چاه سقیا

موقعیت مکانی

زمین اطراف چاه به نام "الفلجان" شناخته می‌شد که در اصطلاح کشاورزان به معنی زمین‌هایی است که توسط کانالی واحد آبیاری می‌شوند. همچنین، این منطقه به نام "البقع" نیز شناخته می‌شد که به مجموعه‌ای از زمین‌ها اطلاق می‌شد که از هم توسط زمین‌های خشک (حرة) جدا می‌شدند.

طبق این روایت، نام بئر «السقیا» بوده و مکان آن در منطقه‌ای به نام «الفُلجان» قرار داشت.

وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵

چاه‌های مشابه دیگری به اشتباه به عنوان چاه السقیا معرفی شدند، اما چاه اصلی در نزدیکی مسجد السقیا قرار داشت

در نزدیکی چاه‌هایی که به «السقیا» مشهور بودند، خانه‌هایی وجود نداشت. اما بررسی‌ها نشان می‌دهند که در آن منطقه خانه‌ها و روستاهایی نیز وجود داشته است.

وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵

پیشینه

بئر السقیا، یکی از چاه‌های معروف در تاریخ اسلام است. پیامبر اسلام (ص) در مسیر جنگ بدر، لشکر را در کنار این چاه مستقر کرد و در مسجد آن نماز خواند و دعا کرد.

در زمان جنگ بدر، زمانی که پیامبر اسلام (ص) و مسلمانان در حال مبارزه با یهودیان بودند، به این مکان رسیدند و جنگیدند. یکی از صحابه نقل می‌کند که پدرش به او گفت: «ما در نزدیکی بئر السقیا با یهودیان در منطقه حسیکه نبرد(( حُسَيكه نام جايى است در مدينه ، در كنار كوه ذباب . در اين آبادى يهوديان سكونت داشتند ) کردیم و پیروز شدیم. سپس پیامبر اسلام (ص) در مسیر بدر از این مکان عبور کرد و به من گفت که اگر زنده ماندم و به خانه برگشتم، این بئر را خریداری کن، اما اگر کشته شدم، این کار را فراموش نکن.»

جستجوی بئر رفت و آن را متعلق به ذُکوان بن عبد قیس یافت. سعد بن ابی وقاص پیش از او این بئر را خریداری کرده بود.

چاه سقیا در منزله النقا واقع شده که این بنا حوض یا برکه‌ای(برکه الحج) برای استفاده حجاج بوده است که در دوران ساخت‌وساز مدینه، به عنوان محل استراحت و آب‌رسانی به مسافران استفاده می‌شد. این چاه چاه بزرگی و زیبا بود که در دل کوه حفر شده و بعدها خراب شده بود.

وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵

نام

بئر السقيا أو بئر مالك بن النضر والد أنس

تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱

همچنین، این چاه بعدها به نام "بئر الأعجام" نیز شناخته شد.

المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰

چاه سقیا در اسلام

از آن برای تأمین آب در جنگ‌ها، به ویژه در غزوه بدر، استفاده می‌شد.

تاریخ مدینه ص۱۵۸ و ۱۵۹

این چاه اهمیت زیادی در تاریخ اسلام دارند و نقش مهمی در تأمین آب برای پیامبر و مسلمانان در مدینه ایفا می‌کرده است.

به عنوان نمادی از تاریخ مدینه و جنگ بدر شناخته می‌شود.

وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵

این خرید چاه سقیا، به ویژه در زمان‌های بحرانی و در دوران جنگ‌ها اهمیت ویژه‌ای داشت، زیرا تأمین آب یکی از نیازهای اساسی لشکریان مسلمان در مسیر جنگ‌ها بود.

تاریخ مدینه ص۱۵۸ و ۱۵۹.

پیامبر و چاه سقیا

همچنین ذکر شده که پیامبر اسلام (ص) در هنگام عبور از این چاه در جنگ بدر، لشکر خود را در کنار آن مستقر کرده و در مسجد آن نماز خوانده و برای اهل مدینه دعا کرده است.

این چاه همان‌طور که در کتاب «آداب الزائر» اثر امام غزالی آمده، همان چاهی است که برای غسل توصیه شده است.

همچنین، چاه السقیا زمانی که آب چاه‌های مدینه به علت بیماری‌ها و آلودگی‌ها به بن‌بست می‌رسید، برای پیامبر اسلام (ص) آب تازه از آن چاه آورده می‌شد.

وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵

عائشه، همسر پیامبر، روایت کرده است که پیامبر اسلام برای خود از بئر السقیا آب شیرین می‌گرفت.

مالك بن النضر همچنین فرزندان او، ، آب را از بئر السقیا به خانه‌های همسران پیامبر می‌آوردند. همچنین رباح، غلام سیاه پیامبر، به‌طور دوره‌ای از "بدغرس" یا "بئر السقیا" برای پیامبر آب می‌آورد.

پیامبر اسلام از آب گوارای این بئر برای خود و یارانش استفاده می‌کرد. این بئر به عنوان یکی از منابع مهم آب در زمان پیامبر شناخته می‌شد.

تاریخ مدینه ص۱۵۸ و ۱۵۹

تاريخ المدينة المنورة ، ص ١٦٦

براى پيامبر ص از چاه سُقيا آب گوارا مى‌آوردند.

پیامبر اسلام از آب چاه السقیا برای وضو استفاده می‌کرد و در آن مکان دعای برکت برای اهل مدینه می‌خواند، مشابه دعای حضرت ابراهیم برای اهل مکه. در برخی نقل‌ها نیز آمده که پیامبر در این منطقه پس از وضو، در همان مکان نماز می‌خواند.

و چاه سقیا یکی از چاه‌های معروف و تاریخی است.»

