بودیسم

از ویکی حج
نسخهٔ تاریخ ‏۲ اکتبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۰:۵۴ توسط Sajjadd (بحث | مشارکت‌ها) (صفحه‌ای تازه حاوی «{{جا:ویرایش}} '''بودیسم''' از آیین‌های رایج در شرق آسیا و دارای اماکن زیارتی مقد...» ایجاد کرد)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

بودیسم از آیین‌های رایج در شرق آسیا و دارای اماکن زیارتی مقدس و مناسکی همانند حج و عمره می‌باشد. آیین بودایی پس از اسلام و مسیحیت، از جمله آیین‌هایی است که در سراسر جهان پیرو دارند.

عبادت در این آیین شکل‌های متفاوت دارد و شامل پرستش تصاویر بودا و نیز بقایای جسمانی او است. در بودیسم اماکن زیارتی بسیار وجود دارند؛ اما زیارت چهار مکان که بنابر گزارش‌ها، شخص بودا دستور زیارت آن‌ها را داده است، دارای جایگاهی ویژه هستند. برای زیارت این چهار مکان، زمانی ویژه در نظر گرفته نشده است. با این‌حال، بسیاری از بوداییان مراسم زیارت را در روز تولد بودا انجام می‏‌دهند.

اگرچه بودا اعمالی ویژه برای این زیارتگاه‌ها مشخص نکرده ولی برخی اعمال متداول در این اماکن شباهت‌هایی به مناسک حج دارند، بوداییان معمولاً رسومی ویژه را در این کار معنوی دنبال می‌کنند. زیارت بیشتر از دو بخش تشکیل می‏‌شود: طواف زیارتگاه، نماز و دعا.

معرفی اجمالی آیین بودا

آیین بودایی پس از اسلام و مسیحیت، از جمله آیین‌هایی است که در سراسر جهان پیرو دارند.[۱]بر پایه آمار سال 2005م. این آیین 360 میلیون پیرو در سراسر جهان دارد.[۲]این پیروان در هند، مغولستان، تبت، چین، کره، ژاپن، آمریکا و اروپا پراکنده‌اند. آیین بودا دین اصلی برخی کشورها از جمله سریلانکا، میانمار (برمه)، تایلند، کامبوج، لائوس، ویتنام، ژاپن، چین، تبت و مغولستان به شمار می‌آید.[۳]این آیین در تعالیم بودا ریشه دارد. تحقیقات و مطالعات محققان نشان می‌دهد که بودا شخصیتی تاریخی است، نه افسانه‌ای.[۴]

فارغ از منابع آیین بودا، هیچ گزارش تاریخی معتبری از زندگی و تعلیمات بودا در دست نیست. همه گزارش‌های موجود، مطالبی است که سینه به سینه میان بوداییان به نسل‌های بعد منتقل شده و حدود چهار سده پس از وی نگارش یافته است. بنابراین، مطالب گزارش شده درباره بودا، تنها برخاسته از متون دینی آیین بودا است و نه برآمده از گزارش‌های معتبر تاریخی.[۵]

معرفی بودا

بر پایه گزارش‌های اساطیری موجود در منابع بودایی، نام اصلی بودا «سیدارته گوتمه»[۶]بوده که احتمالاً در فاصله سال‌های 563-483 ق. م. می‏زیسته است.[۷]او در قبیله شاکیا (sakya) در منطقه کوچکی در هیمالیا که امروز در مرز نپال قرار دارد، زاده شد.[۸]سیدارته در دامان آیین هندو پرورش یافت و در 16 سالگی ازدواج کرد و در 29 سالگی پس از حوادثی چند، مسیر زندگی‌اش تغییر کرد.[۹]

وی که پیشتر آموزش‌های ویژه یک شاهزاده را فرا‌گرفته بود، جامه زهد بر تن کرد و زیرنظر آموزگاران معنوی آموزش دید. پس از سال‌ها صبر و شکیبایی به مطلوب خویش دست یافت و زیر یک درخت، در جایی که امروز به بودگیا(Bodhgayā) معروف شده است، به حقیقت دست یافت و به مقام بودایی نایل شد.[۱۰]

