باب علی (مسجدالنبی)
باب علی(ع): از درهای ضلع شرقی مسجدالنبی، می‌باشد. این باب ورودی خانه حضرت علی(ع) به مسجد پیامبر بود. در سال سوم ق. طبق فرمان خداوند، همه درهایی که به مسجد باز می‌شد بسته شد مگر درب خانه حضرت علی(ع)، که باعث اعتراض عده‌ای از مسلمانان شد. در سال ۸۸ق. به فرمان عمر بن عبدالعزیز، والی حرمین شریفین، خانه حضرت ویران شد و سال‌ها بعد روبروی مکان این خانه، دری به نام باب علی ایجاد شد. در گسترش دوم دوران سعودی، در ضلع شرقی، دری به نام «باب امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب رضی‌الله‌عنه» گشوده شد که دارای هفت ورودی است.
موقعیت باب
باب علی، ورودی خانه حضرت علی(ع) به مسجد پیامبر بود. این خانه در سمت شرق مسجد و شمال خانه پیامبر قرار داشت[۱]و محل سکونت وی در پی ازدواج با فاطمه، دختر پیامبر، بود. به گزارشی، این خانه از سوی حارثة بن نعمان، صحابی رسول خدا، به او بخشیده شد.[۲]به سال سوم ق. اندکی پیش از غزوه احد، پیامبر(ص) با دریافت فرمانی از خداوند، از همه مسلمانانی که در خانه‌های آن‌ها به مسجد باز می‌شد، خواست تا این درها را ببندند و در این میان، تنها در خانه علی مستثنا شد. پیامبر در پاسخ به اعتراض برخی، این حکم را از سوی خداوند دانست.[۳]این خانه تا روزگار ولید بن عبدالملک همچنان پا بر جای بود تا این‌که در گسترش مسجد به سال 88ق. حسن مثنی، فرزند امام حسن مجتبی، و فاطمه دختر امام حسین به فرمان عمر بن عبدالعزیز، والی حرمین شریفین (87-93ق.) به اجبار از این خانه بیرون شدند و خانه ویران شد.[۴]
بازسازی اول باب
در سال‌های بعد، در ضلع شرقی مسجد، روبه‌روی مکان این خانه، دری به نام باب علی ایجاد شد.[۵]از هنگام دقیق ساخته شدن این در، آگاهی در دست نیست. شماری از منابع معاصر آن را از درهای ساخته شده در دوره مهدی عباسی (حک: 158-169ق.) برشمرده‌اند.[۶]ابن‌زباله آن را دومین[۷]و ابن‌نجار نخستین[۸]باب در شرق مسجد از سمت قبله دانسته‌اند. بر پایه گزارشی، محل نماز بر مردگان کنار این در قرار داشته است.[۹]
نقوش باب
در سده سوم ق. بر بالای در، عبارت‌های: الگو:قلم زنگ و الگو:قلم زنگ سوره احزاب، 56 و نیز «اللهم صلی علی محمد، صلی‌الله علیه و رحمة‌الله و برکاته» نقش بسته بود.[۱۰]
بسته شدن باب
از بسته شدن باب علی هنگام بازسازی دیوار شرقی یاد کرده‌اند[۱۱]؛ اما از زمان دقیق آن سخن نگفته‌اند. گویا منظور از این بازسازی، ترمیم دیوار شرقی به سال 173ق. به دست محمد بن عبدالله بن سلیمان، والی هارون عباسی (حک: 170-193ق.) در مدینه است.[۱۲]
بازسازی دوم باب
در گسترش دوم دوران سعودی به سال 1413ق. در ضلع شرقی دری به نام «باب امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب رضی‌الله‌عنه» گشوده شد. این در دارای هفت ورودی است. دو ورودی مستقل در کنار و پنج ورودی در وسط جای دارند که هر یک از آن‌ها را دو ستون تزیین شده با سنگ مرمر سفید فراگرفته است. بر بالای ستون‌ها، تاج زیبای مسی قرار گرفته و بر فراز ورودی‌ها، هفت طاق مزین به سنگ‌های سیاه و سفید ساخته شده است. این در، سه پله بالاتر از سطح زمین قرار دارد.[۱۳]
پانویس
- ↑ المناسک، ص372.
- ↑ الطبقات، ج8، ص22-23.
- ↑ اخبار المدینه، ص112-113.
- ↑ الاعلاق النفیسه، ص68.
- ↑ اخبار المدینه، ص105.
- ↑ موسوعة مکة المکرمه، ج4، ص464.
- ↑ اخبار المدینه، ص105.
- ↑ الدرة الثمینه، ص121.
- ↑ المناسک، ص389-390.
- ↑ المناسک، ص389-390.
- ↑ اخبار المدینه، ص105؛ التعریف بما آنست الهجره، ص103.
- ↑ المناسک، ص372.
- ↑ التعریف بتاریخ، ص433-434.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب علی در مسجدالنبی.
- اخبار المدینه: محمد ابن زباله (م. 199ق.)، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، 1424ق؛
- الاعلاق النفیسه: ابن رسته (م. قرن3ق.)، بیروت، دار صادر، 1892م؛
- التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف: ضیاء محمد عطار، جده، کنوز المعرفه، 1432ق؛
- التعریف بما آنست الهجره: محمد المطری (م. 741ق.)، به کوشش الرحیلی، ریاض، دار الملک عبدالعزیز، 1426ق؛
- الدرة الثمینة فی اخبار المدینه: محمد ابن النجار (م. 642ق.)، به کوشش تسکری، بیروت، دار الارقم؛
- الطبقات الکبری: ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛
- المناسک و اماکن طرق الحج: ابواسحق الحربی (م. 285ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، 1401ق؛
- موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق.