←فهرست
(←چاپ) |
(←فهرست) |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
کتاب رحلة عراقیة، سفرنامه‌ای به زبان عربی است، که در سال ۱۳۲۹ق. پس از بازگشت نویسنده از عتبات عالیات نگاشته شده است.<ref>الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۳.</ref> برجسته‌ترین موضوعات این کتاب عبارتند از: برخی سیاست‌های انگلیس در عراق، چگونگی اداره حرم امام حسین(ع)، بررسی گویش | کتاب رحلة عراقیة، سفرنامه‌ای به زبان عربی است، که در سال ۱۳۲۹ق. پس از بازگشت نویسنده از عتبات عالیات نگاشته شده است.<ref>الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۳.</ref> برجسته‌ترین موضوعات این کتاب عبارتند از: برخی سیاست‌های انگلیس در عراق، چگونگی اداره حرم امام حسین(ع)، بررسی گویش بومی عراق، معرفی بازار کربلا، معرفی عالمان آن دوره کربلا و نجف. | ||
این سفرنامه، با اهمیت سفر از دیدگاه اسلام، ارزش زیارت امام حسین(ع) و شرافت کربلا آغاز شده و به رؤیایی از نویسنده پرداخته که سبب سفر او به کربلا شده است.{{یادداشت|او در این رؤیا امام جواد(ع) را دیده و از شوق دیدار و هیبت و بزرگی او، نتوانسته سخنی بگوید. نویسنده، سر دیدن این رؤیا را سفر به عتبات عالیات دانسته است.<ref>الرحلة العراقیة، ص۳۷ و ۳۸.</ref>}} سفر از حسین‌آباد{{یادداشت|حسین آباد، یکی از روستاهای نزدیک شهرستان مونگیر از شهرستانهای استان بهار یا بیهار واقع در جنوب شرقی هند است. مردم این استان و به ویژه این شهرستان، از گذشته علاقه مند به اهل بیت(ع) بودند. این سامان، در برخی دوره‌ها حاکمانی فارس یا وابسته به فارس‌ها داشته‌اند؛ از این روی، زبان فارسی نیز رایج بوده است. نویسنده این کتاب به فارسی مسلط بوده و با آن شعر می‌سروده است.<ref>گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۶، ص۱۲۲.</ref>}} | این سفرنامه، با اهمیت سفر از دیدگاه اسلام، ارزش زیارت امام حسین(ع) و شرافت کربلا آغاز شده و به رؤیایی از نویسنده پرداخته که سبب سفر او به کربلا شده است.{{یادداشت|او در این رؤیا امام جواد(ع) را دیده و از شوق دیدار و هیبت و بزرگی او، نتوانسته سخنی بگوید. نویسنده، سر دیدن این رؤیا را سفر به عتبات عالیات دانسته است.<ref>الرحلة العراقیة، ص۳۷ و ۳۸.</ref>}} سفر از حسین‌آباد{{یادداشت|حسین آباد، یکی از روستاهای نزدیک شهرستان مونگیر از شهرستانهای استان بهار یا بیهار واقع در جنوب شرقی هند است. مردم این استان و به ویژه این شهرستان، از گذشته علاقه مند به اهل بیت(ع) بودند. این سامان، در برخی دوره‌ها حاکمانی فارس یا وابسته به فارس‌ها داشته‌اند؛ از این روی، زبان فارسی نیز رایج بوده است. نویسنده این کتاب به فارسی مسلط بوده و با آن شعر می‌سروده است.<ref>گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۶، ص۱۲۲.</ref>}} آغاز شده، به بمبئی و از راه دریا به بوشهر رسیده است. پس از درنگی کوتاه در بوشهر، سفر از راه دریا به سوی بصره ادامه یافته و نویسنده در بصره برای ورود به خاک عراق قرنطینه شده است.{{یادداشت|در این بخش، بر پایه حدیثی از امام علی(ع)، به مذمت از بصره پرداخته است. به باور نویسنده، اکنون نیز تاجران یهودی در بصره فراوان و تاجران ایرانی اندک‌اند.<ref>گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۶، ص۱۰۶.</ref>}} پس از آن، از رود دجله به بغداد رفته و امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) را زیارت کرده، به سامرا رفته و حرم امامان هادی(ع)، عسکری(ع) و وضعیت شیعیان سامرا را کم‌رونق‌تر از دوره میرزای شیرازی دانسته است.{{یادداشت|اما الان وضعیت مانند دوره میرزای شیرازی بزرگ نیست؛ به جهت آنکه شماری از طلبه‌ها و فاضلان پس از درگذشت وی، از سامراء کوچ کرده‌اند و نیز وضعیت | ||