اساطیر بودایی بر آنند که خدایان متمایل بودند تا سیدارته به شخصی مقدس تبدیل گردد. به‌باور خدایان، بودا راه‌گشای بسیاری از مشکلاتی بود که پیش روی آن‌ها قرار داشت و رسیدن وی به مقام بودایی، برای آن‌ها نیز سودمند بود. از این‌رو، خدایان سعی کردند تا با قرار دادن رخدادهایی در زندگی بودا، او را از زندگی اشرافی خویش دور کنند و به مقام روحانی رهنمون سازند.[۱۱]

لقب بودا[۱۲]در زبان سنسکریت به معنای فرد بیدار است. در ادیان هند، این عنوان برای هر شخصی که به روشنی رسیده، به کار می‌رود و به بودای تاریخی اختصاص ندارد.[۱۳]با این‌حال، میان همه بوداها، سیدارته گوتمه، جایگاهی بس بزرگ دارد. او را نه انسان می‏‌توان دانست و نه خدا. بودا سرشتی بس والاتر و برتر از این دو دارد. او آموزگار خدایان و انسان‌ها است.[۱۴]

عبادت و اعمال عبادی

عبادت در این آیین شکل‌های متفاوت دارد و شامل پرستش تصاویر بودا و نیز بقایای جسمانی او است.[۱۵] مردم عادی برای عبادت به مکان‌های مقدس می‌روند و در آن‌جا با اهدای نذورات خود و زانو زدن و ذکر گفتن در برابر اشیاء مقدس به عبادت می‌پردازند. عبادت راهبان با مردم عادی تفاوت دارد. آن‌ها همه اوقات خود را به مراقبه و خواندن اذکار و اوراد می‌گذرانند. آن‌ها موظف‌اند که در روزهای ویژه روزه بگیرند و مراسم دعاخوانی و ذکرگویی را اجرا کنند.[۱۶]

زیارت

در آیین بودا، اماکن زیارتی بسیار وجود دارند؛ اما زیارت چهار مکان که بنابر گزارش‌ها شخص بودا دستور زیارت آن‌ها را داده است، دارای جایگاهی ویژه هستند. برخی اعمال متداول در این اماکن شباهت‌هایی به مناسک حج دارند؛ بودا در واپسین روز زندگی خویش، مکان­‌هایی را که مربوط به تولد، روشن‏‌شدگی، نخستین موعظه، و مرگ او بودند، مکان­‌هایی ارزشمند دانست که می‏‌بایست راهبان و راهبه‌‏ها و نیز مردم عادی به زیارت آن‌ها بشتابند؛ زیرا زیارت آن‌ها سبب بیدار گشتن قدرت روحی و معنوی انسان‌ها می‏‌گردد.[۱۷]

زیارت این مکان‌های چهارگانه واجب به‌شمار نمی‏‌آید؛ ولی بیشتر بوداییان متعهد هستند تا در طول عمر خود، دست‌کم یک‌بار به زیارت این مکان‌ها نائل گردند. در بودیسم تبتی، انجام زیارت به نیابت از مردگان نیز جایز شمرده شده است. انسان می‌­تواند برای مردگان خویش زیارت نیابتی انجام دهد و در این مکان‌های مقدس، اعمال عبادی را به نیابت از آن‌ها به‌جای آورد.[۱۸]

اهداف معنوی مانند پاک شدن افکار و کردار[۱۹]و هدف‌های دنیوی مانند طلب فرزند و درخواست شفای بیمار و موفقیت در کسب و کار از انگیزه‌هایی است که زائران را به زیارت این مکان‌ها ترغیب می‏‌کند.[۲۰]

زیارتگاه‌های چهارگانه

در آیین بودیسم، تمام زیارتگاه‌­ها مقدس و دارای حرمت تلقی می‌شوند. اما در این میان، چهار زیارتگاه بسیار بالاتر و برجسته‌‏تر از دیگر مکان‌های زیارتی هستند. این تقدس تا بدان‌جا است که از این اماکن به‌عنوان مکان‌های امن بودایی یاد می‏‌گردد. هر فرد به محض ورود به این مکان‏‌ها در امان خواهد بود و حق تعرض به افراد در این مکان­‌ها وجود ندارد؛ زیرا تقدس این اماکن، اجازه انجام رفتاری را که موجب بی‏‌حرمتی شود، نمی‏‌دهد. این چهار مکان عبارتند از: لومبینی، بودگیا، سارنات و کوشیناره.

