|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| == ابورُهْم غِفاری ==
| |
| : جانشین پیامبر۹ در مدینه در برخی غزو‌ه‌ها
| |
|
| |
| ابورهم کلثوم بن حُصَین بن خلاد از شاخه اُحَیمس / اَحْمَس قبیله بنی‌غفار<ref>جمهرة انساب العرب، ص۱۸۶؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۹۳؛ الاصابه، ج۷، ص۱۱۹.</ref> بود. در نام پدر و اجدادش اختلاف است.<ref>الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۵۹؛ اسد الغابه، ج۵، ص۱۱۷.</ref> وی درآغاز هجرت همراه تیره‌اش به مدینه رفت و مسلمان شد.<ref> الطبقات، ج۴، ص۱۸۴؛ تاریخ الاسلام، ج۱، ص۱۶۹.</ref> پیامبر گرامی۹ آنان را در مدینه سکونت داد و خانه ابورهم نیز در کنار خانه‌های بنی‌غفار در مدینه قرار گرفت<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۶۰؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۶۴.</ref>؛ هر چند او بیشتر در بیابان‌های غَیقَه<ref>معجم البلدان، ج۴، ص۲۲۲؛ مراصد الاطلاع، ج۲، ص۱۰۰۷.</ref> و صَفْراء<ref>معجم البلدان، ج۳، ص۴۱۲؛ الروض المعطار، ص۱۱۳.</ref>، محل سکونت بنی‌غفار، زندگی می‌کرد.<ref>الطبقات، ج۴، ص۱۸۵.</ref> به گزارش سمهودی، منازل غفاریان در سمت غرب بازار مدینه در کنار کوه سُلَیع<ref>معجم البلدان، ج۴، ص۸۵؛ مراصد الاطلاع، ج۲، ص۹۲۰.</ref> قرار داشت.<ref> وفاء الوفاء، ج۳، ص۵۸.</ref> بر پایه روایتی، مسجد قبیله غفار نزدیک منزل ابورهم بود که پیامبر در آن نماز گزارده بود.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۶۱؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۶۴.</ref> او در نبرد بدر حضور نداشت؛ اما در گزارشی که جای تأمل دارد، مشاهده خود را از حضور فرشتگان الهی برای یاری مسلمانان در نبرد بدر نقل کرده است.<ref> المغازی، ج۱، ص۷۷؛ سبلالهدی، ج۴، ص۳۹.</ref> او درغزوه احد به سال سوم ق. حضور یافت و آن‌گاه که از ناحیه گلو مجروح شد، به اعجاز پیامبر گرامی۹ شفا یافت. وی را منحور (زخمی شده از حلق) خواندند.<ref>المغازی، ج۱، ص۲۴۳؛ الطبقات، ج۴، ص۱۸۴.</ref>
| |
|
| |
| برخی اخبار، او را در صلح حدیبیه<ref> المحبّر، ص۱۲۷؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۵۰.</ref> به سال ششم ق. و نبرد خیبر به سال هفتم ق.<ref>المحبّر، ص۱۲۷؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۷.</ref> جانشین پیامبر در مدینه دانسته‌اند. اما گزارش‌هایی دیگر او را از اصحاب بیعت شجره در ماجرای صلح حدیبیه می‌دانند<ref> المغازی، ج۳، ص۱۰۰۱؛ الاستیعاب، ج۳، ص۱۳۲۷.</ref> و از شرکت او در جنگ خیبر خبر می‌دهند که با جانشینی او در مدینه همخوانی ندارد. این گزارش‌ها از گرسنگی شدید او در این نبرد<ref>المغازی، ج۲، ص۶۶۰؛ دانشنامه سیره نبوی، ج۱، ص۳۰۴.</ref> و نیز تعیین میزان سهم او و برادرش از غنایم جنگ حکایت دارند.<ref>معرفة الصحابه، ج۵، ص۲۸۸۷؛ السنن الکبری، ج۶، ص۳۲۶.</ref> همراهی او با پیامبر یا جانشینی وی در مدینه در عمرة القضاء به سال هفتم ق. نیز مورد تردید است.<ref> الطبقات، ج۴، ص۱۸۴؛ المنتظم، ج۳، ص۳۰۵؛ امتاع الاسماع، ج۹، ص۲۲۷.</ref> بر پایه گزارشی، او در این سفر شتران قربانی را حرکت می‌داد.<ref>المغازی، ج۲، ص۷۳۳.</ref> بر پایه نقل وی، در این سفر، ایماء بن رَحضه، رئیس بنی‌غفار<ref> دلائل النبوه، ج۲، ص۲۱۲؛ اسد الغابه، ج۱، ص۱۸۸.</ref> که بر اثر خشکسالی سرزمین خود، در منطقه ابواء چادر زده بودند، ۱۰۰ گوسفند همراه تعدادی شتر به پیامبر هدیه کرد. ایشان هدیه او را پذیرفت و گوسفندان را میان یارانش قسمت کرد.<ref>المغازی، ج۲، ص۵۷۷؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۲۷۸.</ref>
| |
|
| |
