. کتاب «الآثار» احادیث منقول از ابوحنیفه به روایت محمد بن حسن شیبانی است.آنچه مسلم است او در اخذ حدیث سختگیر بوده است.

مشهورترین شاگردان او، ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم انصاری (م183ه.ق)، محمد بن حسن شیبانی (م198ه.ق)، زفر بن هذیل (م158ه.ق) و حسن بن زیاد لؤلؤی (م204ه.ق) است که ائمه چهارگانه در مذهب حنفی محسوب می شوند.

برخی از آثار شاگردان و پیروان او عبارتند از:

• الخراج و الرد علی سیر الاوزاعی، اختلاف ابوحنیفه و ابن ابی لیلی، الآثار از: ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم انصاری (م183ه.ق)
• المبسوط، الجامع الصغیر، الجامع الکبیر، الزیادات از:محمد بن حسن شیبانی (م198ه.ق) این سه کتاب را حاکم شهید محمد بن محمد (م334ه.ق) در کتاب الکافی جمع کرد و سپس ابو سهل سرخسی (م490ه.ق) کتاب المبسوط را در شرح آن نگاشت.
• المجرد فی الفروع از: زفر بن هذیل (م158ه.ق)
• اختلاف العلماء، الشروط، معانی الآثار، شرح معانی الآثار از: ابوجعفر احمد بن محمد طحاوی (م229ه.ق)
• الحیل و الاوقاف از: احمد بن عمر خصاف (م261ه.ق)
• مآخذ الشرایع از: ابومنصور محمد بم محمد ماتریدی (م333ه.ق)

مذهب حنفی هم اکنون در جمعیت اهل سنت عراق، سوریه، پاکستان، افغانستان و ترکیه شایع است.