لومبینی

لومبینیLumbini: شهری در مرز میان هند و نپال کنونی است و بر پایه گزارش‌ها زادگاه بودا می‌باشد. این مکان اکنون رومیندی (Rumindi) نام دارد.[۲۱] باغ لومبینی در این منطقه، از دیرباز دارای تقدس و اهمیت ویژه بوده است. بر پایه گزارش‌های موجود، امپراتور بزرگ مائوری‏‌ها به نام آشوکا (Asoka) که در فاصله سال‌های 273 تا 236 ق. م. بر تمام هند حکم‌فرمایی داشت، به سال 249 به زیارت لومبینی و عبادت در محل تولد بودا پرداخت. به یادبود حضور او در این مکان، ستونی سنگی ساختند و بر آن کتیبه‌‏ای نگاشتند که رخداد زیارت آشوکا را حکایت می‌‏کند. به باور بوداییان، متون نوشته شده بر این ستون نشان می‌دهد که این محل از دیرباز به‌عنوان مکان تولد بودا مورد پذیرش قرار داشته است.

الف: حوضچه مقدس: از جمله مکان‌های مقدس و زیارتی لومبینی، پوشکارنی (Puskarni) به معنای «حوضچه مقدس» است که در پایین مناره آشوکایی قرار گرفته است. آنان بر این باورند که «مایا دوی» (Maya Devi) مادر بودا، بدن خویش را پیش از تولد بودا در این حوضچه شست‌وشو داده و به‌همین دلیل، این حوضچه از تقدس ویژه میان بوداییان برخوردار است.

ب: معبد کهن مایا دوی: معبد کهن مایا دوی نیز از جمله مکان‌های مقدس و مشهور لومبینی است. این معبد که درست در برابر ستون آشوکایی قرار دارد، به سال 1995م. مورد کاوش و حفاری‌‏های باستانی قرار گرفت. به سال 1996م. کاوشگران اعلام کردند که محل تولد بودا زیر این معبد کشف شده است. باستان‏‌شناسان با حفر این مکان به یادواره‏‌ای سنگی دست یافتند که متعلق به سده سوم ق. م. بود و آن محل را مکان دقیق تولد بودا می‌شمرد.[۲۲]

بودگیا

بودگیا (Bodh-gayā): بودگیا در منطقه بیهار (Bihar) کشور هند و در فاصله یازده کیلومتری از شرق شهر گایا (Gaya) قرار دارد.[۲۳] بودگیا که محل روشن‌‏شدگی بودا است، مقدس‏‌ترین مکان روی زمین برای بوداییان به‌شمار می‏‌آید. امپراتور آشوکا به سال 259 ق. م. به زیارت این مکان رفت و معبدی را در آن‌جا بنا کرد. از آن هنگام به مدت بیش از هزار و پانصد سال، زائرانی بی‌شمار به این مکان که مهد آیین بودا است، می‏‌شتابند. ویرانی این معبد در سده سیزدهم م. روند زیارت این مکان را با وقفه روبه‌رو ساخت.

با محو شدن تدریجی بودیسم در کشور هند، این زیارتگاه نیز به فراموشی سپرده شد تا آن‌جا که این معبد به‌دست هندوها تصرف شد و مدتی طولانی در اختیار آن‌ها قرار داشت. در اواخر سده نوزدهم م. توجه بوداییان به این مکان مقدس دیگر بار معطوف شد و تلاش­‌هایی فراوان برای باز پس‌گیری آن صورت گرفت. بوداییان هرگز نتوانستند تفوق و تسلط کامل بر این مکان به دست آورند. امروز این مکان به‌دست شورایی از 11 بودایی و 14 غیر بودایی اداره می‌‏گردد.[۲۴]

