←جلد هشتم
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
موضوع بحث کرده‌است: | موضوع بحث کرده‌است: | ||
الف. منابع قابل استناد؛ مانند | الف. منابع قابل استناد؛ مانند کتاب الطبقات الکبیر، الامامة و السیاسة، انساب الاشراف، | ||
تاریخ الیعقوبی، آمالی الصدوق و الارشاد که جمعاً ۳۳ کتاب را نام برده‌است. | تاریخ الیعقوبی، آمالی الصدوق و الارشاد که جمعاً ۳۳ کتاب را نام برده‌است. | ||
ب. منابع غیرقابل استناد؛ مانند | ب. منابع غیرقابل استناد؛ مانند مقتل الحسین(ع) المنسوب إلی أبی مخنف، نورالعین فی مشهد | ||
الحسین(ع)، روضة الشهداء و ناسخ التواریخ که جمعاً ۱۰ کتاب را نام برده‌است. | الحسین(ع)، روضة الشهداء و ناسخ التواریخ که جمعاً ۱۰ کتاب را نام برده‌است. | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
جعفی، و مقتل الحسین(ع) ابومخنف لوط بن یحیی غامدی است. | جعفی، و مقتل الحسین(ع) ابومخنف لوط بن یحیی غامدی است. | ||
در محور چهارم پیرامون مراحل تحقیق و تدوین این دانشنامه، مانند | در محور چهارم پیرامون مراحل تحقیق و تدوین این دانشنامه، مانند جمع‌آوری ابتدایی، | ||
تنظیم، نقد، مصدریابی و… مطالبی آمده‌است که علاقه‌مندان می‌توانند در تدوین موسوعه‌ها | تنظیم، نقد، مصدریابی و… مطالبی آمده‌است که علاقه‌مندان می‌توانند در تدوین موسوعه‌ها | ||
| خط ۲۳۰: | خط ۲۳۰: | ||
یاران امام(ع)، ویژگی‌های شخصی کسانی مانند بُریر بن خضیر که قرآن‌شناس، دارای بصیرت، پارسا، سخنور و خوش‌خلق بود؛ به گونهای که حتی در صبح روز عاشورا نیز خنده‌رو بود. | یاران امام(ع)، ویژگی‌های شخصی کسانی مانند بُریر بن خضیر که قرآن‌شناس، دارای بصیرت، پارسا، سخنور و خوش‌خلق بود؛ به گونهای که حتی در صبح روز عاشورا نیز خنده‌رو بود. | ||
=== جلد هفتم === | ===جلد هفتم=== | ||
این جلد، در ۴۴۵ صفحه تنظیم گشته که شامل فصل چهارم تا نهم از بخش گذشته‌است و '''بخش نهم''' را با نام «پس از شهادت» در ضمن هشت فصل بیان کرده‌است: | این جلد، در ۴۴۵ صفحه تنظیم گشته که شامل فصل چهارم تا نهم از بخش گذشته‌است و '''بخش نهم''' را با نام «پس از شهادت» در ضمن هشت فصل بیان کرده‌است: | ||
* فصل نخست، نهایت سنگدلی؛ | *فصل نخست، نهایت سنگدلی؛ | ||
* فصل دوم، نشانه‌های آشکار شده؛ | *فصل دوم، نشانه‌های آشکار شده؛ | ||
* فصل سوم، به خاکسپاری شهیدان؛ | *فصل سوم، به خاکسپاری شهیدان؛ | ||
* فصل چهارم، ماجرای سرهای شهیدان؛ | *فصل چهارم، ماجرای سرهای شهیدان؛ | ||
* فصل پنجم، کرامتهای دیده شده از سر سیدالشهدا(ع)؛ | *فصل پنجم، کرامتهای دیده شده از سر سیدالشهدا(ع)؛ | ||
* فصل ششم، از کربلا تا کوفه؛ | *فصل ششم، از کربلا تا کوفه؛ | ||
* فصل هفتم، از کوفه تا شام؛ | *فصل هفتم، از کوفه تا شام؛ | ||
* فصل هشتم، از شام تا مدینه. | *فصل هشتم، از شام تا مدینه. | ||
در بخش هشتم و در فصل‌های مربوط به شهیدان، دو فرزند از امام حسین(ع)، شش فرزند از امام علی(ع)، سه فرزند از امام حسن(ع)، دو فرزند از عبدالله بن جعفر، و هشت فرزند از عقیل را نام برده‌است. در فصل دوم از بخش نهم، پیرامون نشانه‌های آشکار شده پس از شهادت، از نشانه‌هایی مانند | در بخش هشتم و در فصل‌های مربوط به شهیدان، دو فرزند از امام حسین(ع)، شش فرزند از امام علی(ع)، سه فرزند از امام حسن(ع)، دو فرزند از عبدالله بن جعفر، و هشت فرزند از عقیل را نام برده‌است. در فصل دوم از بخش نهم، پیرامون نشانه‌های آشکار شده پس از شهادت، از نشانه‌هایی مانند رؤیای ام سلمه، خونین شدن تربت، رؤیای ابن عباس، خورشید گرفتگی، فریاد جبرئیل نام برده‌است. | ||
