آیه هجرت: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه هجرت به سرنوشت شوم کسانی اشاره شده که در ظاهر مسلمان بودند؛ اما هجرت نکردند و سرانجام در صفوف مشرکان جان سپردند:

إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ المَلائِكَةُ ظَالِمِی أَنفُسِهِم قَالُوا فِیمَ كُنتُم قَالُوا كُنَّا مُستَضعَفِینَ فِی الأرضِ قَالُوا أَلَم تَكُن أَرضُ اللهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِیهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُم جَهَنَّمُ وَسَاءَت مَصِیرًا. (نساء/4، 97)

كسانى كه بر خويشتن ستمكار بوده‌اند، [وقتى‌] فرشتگان جانشان را مى‌گيرند، مى‌گويند: «در چه [حال‌] بوديد؟» پاسخ مى‌دهند: «ما در زمين از مستضعفان بوديم.» مى‌گويند: «مگر زمين خدا وسيع نبود تا در آن مهاجرت كنيد؟» پس آنان جايگاهشان دوزخ است، و [دوزخ‌] بد سرانجامى است.

در پی بیعت عقبه میان پیامبر اسلام(ص) و گروهی از مردم مدینه، زمینه هجرت بسیاری از مسلمانان به آن شهر، فراهم شد.<ref>الطبقات، ج1، ص225؛ تاریخ طبری، ج2، ص96؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص37.</ref> با هجرت پیامبر به مدینه، صف مؤمنان از مشرکان جدا شد. آیه 97 سوره نساء که به آیه هجرت معروف شد،<ref>جامع البیان، ج5، ص315-316؛ الدر المنثور، ج2، ص205-206.</ref> پس از غزوه بدر درباره گروهی نازل شد که در مکه اسلام آوردند، اما هجرت نکردند.<ref>البدایة و النهایه، ج3، ص360؛ روح المعانی، ج3، ص121.</ref>

برخی مفسران از آیات 97 تا 99 سوره نساء هم به آیات هجرت تعبیر کرده‌اند.<ref>مجمع البیان، ج3، ‌ص152.</ref>  

روایت‌های مربوط به شأن نزول این آیه، مختلفند و هریک مصداق‌هایی را برای آیه معرفی کرده‌اند:

* طبق برخی روایات، آیه درباره گروهی است که در مکه به خدا و رسولش ایمان آوردند، اما از هجرت با ایشان تخلف کردند و به سبب تهدید سران قریش<ref>البدایة و النهایه، ج3، ص360؛ الدر المنثور، ج2، ص205.</ref> همراه مشرکان به جنگ بدر رفتند و به دست مسلمانان کشته شدند. پس از جنگ، مسلمانان با این پندار که چون این گروه با کراهت در صف مشرکان قرار گرفته و کشته شده‌اند، برای آنان استغفار کردند. بدین جهت آیه هجرت نازل شد<ref>جامع البیان، ج5، ص316؛ الدر المنثور، ج2، ص205.</ref> و از حال آنان خبر داد.<ref>جامع البیان، ج5، ص315-316؛ تفسیر قرطبی، ج5، ص345.</ref>

بر پایه برخی گزارش‌ها<ref>جامع البیان، ج5، ص317-318؛ الدر المنثور، ج2، ص205؛ فتح القدیر، ج1، ص504.</ref> و روایتی از امام باقر<ref>التبیان، ج3، ص303؛ نور الثقلین، ج1، ص536.</ref> کسانی که در غزوه بدر کشته شدند و آیه هجرت درباره آنان نازل شد، پنج نفر بودند: قیس بن فاکه بن مغیره، حارث بن زمعه،‌ قیس بن ولید، ابوالعاص بن میته و علی بن امیة بن خلف.

*در برخی روایات هم آمده است که در غزوه بدر هنگامی که عباس عموی پیامبر(ص)، عقیل و نوفل به دست مسلمانان اسیر شدند، پیامبر به عباس گفت که فدیه آزادی خود و برادرزاده‌اش عقیل را بپردازد. عباس پاسخ داد: ما به سوی قبله تو نماز گزاردیم و به آنچه تو شهادت دادی، شهادت دادیم. پیامبر گفت: شما دشمنی کردید و با شما دشمنی شد. سپس آیه هجرت را تلاوت کرد:<ref>تفسیر ابن کثیر، ج2، ص345؛ الدر المنثور، ج2، ص206.</ref>

آیه هجرت افزون بر بیان حال مسلمانان تارک هجرت و کیفیت برخورد فرشتگان مرگ با آنها، در بردارنده حکم وجوب هجرت<ref>الکشاف، ج1، ص555؛ تفسیر قرطبی، ج5، ص346؛ الصافی، ج1، ص490.</ref> بر هر مسلمانی است که در زیستگاه خویش قادر به اقامه شعائر دین نباشد.<ref>جامع البیان، ج4، ص317-318؛ الکشاف، ج1، ص555؛ المنیر، ج5، ص229.</ref> از این رو، با نازل‌شدن آیه هجرت، اصحاب پیامبر در مدینه به کسانی که در مکه مسلمان شده و به مدینه هجرت نکرده بودند، نامه نوشتند که اقرار و اسلام ایشان پذیرفته نیست، مگر با هجرت.<ref>تفسیر بغوی، ج1، ص469؛ الدر المنثور، ج2، ص205.</ref> بر پایه گزارشی، پس از نزول آیه هجرت، رسول خدا افرادی را برای اعلان این آیه به مکه فرستاد.<ref>الکشاف، ج1، ص555.</ref>