الف: معبد مهابودی (Mahabodhi): معبد مهابودی در بودگیا یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های بوداییان به‌شمار می‏‌آید. این معبد کنار درختی بنا شده است که به باور بوداییان، بودا زیر آن به روشن‏‌شدگی دست یافت. بنای نخست این معبد در سده ششم م. ساخته شد؛ اما در فاصله قرن­‌های سیزدهم تا نوزدهم م. رو به ویرانی نهاد و سپس به دست راهبان و زائران این معبد، بازسازی گشت.[۲۵]

ب: درخت بودی: بودا زیر درخت اشوته (Ashvatha) (نوعی انجیر) نشست و به مراقبه پرداخت و در همان‌جا به روشن‌شدگی اعلا (abhisambodhi) دست یافت و بودا شد. این درخت بعدها درخت بودی (Bodhi) نام گرفت و آن مکان را بوداگیا نامیدند که یکی از زیارتگاه‌های برجسته آیین بودا شد.[۲۶]این درخت بارها به دست حکمرانان قطع شد. نخستین بار امپراتور آشوکا این درخت را قطع کرد؛ اما پس از در آمدن به آیین بودا، دستور داد تا ریشه باقی مانده از این درخت و جوانه‏‌های آن را به‌طور کامل نگهداری کنند. بعدها نیز هربار که این درخت به دستور حکمرانان قطع می‌شد، بوداییان دیگر بار یکی از قلمه‏‌های آن را که در سریلانکا حفظ می‏‌شد، به آن‌جا آورده، در جای نخست می‏‌کاشتند. درختی که امروز در این مکان قرار دارد، در حدود 125 سال عمر دارد و برای بوداییان بسیار مقدس است.

سارنات

سارنات (Särnäth): سارنات در ایالت اوتارپرادش در سی کیلومتری شهر واراناسی (بنارس) قرار دارد.[۲۷] بودا در باغی به نام پارک آهو (Mrigadäva) که اکنون Särnäth نام دارد، نخستین موعظه خود و دهرمه را که بدان دست یافته بود، برای یاران خود بیان می‌کند و به آن‌ها سفارش می‌نماید که راه میانه را برگزینند و از زیاده‌روی پرهیز کنند. روش میانه (تتهاگته) راهی است که به بینش و دانش، سکون و آرامش، تنویر و سرانجام نیروانا می‌رسد و جزء همان راه‌های هشت‌گانه‌ای است که از چهار حقیقت جلیل سرچشمه می‌گیرد. [۲۸] بقعه اصلی این زیارتگاه نخستین‌بار به‌دست امپراتور آشوکا در سده سوم ق. م. احداث شد. این زیارتگاه به رغم اهمیت آن، امروز در معرض ویرانی قرار دارد. بقعه اصلی سارنات از میان رفته و اثری از آن باقی نمانده است؛ اما دیواره‌‏های آن با حکاکی‏‌هایی که بر آن وجود داشته، همچنان محفوظ مانده است.[۲۹]

در این زیارتگاه، بقعه‌‏ها و آثار مقدس دیگر نیز وجود دارند. افزون بر این، معابد مهم تازه‏ تاسیسی نیز برای زائران سارنات ساخته شده است. از جمله این معابد می‏‌توان به معبد مردم برمه، معبد چینی‏‌ها، معبد ژاپنی‌‏ها و معبد کره‏ای‏‌ها اشاره کرد. معبد تایلندی‏‌ها و همچنین سه معبد مربوط به مردم تبت، از دیگر معابد موجود در این منطقه هستند.[۳۰]