=== جلد هشتم === | ===جلد هشتم=== | ||
این جلد، در ۴۳۶ صفحه نظم یافته که ادامه بخش نهم، از فصل چهارم تا فصل هشتم بوده، به تناسب فصل‌ها مطالبی را یادآوری و تحلیل کرده‌است. یکی از فرازهای | این جلد، در ۴۳۶ صفحه نظم یافته که ادامه بخش نهم، از فصل چهارم تا فصل هشتم بوده، به تناسب فصل‌ها مطالبی را یادآوری و تحلیل کرده‌است. یکی از فرازهای | ||
فصل هشتم بحث از بازگشت اهل بیت امام(ع) به کربلا و ملاقات آن‌ها با جابر بن عبدالله در روز اربعین است. در این زمینه سخن استاد شهید مرتضی مطهری را در کتاب «حماسه حسینی » و نظر مرحوم محدث نوری در کتاب «لؤلؤ و مرجان » و نظر مرحوم محدث قمی را در «منتهی الآمال » پیرامون افکار و بعید شمردن حضور و آمدن اهل بیت از شام به کربلا مطرح نموده و در ادامه، احتمال بازگشت اهل بیت به کربلا در غیر اربعین یا اربعین سال بعد را یادآوری نموده و در پایان با اشاره به احتمال ملاقات اهل بیت امام(ع) با جابر در کربلا آمده‌است: تنها سؤالی که در اینباره بی‌پاسخ می‌ماند، این است که اگر چنین امری وقوع یافته، چرا در منابع شیعه تا قرن هفتم به آن اشاره‌ای نشده و گزارشی از اهل بیت(ع) در این باره در منابع متقدم و معتبر وجود ندارد؟ البته در منابع متأخر، مطالب فراوانی در این باره آمده که قابل استناد نیستند. به هر حال بعید شمردن یا انکار بازگشت اهل بیت(ع) سیدالشهداء به کربلا، به | فصل هشتم بحث از بازگشت اهل بیت امام(ع) به کربلا و ملاقات آن‌ها با جابر بن عبدالله در روز اربعین است. در این زمینه سخن استاد شهید مرتضی مطهری را در کتاب «حماسه حسینی » و نظر مرحوم محدث نوری در کتاب «لؤلؤ و مرجان » و نظر مرحوم محدث قمی را در «منتهی الآمال » پیرامون افکار و بعید شمردن حضور و آمدن اهل بیت از شام به کربلا مطرح نموده و در ادامه، احتمال بازگشت اهل بیت به کربلا در غیر اربعین یا اربعین سال بعد را یادآوری نموده و در پایان با اشاره به احتمال ملاقات اهل بیت امام(ع) با جابر در کربلا آمده‌است: تنها سؤالی که در اینباره بی‌پاسخ می‌ماند، این است که اگر چنین امری وقوع یافته، چرا در منابع شیعه تا قرن هفتم به آن اشاره‌ای نشده و گزارشی از اهل بیت(ع) در این باره در منابع متقدم و معتبر وجود ندارد؟ البته در منابع متأخر، مطالب فراوانی در این باره آمده که قابل استناد نیستند. به هر حال بعید شمردن یا انکار بازگشت اهل بیت(ع) سیدالشهداء به کربلا، به گونهای که محدث نوری، شیخ عباس قمی و استاد مطهری گفتهاند، صحیح به نظر نمی‌رسد. | ||
=== جلد نهم === | |||
این جلد، در ۴۵۷ صفحه تنظیم شده و شامل بخش دهم و یازدهم به قرار زیر است: | |||
'''بخش دهم،''' بازتاب شهادت امام حسین(ع) و فرجام کسانی که در کشتن امام(ع) و یارانش نقش داشتند را شرح می‌دهد. این بخش دارای شش فصل است: | |||
* فصل نخست، بازتاب شهادت امام(ع) در سخنان برخی شخصیتهای نامدار؛ | |||
* فصل دوم، بازتاب شهادت امام حسین(ع) در میان قاتلانش؛ | |||
* فصل سوم؛ بازتاب شهادت امام حسین(ع) در میان خانواده قاتلانش؛ | |||
* فصل چهارم، بازتاب حادثه کربلا در عراق و حجاز؛ | |||
