مسجد غمامه

مسجد غَمامه

اطلاعات اوليه
مکان	مناخه در غرب مسجدالنبی در شهر مدینه
کاربری	مسجد
تاریخ بنا
ویژگی‌های تاریخی	محل نماز عید پیامبر
مسیریابی در حال بارگیری نقشه... {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"300px","height":"250px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"zoom":13,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"image layers":[],"overlays":[],"resizable":false,"fullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"cluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","clicktarget":"https://www.google.com/maps/search/?api=1\u0026query=24.465864450446933,39.60695433493071","imageLayers":[],"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u0645\u0633\u062c\u062f \u063a\u064e\u0645\u0627\u0645\u0647\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"\u0645\u0633\u062c\u062f \u063a\u064e\u0645\u0627\u0645\u0647\n","link":"","lat":24.465864450446933,"lon":39.60695433493071,"icon":""}],"imageoverlays":null}

مسجد غَمامه یا مسجد مصلی مسجدی است در غرب مسجدالنبی واقع در شهر مدینه. مسجد غمامه به همراه دو مسجد دیگر (مسجد علی‌ بن ابی‌طالب و مسجد ابوبکر) که به آنها مسجدهای مصلی گفته می‌شود در فضای بازی ساخته شده‌اند که به آن مُناخه می‌گفتند و پیامبر در آنجا نماز عید قربان و فطر برپا می‌کرد.

بنای امروزین مسجد غمامه همان است که در زمان سلطان عبدالمجید عثمانی (حکومت: 1255-1277ق) ساخته شد و از آن زمان تنها مرمت شده است.

مکان مسجد

مسجد غمامه یا مسجد مصلی در جنوب غرب مسجدالنبی در زمینی قرار دارد که به آن میدان مصلی گفته می‌شود. این مکان مُناخه نام داشت و صحرایی بود که بازار مدینه نیز در آنجا تشکیل می‌شد. پیامبر از این مکان که فضای بازی بود برای برپایی نماز‌ عید (قربان و فطر) و نماز باران استفاده می‌کرد.

اطلاعات بیشتر: مصلای پیامبر(ص)

حضرت محمد(ص) در جاهای مختلفی از مناخه نماز عید بر پا کرده است. بعدها در برخی از این اماکن مسجدهایی ساخته شد که به آن‌ها مسجدهای مصلی گفته می‌شود؛ مسجدهای دیگر یکی مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) و دیگری مسجد ابوبکر است.

وجه تسمیه

غمامه به معنای ابر است. گفته شده یک بار که پیامبر در حال خواندن نماز باران (إِسْتِسْقاء) بود، ابری بر سر او سایه انداخت و سپس باران بارید.

مسجد غمامه را مسجد مصلی هم می‌خوانند به این دلیل که گفته شده اینجا مکانی است که پیامبر در سال‌های پایانی عمرش در آنجا نماز عید برپا می‌کرد.

تاریخچه بنا

محل مسجد غمامه، آخرین مصلای پیامبر بود. یعنی آخرین جایی که پیامبر در آن نماز عید خواند و پس از درگذشت او نیز در همین مکان نماز عید و باران خوانده می‌شد. در زمان ابن زباله (درگذشت: 200ق) و ابن شبه (درگذشت: 262ق)، از تاریخ نگاران اهل مدینه، این مکان به عنوان مصلی شناخته می‌شده است.

گفته شده این مکان در نزدیکی خانه کثیر بن صَلْت، صحابی پیامبر، و در جنوب آن قرار داشته است.

پلان افقی مسجد مصلی

سده نهم و پس از آن

مسجد غمامه در گزارش‌های تاریخ نگاران مدینه از قرن هشتم یاد شده و به نظر سمهودی (درگذشت: 911ق) احتمالا اولین بار در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شده است. سمهودی گزارش می‌کند که این مسجد در زمان او باز بوده؛ هر چند دچار خرابی بوده است. همچنین روی در این مسجد نوشته شده که آن را به فرمان عز الدین، شیخ حرم مکه (درگذشت: 761ق)، بازسازی کرده اند. این مسجد را در سال 861ق امیر بردبک که معمار بود بازسازی کرد.

عیاشی در سفرنامه خود در سال 1073 به این مسجد اشاره کرده است مسجدی که به گفته او مسجد مصلی العید خوانده می‌شده است.

بازسازی عصر عثمانی

مسجد غمامه در عهد عبدالمجید اول عثمانی (حکومت: 1255-1277ق/ 1839-1861م) بازسازی شد. و این بنا تا کنون باقی مانده است. این بنا را بارتون، سفرنامه‌نویس انگلیسی، در سفرنامه اش توصیف کرده است.

در زمان سلطان عبدالحمید دوم (1293-1327ق/ 1876-1909م) اصلاحاتی در مسجد انجام شد. در دوره سعودی نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد که کتیبه موجود تاریخ آن را سال 1411ق یعنی به عهد سلطنت ملک فهد نشان می‌دهد.

توصیف بنا

طول مسجد غمامه 26 متر، عرض آن حدود ١٣ متر و مساحت کلّ آن ٣٣٨ متر بوده است. مسجد شش گنبد دایره‌ای دارد که بزرگترین آنها روی محراب قرار گرفته است. صالح لمعی مصطفی، در کتاب المدینه المنوره؛ تطورها العمرانی، به توصیف و بررسی کامل معماری مسجد غمامه پرداخته است.

منبر مسجد مصلی

در دوران اخیر منبری با نه پله در این مسجد قرار داشت که روی آن نوشته شده بود «انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم» (این نامه از سلیمان است، و چنین می‌باشد: به نام خداوند بخشنده مهربان‌ - سوره نمل، آیه 30) و این عبارتی قرآنی بود که بر همه آثار اهدایی سلطان سلیمان قانونی در مکه و مدینه یافت می‌شد.

گفته شده که احتمالا این منبر، منبر اهدایی او به مسجدالنبی بوده است که از سال 998ق/1590م به مسجد مصلی منتقل شده است. برخی نویسندگان از جمله عبدالعزیز کعکی در کتابش معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ که به سال 2011 میلادی چاپ شده است تصاویری از منبر را منتشر کرده است؛ اما این منبر در تصاویر جدید‌تر مسجد غمامه دیده نمی‌شود.

گالری

• 
• 
• 
• 
• 
• 

  تصویر فوق فاصله مسجدهای مصلی را تا یکی از گوشه‌های ساختمان فعلی مسجدالنبی نشان می‌دهد.

منابع

المساجد الاثرية فى المدينة المنورة، محمد الياس عبدالغنى، مدينه، ١٩٩٨.

تاريخ المدينة المنورة، ابوزيد عمر بن شبه، قم، دارالفكر، ١٣۶٨ش.

وفاء الوفا بأخبار دار المصطفى، نورالدين على السمهودى، بيروت، داراحياء التراث العربى، ١٩٩۵.