کوسیناره

کوسیناره (Kusinagara): زیارتگاه کوسیناره در شمال ویشالی از جمله مکان‌های مقدسی است که بوداییان به زیارت آن می‌روند. بر پایه گزارش‌ها، این مکان همان جایی است که بودا در آن وفات یافت و به پری نیروانه (Parinirväna) یا نیروانای کامل دست یافت. در همین محل جسد او را سوزاندند و بنای یادبودی برای او ساختند.[۳۱]امپراتور آشوکا به سال 249 ق. م. به این مکان آمد و بقعه‏‌ها و مناره‏‌های گوناگون در این محل بنا کرد. در سده هفتم م. این منطقه کاملا مورد بی‏‌توجهی قرار گرفته و رو به ویرانی نهاده بود. از سده دوازدهم م. و پس از تفوق مسلمانان بر هند، این مکان بیش از پیش مورد بی‏‌توجهی قرار گرفت و از یادها محو شد. در اواخر سده نوزدهم م. یکی از راهبان بودایی بر آن شد تا این زیارتگاه را بازسازی کند. او معبد اصلی این مکان را در سال‌های 1902 – 1903م. نوسازی کرد و از آن هنگام به بعد، کوشیناره به تدریج جایگاه و اهمیت ویژه خود را بازیافت.[۳۲]

موسم زیارت مکان‌های چهارگانه

در آیین بودایی، برای زیارت این چهار مکان، زمانی ویژه در نظر گرفته نشده است. با این‌حال، بسیاری از بوداییان مراسم زیارت را در روز تولد بودا انجام می‏‌دهند. سه روز اول سال نو نیز یکی از موسم‌‏های مهم زیارت به‌شمار می‌‏آید. در تیره واده، این جشن از هنگام کامل شدن قرص ماه در آوریل آغاز می‏‌شود. در فرقه مهایانه، این جشن از هنگام کامل شدن قرص ماه در ژانویه آغاز می‌گردد. در بودیسم تبتی، این جشن معمولاً در ماه مارس صورت می‌‏گیرد و بوداییان در این ایام به زیارت این مکان‌ها می‌‏شتابند.[۳۳]

شرایط زیارت و بایدها و نبایدها

از آن‌جا که انجام زیارت به رغم اهمیت فراوانش کاری واجب به‌شمار نمی‏‌آید، کمتر مواردی را می‏‌توان یافت که از آن‌ها به‌عنوان شروط الزام‌آور یاد شده باشد. با این‌حال، برخی موارد به‌عنوان ارکان زیارت شمرده شده است. از جمله آن‌ها می‏‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

کسب معرفت:

از نگاه بوداییان، مساله معرفت از ارکان اساسی در انجام زیارت به‌شمار می‌آید. انجام زیارت بدون کسب معرفت لازم، ارزشی‌ اندک دارد؛ زیرا فاقد یکی از ارکان اصلی آن است.

دوری از تجملات:

همچنین از مواردی که برای زائران مهم شمرده شده است، دوری از تجمل و وسایل رفاهی در این سفر است. زایر می‏‌بایست سادگی را در این سفر پیشه سازد و از عیش و نوش پرهیز کند.[۳۴]

زیارت با پای برهنه:

انجام زیارت با پای برهنه از شرایطی است که همه بوداییان به آن پایبند هستند. درآوردن کفش‌ها پیش از ورود به این چهار مکان که از روی احترام انجام می‏‌گردد، کاری لازم و ضروری دانسته شده است و هر بودایی باید آن را مراعات کند.[۳۵]

پوشیدن لباس ویژه:

بر تن کردن لباس ویژه زیارت نیز از اموری است که معمولاً بوداییان به آن پایبند هستند. با این‌حال، پوشیدن لباس ویژه الزامی نیست.

مراقبه و توجه معنوی:

افزون بر موارد فوق، از شرایطی دیگر نیز یاد شده که بار معنوی زیارت را می‌افزایند. به باور بوداییان، قطع دلبستگی‌های مربوط به دنیا و عادات روزانه دنیوی انسان، در ترقی روحانی و معنوی وی نقش بسیار اساسی و مهم دارد؛ مراعات چگونگی سخن گفتن و نیز توجه به دیگر مسائل اخلاقی در طول سفر زیارتی نیز از اموری است که بوداییان آن را بر خود لازم می‏‌شمرند. طهارت جسمی، روزه‌داری و همچنین توجه و مراقبه برای یافتن حالت معنوی، از اموری است که معمولاً مورد توجه زائران قرار دارد.