نابسامان ایران باعث شده وجوهات و نذورات کمتر روانه سامراء شود. گرچه در این عصر میرزا محمدتقی شیرازی (1256 – 1338ق) جای استاد را گرفته، اما شماری از طلبه‌ها با وجود علم و فضل وی، این شهر را ترک کرده‌اند.<ref>گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۶، ص۱۰۷.</ref>}} نویسنده در این بخش، شعر ابن حجر را که نقد باور شیعیان درباره سرداب سامرا است، با شعر پاسخ داده است. در فصل پَسین، در راه سامرا به کربلا، از امنیتی که انگلستان در عراق ایجاد کرده و از آزادی مذهبی که به شیعیان داده تقدیر کرده است.{{یادداشت|نویسنده بر این باور است که انگلیسی‌ها هر چند در جذب اموال به سوی خودشان حریص‌اند، اما از حال رعایا نیز غافل نیستند و در رساندن فایده به مردم و برپایی امنیت تلاشی در خور تقدیر دارند. برخی این باور نویسنده را ریشه در فشارهای حکومت عثمانی بر شیعیان پیش از اشغال عراق توسط انگلستان دانسته‌اند. این باور درآغاز اشغال، بین برخی از شیعیان وجود داشت تا زمانی که جنایت‌های انگلستان آشکار شد.<ref>گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۶، ص۱۰۹.</ref>}} در حرم امام حسین(ع) (پایان جمادی‌الثانی ۱۳۲۸ق)، شلوغی پیرامون ضریح، حضور زائران از بیشتر کشورهای دنیا و زیارت شب‌های جمعه | نابسامان ایران باعث شده وجوهات و نذورات کمتر روانه سامراء شود. گرچه در این عصر میرزا محمدتقی شیرازی (1256 – 1338ق) جای استاد را گرفته، اما شماری از طلبه‌ها با وجود علم و فضل وی، این شهر را ترک کرده‌اند.<ref>گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۶، ص۱۰۷.</ref>}} نویسنده در این بخش، شعر ابن حجر را که نقد باور شیعیان درباره سرداب سامرا است، با شعر پاسخ داده است. در فصل پَسین، در راه سامرا به کربلا، از امنیتی که انگلستان در عراق ایجاد کرده و از آزادی مذهبی که به شیعیان داده تقدیر کرده است.{{یادداشت|نویسنده بر این باور است که انگلیسی‌ها هر چند در جذب اموال به سوی خودشان حریص‌اند، اما از حال رعایا نیز غافل نیستند و در رساندن فایده به مردم و برپایی امنیت تلاشی در خور تقدیر دارند. برخی این باور نویسنده را ریشه در فشارهای حکومت عثمانی بر شیعیان پیش از اشغال عراق توسط انگلستان دانسته‌اند. این باور درآغاز اشغال، بین برخی از شیعیان وجود داشت تا زمانی که جنایت‌های انگلستان آشکار شد.<ref>گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۶، ص۱۰۹.</ref>}} در حرم امام حسین(ع) (پایان جمادی‌الثانی ۱۳۲۸ق)، شلوغی پیرامون ضریح، حضور زائران از بیشتر کشورهای دنیا و زیارت شب‌های جمعه نگاه نویسنده را جلب کرده است. در فصلی جداگانه، چگونگی روشنایی حرم توضیح داده شده؛ از جمله شمع‌های بزرگی که فتیله آن نزدیک به ۱ متر و درازای شمع به اندازه قد انسان بوده است.{{یادداشت|نویسنده بر این باور است که انگلیسی‌ها هر چند در جذب اموال به سوی خودشان حریص‌اند، اما از حال رعایا نیز غافل نیستند و در رساندن فایده به مردم و برپایی امنیت تلاشی در خور تقدیر دارند. برخی این باور نویسنده را ریشه در فشارهای حکومت عثمانی بر شیعیان پیش از اشغال عراق توسط انگلستان دانسته‌اند. این باور درآغاز اشغال، بین برخی از شیعیان وجود داشت تا زمانی که جنایت‌های انگلستان آشکار شد.