| در سال هشتم ق. پیامبر۹ ابورهم را همراه ایماء بن رحضه، مأمور بسیج قبیله‌های بنی‌غفار و ضَمْره برای فتح مکه کرد.<ref>المغازی، ج۲، ص۷۹۹.</ref> به نقل مشهور، وی دراین غزوه جانشین پیامبر در مدینه بود.<ref> تاریخ خلیفه، ص۴۸؛ تاریخ طبری، ج۳، ص۵۰؛ جمهرة انساب العرب، ص۱۸۶.</ref> او در نبرد تبوک به سال نهم ق. نیز از سوی رسول خدا۹ مأمور فراخوانی قبیله‌اش شد.<ref>المغازی، ج۳، ص۹۹۰؛ امتاع الاسماع، ج۲، ص۴۷.</ref> پیامبر در مسیر تبوک در سخنانی با ابورهم، توقع خود را از حضور بیشتر قبایلی چون بنی‌غفار ابراز داشت.<ref> المغازی، ج۳، ص۱۰۰۲؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۵۲۹؛ الطبقات، ج۴، ص۱۸۴.</ref> گویا در همین سفر بود که وی در حالی که خواب‌آلود بود، ناخواسته با نزدیک شدن شترش به پیامبر، پای پیامبر را آزرد و پیامبر با چوبدستی خود پای او را از پای خود دور کرد و روز بعد بدان سبب یک<ref>المغازی، ج۲، ص۹۳۹.</ref> یا چند گوسفند به وی بخشید.<ref> الطبقات، ج۴، ص۱۸۴؛ المنتظم، ج۵، ص۴۸.</ref> منابع بسیاری این رخداد را در مسیر بازگشت پیامبراکرم۹ از غزوه طائف به سال هشتم ق. یادکرده‌اند<ref>المغازی، ج۳، ص۹۳۹؛ سبل الهدی، ج۷، ص۷۰.</ref>؛ اما گزارش‌های جانشینی ابورهم در مدینه هنگام نبردهای فتح مکه، حُنَین و طائف<ref> تاریخ خلیفه، ص۴۸؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۶۴، ۳۶۶؛ الاستیعاب، ج۳، ص۱۳۲۷.</ref> پذیرش این گزارش را با مشکل روبه‌رو می‌کند.
| |
|
| |
| از زندگی ابورهم پس از پیامبر گرامی۹ و پایان کار و دودمان او در منابع یاد نشده است.
| |
|
| |
| منابع
| |
|
| |
| الاستیعاب: ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق؛ اسدالغابه: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛ الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ امتاع الاسماع: المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق؛ انساب الاشراف: البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق؛ تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ تاریخ خلیفه: خلیفة بن خیاط (م.۲۴۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ تاریخ المدینة المنوره: ابن شبّة النمیری (م.۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق؛ تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م.۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق؛ جمهرة انساب العرب: ابن حزم (م.۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ دانشنامه سیره نبوی: قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۹ش؛ دلائل النبوه: البیهقی (م.۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق؛ الروض المعطار: محمد بن عبدالمنعم الحمیری (م.۹۰۰ق.)، بیروت، مکتبة لبنان، ۱۹۸۴م؛ سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛ السنن الکبری: البیهقی (م.۴۵۸ق.)، بیروت، دار الفکر؛ الطبقات الکبری: ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ المحبّر: ابن حبیب (م.۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده؛ مراصد الاطلاع: صفی الدین عبدالمؤمن البغدادی (م.۷۳۹ق.)، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.؛ عجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛ معرفة الصحابه: ابونعیم الاصفهانی (م.۴۳۰ق.)، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، ۱۴۱۹ق؛ المغازی: الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق؛ المنتظم: ابن جوزی (م.۵۹۷ق.)، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق؛ وفاء الوفاء: السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه.
| |
|
| |
| محمد سعید نجاتی
| |
|
| |
|
| == ابوزَمعه اسدی == | | == ابوزَمعه اسدی == |