اعمال ویژه زیارتگاه‌های چهارگانه

اگرچه بودا اعمالی ویژه برای این زیارتگاه‌ها مشخص نکرده، بوداییان معمولاً رسومی ویژه را در این کار معنوی دنبال می‌کنند. زیارت بیشتر از دو بخش تشکیل می‏‌شود: طواف زیارتگاه، نماز و دعا.

طواف:

انجام طواف به‌معنای حرکت دوَرانی به دور بقعه مقدس، از اعمالی است که میان بوداییان رواج دارد. طواف بر اساس حرکت عقربه ساعت صورت می‏‌گیرد؛ به گونه‏‌ای که همواره بخش راست بدن زائران به‌سوی مکان مقدس قرار دارد.[۳۶] زائران هنگام طواف که باید با پای برهنه انجام ‏گیرد، سه بار گرداگرد بقعه می‏‌گردند و آن را طواف می‌‏کنند. رمز این عدد آن است که با این طواف‌های سه‌گانه، سه پناه بودایی یعنی بودا، درمه (حقیقت بنیادین) و انجمن را به یاد آورند.[۳۷] برخی زائران تبتی طواف را به‌صورت خوابیده بر خاک انجام می‏‌دهند و همه مسیر را به شکل سینه‌خیز طی می‏‌کنند.[۳۸]

نماز و دعا:

زائران معمولاً پس از انجام طواف به نماز و دعا می‌پردازند. برخی از آنان این اعمال را به شکل ایستاده انجام می‏‌دهند. بعضی بر زانو می‌نشینند و برخی نیز به خاک می‌افتند و اعمال عبادی را به جای می‏‌آورند.

پانویس

  1. ↑ Furseth، Inger and Repstad Pal ،An Introduction to the Sociology of Religion، (Ashgate Publishing Company، 2006)، P. 106
  2. ↑ Kennick Urubshurow، Victoria، IntroducingWorld Religions، (routledge، 2008)، P. xxiv
  3. ↑ Coward، Harold and Neufeldt، Ronald and Neumaier، Eva K. (eds.) ، Readings in Eastern Religions، (Wilfrid Laurier University Press، 2007، 2nd ed.) ، P. 114
  4. ↑ Kupperman، Joel J.، Classic Asian Philosophy: A Guide to the Essential Texts، Oxford university press، 2001، P. 23
  5. ↑ Collinson، Diané and Plant، Kathryn and Wilkinson، Robert، FIFTY EASTERN THINKERS، (Routledge، 2000، 1st ed.) ، P. 74
  6. ↑ Sidhartha Gautama.
  7. ↑ Collinson، Diané and Plant، Kathryn and Wilkinson، Robert،P. 74
  8. ↑ "Buddhism in India"، Encyclopedia of Religion، Vol. 2، p. 351.
  9. ↑ Collinson، Diané and Plant، Kathryn and Wilkinson، Robert، ibid، P. 75
  10. ↑ آیین بودا در جهان امروز، ص28.
  11. ↑ Kupperman، Joel J.، ibid، P. 23
  12. ↑ Buddha.
  13. ↑ "Buddhism in India"، Encyclopedia of Religion، Vol. 2 ،P320
  14. ↑ آیین بودا در جهان امروز، ص30.
  15. ↑ Jacob N. Kinnard، "worship"، Encyclopedia of Buddhism، robert E. Buswell، 2003، vol 2 ،p. 905.
  16. ↑ Nancy E. Auer Falk، "Buddhist Puja"، Encyclopedia of Religion، ed. M. Eliade، New York، 1987، Vol. 12، p. 86.
  17. ↑ Trainor، Kevin، Buddhism: the illustrated guide، (Oxford University Press، 2004)، P. 112
  18. ↑ Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، P1.
  19. ↑ Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، (Subang Jaya Buddhist Association، 2001)، P. 11
  20. ↑ A. Salamone ، Frank (ed.) ، Encyclopedia of religious rites، rituals، and festivals، Routledge، 2004)، Pp. 328 &378.
  21. ↑ بودا، ص55.
  22. ↑ Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، (Subang Jaya Buddhist Association، 2001)، PP. 69 – 87
  23. ↑ Olsen، Brad، Sacred Places Around the World، (Consortium of Collective Consciousness، 2004، 2nd ed.) ، P. 92
  24. ↑ Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، Pp. 75 – 78.
  25. ↑ Wilkinson، Philip and Charing، Douglas، Encyclopedia of religion، (Dorling Kindersley، 2004، 1st ed.) ،P. 94
  26. ↑ Leela، Aditi Wood، "Bodh Gaya"، Encyclopedia of Buddhism، robert E. Buswell، 2003، vol 1، p. 50
  27. ↑ . Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، (Subang Jaya Buddhist Association، 2001)، Pp. 81 – 82 &87.
  28. ↑ بودا، ص59-60.
  29. ↑ Wilkinson، Philip and Charing، Douglas، Encyclopedia of religion، P. 92
  30. ↑ Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، P. 95
  31. ↑ Akira، Hirakawa، "Stupa Worship"، Encyclopedia of religion، Vol. 14، p. 93.
  32. ↑ Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، P. 98
  33. ↑ J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، Pp. 110&107
  34. ↑ Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، Pp. 12-13.
  35. ↑ A. Salamone، Frank (ed.) ، Encyclopedia of religious rites، rituals، and festivals، Routledge، 2004)، P. 378 and J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، P. 106
  36. ↑ Trainor، Kevin، Buddhism: the illustrated guide، (Oxford University Press، 2004)، P. 113 and C.
  37. ↑ J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، P. 106
  38. ↑ Trainor، Kevin، Buddhism، P. 113