<ref>الرحلة العراقیة، ص۱۱۶؛ گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۶، ص۱۱۰ و ۱۱۱.</ref>}} فصلی از این سفرنامه، به واژه‌ها و گویش بومی عراق اختصاص یافته است{{یادداشت|نویسنده از تحریف بسیار در زبان عربی فصیح در عراق خبر داده و فهم گویش آنان را برای بیگانه سخت‌تر از زبان جن دانسته است. به گزارش وی، کسی که در عراق به زبان عربی فصیح صحبت کند، مورد تمسخر قرار می‌گیرد.<ref>الرحلة العراقیة، ص۱۳۱</ref>}} و فصلی به معرفی بازار کربلا، کالاهای آن، پول‌ها و اوزان رایج آن پرداخته است.{{یادداشت|به گزارش نویسنده، بیشتر پول‌ها عثمانی و ایرانی بوده و اوزان رایج شش نخود، دهم،مثقال، اوقیه، حق، من، وزنه و تغار بوده است.<ref>الرحلة العراقیة، ص۱۲۵-۱۲۹.</ref>}} فصلی با عنوان «فی عجائب کربلاء»، به نکته‌هایی پرداخته که از دید نویسنده جزو شگفتی‌های کربلا است. مانند اینکه نرخ کالاها هنگام بسیاری و کمیِ زائران، یکسان است. از دیگر شگفتی‌های کربلا در باور نویسنده فراوانی کالاها در روزهای شلوغ، فراوانی آب آشامیدنی با وجود کمبود منابع آبی، جاداری حرم با وجود مساحت کم، و امنیت زائران و مجاوران است.<ref>الرحلة العراقیة، ص۱۳۳-۱۳۸.</ref> فصلی از کتاب به معرفی عالمان آن روز کربلا پرداخته شده، که عبارتند از: سید باقر طباطبائی (1274 – 1331ق)، سید اسماعیل صدر (1258 – 1338ق)، شیخ محمدحسین مازندرانی (۱۲۵۵-۱۳۰۹ق)،<ref>الرحلة العراقیة، ص۱۴۹.</ref> سيد حسن كشميري حائري (۱۲۵۰-۱۳۲۸ق){{یادداشت|وی، پدربزرگ سید عبدالکریم کشمیری است. <ref>گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه زیارت، شماره ۲۶، ص۱۱۵؛ الرحلة العراقیة، ص۱۵۱.</ref>}} و محمدمهدی کشمیری حائری (۱۲۶۰-۱۳۳۹ق).<ref>الرحلة العراقیة، ص۱۵۲.</ref> نویسنده در شهر نجف به ملاقات عالمانی مانند سید محمدکاظم طباطبایی (۱۲۴۷-1337ق)، آخوند خراسانی (1255 – 1329ق) و سید هبة‌الدین شهرستانی (1301 – 1386ق) رفته است.<ref>الرحلة العراقیة، ص۱۸۱-۱۸۳.</ref> | ||
==فهرست== | ==فهرست== | ||
{{ستون-شروع|۳}} | {{ستون-شروع|۳}} | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
==ویژگی‌ها== | ==ویژگی‌ها== | ||
[[پرونده:برگی از نسخه خطی الرحلة العراقیة (محمد هارون).PNG|200px|thumb|left|برگی از نسخه خطی: قصیده‌ای در | [[پرونده:برگی از نسخه خطی الرحلة العراقیة (محمد هارون).PNG|200px|thumb|left|برگی از نسخه خطی: قصیده‌ای در ستایش امام علی(ع) که نویسنده آن را به فارسی سروده و با خط نستعلیق نگاشته است.]] | ||
نثر کتاب، دارای آرایه‌های ادبی بوده و بیشتر متن، مسجع نگاشته شده است. برای نمونه، حال نویسنده پیش از آغاز سفر، هنگام بیماری، اینگونه توصیف شده است: | نثر کتاب، دارای آرایه‌های ادبی بوده و بیشتر متن، مسجع نگاشته شده است. برای نمونه، حال نویسنده پیش از آغاز سفر، هنگام بیماری، اینگونه توصیف شده است: | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
</blockquote> | </blockquote> | ||
یکی از بخش‌های زیبای سفرنامه از | یکی از بخش‌های زیبای سفرنامه از دیدگاه ادبی، فصل وصف المناجاة و العبادة است. در این فصل به توصیف شب‌های جمعه حرم امام حسین(ع) پرداخته شده، از مناجات‌خوان حرم یاد شده که پس از گذشتن یک سوم شب بالای گلدسته رفته و شعری را می‌خوانده است. بخشی از متن به این شرح است:<blockquote> | ||