وصف مدینه منوره ص ۱۷

تاریخچه

خلاصه الوفاء بالاخبار دار المصطفی ص ۴۵۰

A.M, [10/23/2025 5:02 PM]

زين‌الدّين مراغى از چاه سقيا ياد مىكند كه در سال 778 ه . ق . توسّط عدّه‌اى از ايرانيان مسلمان تجديد بنا گرديد و در آنجا عمارتى بنا نهادند كه سال‌ها به بئرالأعجام زبانزد اهل مدينه گشت . در اواسط سدهء نهم هجرت كه نورالدّين سمهودى آثار زيرين مسجد سقيا را يافت ، بار ديگر چاه سقيا مورد توجّه اهل مدينه و مدينه‌شناسان قرار گرفت و بدرالدّين بن عليبة در 886 ه . ق . به بازسازى و مرمّت آن همّت گماشت . موقعيّت فعلى اين چاه ، همانطور كه در مستندات تاريخى ذكر شده ، در آغاز مسير راه ذىالحليفه قرار دارد : 14 متر عمق و 6 متر قطر آن است . اين چاه در جنوب مسجد سقيا ، يا جنوب غربى ايستگاه قديمى راه آهن مدينه - دمشق واقع

در ادامه اشاره کرده که برخی از فقرای عجم این چاه را در سال ۷۸ هجری بازسازی کرده و آن را به نام "بئر الأعجام" شناخته می‌شد.

این مطلب را به خط زین المراغی دیده‌ام. همچنین بعد از آن، چاه دوباره تخریب شد و خراب گشت. در سال ۸۶۸ هجری، جناب الخواجه‌کی بدری بدرالدین بن عُلیبه، چاه را بازسازی کرده و به نام «بئر الأعجام» دوباره مرمت کرد.

وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۰ تا ۳۸۵

آثار اسلامى مكه و مدينه، ص ٣١٣

رسول خدا ص در آنجا ، از آب چاه سقيا وضو گرفته و براى مردم مدينه دعا كرده است

اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار جلد ۲،صفحه ۲۲۳

چاهِ سقیا: این چاه را بنی‌مخزوم حفر کرده‌اند.

اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، جلد ۴، صفحه ۱۰۲

چاهِ بین مئزَمین، و صحیح‌تر آن است که گفته شود در رأس مئزَمین (مئزَمِی عرفة)، چاهِ سقیا است نه شفیّه. چاهِ سقیا را عبدالله بن زبیر حفر کرده است و هنوز هم به نام چاهِ سقیا شناخته می‌شود. این چاه در سمت راست کسانی که از عرفة پایین می‌آیند، واقع شده است

"تاریخ بغداد، صفحه ۳۴۶"

رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم دستور داده بودند که آب شیرین از چاهِ سقیا برای ایشان آورده شود.

تاریخ مدینه دمشق، صفحه ۹۰

پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم زمانی که بین مکه و مدینه سفر می‌کردند، از چاهِ سقیا برای ایشان آب شیرین می‌آوردند.

التحفة اللطيفة فی تاریخ المدینه الشریفه، جلد ۱، صفحه ۲۷۱

حسن بن ابراهیم در سال ۶۸۶ هجری، چاهِ سقیا را تجدید بنا کرد.

امروزه

بئر السقیا در جنوب غربی ایستگاه قطار واقع شده است و از طریق جاده عمومی از آن جدا می‌شود. پس از عبور از جاده. مسیر دسترسی به آن از مسجد الغمامة آغاز می‌شود که باید از خیابان عمومی العنبریه عبور کنید. پس از عبور از تکنه (که اکنون ساختمان دولتی است)، جاده کمی به سمت جنوب غربی خم می‌شود و به اولین دیوار جنوبی ایستگاه می‌رسد، که تقریباً نیم کیلومتر از مسجد الغمامه فاصله دارد.

اگر از محل دیوار آهنی ایستگاه عبور کنید و خانه ناظر ایستگاه (که اکنون متعلق به بخش حمل و نقل است) را به سمت چپ ترک کنید، چاه در سمت چپ شما قرار دارد. در اینجا، برکه‌ای به نام "برکه الحج" و دوانی (دفتر کاری با محراب) وجود داشت. در سمت مشرق چاه، کارخانه سد محمود برای تولید یخ قرار داشت که توسط جاده‌ای از این سمت از مغسله جدا می‌شد.

چاه السقیا در سمت چپ خروجی درب العنبریه، در مقابل خانه ناظر ایستگاه واقع شده بود. این خانه اکنون متعلق به بخش حمل و نقل است. فاصله‌ای حدود 10 متر از خانه به چاه وجود داشت. این چاه دو حوض کوچک در کنار دیوار داشت و آب آن بسیار شیرین بود. من در دوران کودکی از این چاه آب نوشیدم زمانی که هنوز به آن رسیدگی می‌شد.

در نهایت، با توجه به گسترش و توسعه‌های بعدی در این منطقه، بئر السقیا برای پروژه‌های توسعه‌ای سعودی مسدود و به عنوان بخشی از پروژه‌های توسعۀ شهری از بین رفت.

المدینه بین ماضی و الحاضر ص ۱۸۸ و ۱۸۹ و ۱۹۰

در حال حاضر، بئر السقیا خشک شده و هیچ آبی در آن موجود نیست.

تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱

. همچنین، بئر السقیا که به بئر مالك نیز معروف است، در سمت چپ کسانی که از دروازه‌ی العنبرية به خارج می‌روند و در سمت راست کسانی که وارد مدینه می‌شوند، قرار دارد.

تاریخ معالم مدینه منوره قدیما و حدیثا ص ۲۷۰ و ۲۷۱