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بودیسم.
  • آیین بودا در جهان امروز: ال. اس. کازینز، ترجمه: علیرضا شجاعی، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1384ش.
  • بودا، جستاری در آیین و تعالیم: جلال الدین آشتیانی، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1386ش.
  • 50 Eastern Thinkers - Diané Collinson، Dr.
  • Kathryn Plant، Robert Wilkinson - Routledge - England - 2000.
  • An Introduction to the Sociology of Religion: Classical and Conteporary Perspectives - Inger Furseth.
  • Pal Repstad - Ashgate Publishing Ltd. - England – 2006.
  • Britannica Encyclopedia of World Religions - encyclopedia Britannica، Inc. - England – 2006.
  • Buddhism: The Illustrated Guide، Kevin Trainor - Oxford University Press. - England – 2004.
  • Buddhist Pilgrimage - Chan Khoon San - Subang Jaya Buddhist Association - Malysia – 2001.
  • Buddhist Religious Studies: Class Four - Dr. Sunanda Barua، Nipul Kanti Baura، Nargis begum - National Curriculum and Textbook Board -2009.
  • Classic Asian Philosophy: A Guide to the Essential Texts - Joel J. Kupperman - Oxford University Press. - England – 2001.
  • Encyclopedia of Buddhism، Robert E. Buswell، MacMillan reference USA/Thomson/Gale - U. S. A – 2004.
  • Encyclopedia of Religion - Mircea Eliade، Charles J.
  • Adames – MacMillan - England – 1987.
  • Encyclopedia of religion - Philip Wilkinson، Douglas Charing - Dorling Kindersley - England – 2004.
  • Encyclopedia of Religious rites، rituals، and festivals - Frank A. Salamone - Routledge - England – 2004.
  • Introducing World Religions - Victoria Kennick Urubshurow – Routledge – England – 2008.
  • Readings in Eastern Religions - Harold G. Coward، Ronald Wesley Neufeldt، Eva K. Dargyay - Wilfrid Laurier Univ. Press. - Canada –2007.
  • Sacred Places around the World: 108 Destinations - Brad Olsen - CCC Publishing - U. S. A – 2004.
  • Sacred worlds: An Introduction to Geography and Religion، Chris C. Park - Routledge - England – 1994.
  • The Tibetan Book of Living and Dying - Sogyal Rinpoche - HarperCollins Publishers - U. S. A – 2002.
  • World Religions، Michael O’Neal، J. Sydney Jones، Neil Schlager، Jayne Weisblatt – UXL. Thomson Gale - U. S. A – 2007.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=بودیسم&oldid=8733»