...فإنّه كلّما مضى ثلثا اللّيل ارتقى المحيعل على المنارة، ونزعَ عنه شعار (ثياب) اللّيل و دِثاره، أخذَ ينشِدُ أبياتاً تُحيي ميتَ القلوب، و تُشفي الفؤاد المكروب، تبعث النفس على خلع الدَّعة، و تحدوها إلى ذكر مَن بيده ناصِيةُ الضّيق والسَّعة، توقِظ الرّقودَ على مِهاد الغفلة، و تُذكِّرهم أيّام المُهلة، وربّما يصرف عنانه إلى المناجاة، و يَعطف لسانه إلى المناداة، و كثيراً ما ينشد هذه الأبيات، التي هي أرقّ من ماء الحياة، و ألطف من نسيم الغداة{{یادداشت|مطلع شعر، «لَكَ الحَمْدُ يا ذا الجودِ والمَجد و العُلى/تباركتَ تُعطي مَن تشاء وتمنع» است. <ref>الرحلة العراقیة، ص۱۰۲.</ref>}} | ...فإنّه كلّما مضى ثلثا اللّيل ارتقى المحيعل على المنارة، ونزعَ عنه شعار (ثياب) اللّيل و دِثاره، أخذَ ينشِدُ أبياتاً تُحيي ميتَ القلوب، و تُشفي الفؤاد المكروب، تبعث النفس على خلع الدَّعة، و تحدوها إلى ذكر مَن بيده ناصِيةُ الضّيق والسَّعة، توقِظ الرّقودَ على مِهاد الغفلة، و تُذكِّرهم أيّام المُهلة، وربّما يصرف عنانه إلى المناجاة، و يَعطف لسانه إلى المناداة، و كثيراً ما ينشد هذه الأبيات، التي هي أرقّ من ماء الحياة، و ألطف من نسيم الغداة{{یادداشت|مطلع شعر، «لَكَ الحَمْدُ يا ذا الجودِ والمَجد و العُلى/تباركتَ تُعطي مَن تشاء وتمنع» است. <ref>الرحلة العراقیة، ص۱۰۲.</ref>}} | ||
</blockquote> | </blockquote> | ||
نویسنده، در آغاز و بین سفر، به | نویسنده، در آغاز و بین سفر، به فراخور برخی مکان‌ها یا رویدادها، شعر سروده و در سفرنامه درج کرده است.<ref>الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۳۹، ۴۱، ۷۳، ۸۷، ۱۰۳.</ref> ۴ شعر او، به زبان فارسی سروده شده است؛ یکی ستایش امام علی(ع)،{{یادداشت|با این مطلع: شاهنشه و امام امم یا علی توئی/فخر مقام و بیت و حرم یا علی توئی<ref>تصویر نسخه خطی رحلة عراقیة، مجلة الموسم، شماره 14، ص۲۵۸.</ref>}} دیگری در ستایش امام کاظم(ع) و امام جواد(ع){{یادداشت|با این مطلع: ولاى آل نبى فرضِ عين ميدانم/كه با عبادتِ حق تو امين ميدانم<ref>تصویر نسخه خطی رحلة عراقیة، مجلة الموسم، شماره 14، ص۲۶۳.</ref>}}و دو تای دیگر، آموزش اصول دین و نام امامان(ع) به کودکان مدرسة الحسینی در کربلا است.<ref>نسخه خطی رحلة عراقیة، مجلة الموسم، شماره ۱۴، ص۳۸۲-۳۸۵.</ref> | ||
==چاپ== | ==چاپ== | ||
تصویر نسخه خطی این کتاب، در مجله الموسم، شماره 14، در 156 صفحه، در سال 1413ق. (1993م) منتشر شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/en/articlepage/516793/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A9-%D8%B3%D9%86%D8%A9-1328-%D9%87-%D8%AA%D9%86%D8%B4%D8%B1-%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84-%D9%85%D8%B1%D8%A9-%D8%B9%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B3%D8%AE%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF%D8%A9-%D8%A8%D8%AE%D8%B7-%D9%85%D8%A4%D9%84%D9%81%D9%87%D8%A7 الموسم، شماره ۱۴، ص231–387.]</ref> | تصویر نسخه خطی این کتاب، در مجله الموسم، شماره 14، در 156 صفحه، در سال 1413ق. (1993م) منتشر شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/en/articlepage/516793/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A9-%D8%B3%D9%86%D8%A9-1328-%D9%87-%D8%AA%D9%86%D8%B4%D8%B1-%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84-%D9%85%D8%B1%D8%A9-%D8%B9%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B3%D8%AE%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF%D8%A9-%D8%A8%D8%AE%D8%B7-%D9%85%D8%A4%D9%84%D9%81%D9%87%D8%A7 الموسم، شماره ۱۴، ص231–387.]</ref> | ||