* فصل پنجم، بازتاب حادثه کربلا در میان غیرمسلمانان؛ | |||
* فصل ششم، سرانجام کسانی که در کشتن امام حسین(ع) و یارانش نقش داشتند. | |||
بخش | '''بخش یازدهم'''، درباره عزاداری و گریه برای امام حسین(ع) که این بخش چهار فصل دارد: | ||
* فصل نخست، سوگواری؛ | |||
* فصل دوم، مصیبت خوانی برای امام حسین(ع)؛ | |||
* فصل سوم، اهمیت و آداب روز عاشورا؛ | |||
* فصل چهارم، گریستن و گریاندن بر سیدالشهداء(ع) و یارانش. | |||
فصل نخست، سوگواری؛ | |||
فصل دوم، | |||
فصل سوم، اهمیت و آداب روز عاشورا؛ | |||
فصل چهارم، گریستن و گریاندن بر سیدالشهداء(ع) و یارانش. | |||
دو فصل نخست، در این جلد و دو فصل دیگر در جلد دهم آمده‌است. | دو فصل نخست، در این جلد و دو فصل دیگر در جلد دهم آمده‌است. | ||
در آغاز این | در آغاز این جلد، از تأثیر حادثه عاشورا بر چهار جنبش یاد شده که به این ترتیب است: قیام مردم مدینه (واقعه حَرّه)؛ قیام مردم مکه؛ نهضت توابین؛ قیام کوفیان به | ||
این ترتیب است: | |||
رهبری مختار. | رهبری مختار. | ||
جلد دهم | === جلد دهم === | ||
این جلد، در ۵۱۴ صفحه، شامل فصل سوم و چهارم از بخش یازدهم است. | |||
فصل | سپس به بخش دوازدهم و فصل نخست و دوم از بخش سیزدهم با نامهای زیر پرداخته‌است: | ||
'''بخش دوازدهم''': نمونه مرثیه‌هایی که در سوگ امام حسین(ع) و یارانش سروده شدهاند. این بخش هفت فصل دارد: | |||
که | * فصل نخست، نمونه مرثیه‌هایی که در قرن نخست سروده شدهاند؛ | ||
فصل | * فصل دوم، نمونه مرثیه‌های قرن دوم؛ | ||
* فصل سوم، نمونه مرثیه‌های قرن سوم؛ | |||
* فصل چهارم نمونه مرثیه‌های قرن چهارم تا نهم؛ | |||
* فصل پنجم، نمونه مرثیه‌های قرن دهم تا سیزدهم؛ | |||
* فصل ششم، نمونه مرثیه‌های قرن چهاردهم؛ | |||
* فصل هفتم، نمونه مرثیه‌هایی که در دوران معاصر سروده شدهاند. | |||
آنگاه به '''بخش سیزدهم''' با نام «زیارت امام حسین(ع)» که شامل شانزده فصل است پرداخته که دو فصل آن از این قرار است: | |||
* فصل نخست، فضیلت زیارت امام حسین(ع) و زائرش؛ | |||
* فصل دوم، تأکید فراوان بر زیارت امام حسین(ع) و هشدار شدید درباره ترک آن. | |||
عزاداری برای آن حضرت را بازگو می‌کند. نخست با بیان اینکه ماجرای قیام خونین | در این جلد، با ذکر تحلیلی درباره سیر تاریخی عزاداری امام حسین(ع)، مراحل تاریخی عزاداری برای آن حضرت را بازگو می‌کند. نخست با بیان اینکه ماجرای قیام خونین امام حسین(ع) یک حادثه تکان دهنده، حیرتزا و اندوهآفرین برای جامعه اسلامی آن روز بود، به این نکته اشاره می‌کند: «بی هیچ تردیدی، ترغیب به عزارداری برای آن بزرگوار، بسی فراتر و ژرفتر از یادکرد حادثهای غمآگین و رثا بر فقدان آن عزیزان است.» آنگاه به چند مرحله تاریخی برای عزاداری پرداخته و هفت مرحله برای آن بیان کرده است. یکی از این مراحل، توجه امامان(ع) به برپایی سوگواری است که نخست به وسیله امام زینالعابدین(ع) سنت سوگواری، بنیان نهاده شد. پس از ایشان، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) سنت عزاداری را قوام بخشیدند و سپس امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) تکمیل نموده، گسترش دادند. | ||
=== جلد یازدهم === | |||
این جلد، در ۴۸۲ صفحه، شامل فصل سوم تا نهم از بخش سیزدهم است. عناوین این فصل‌ها به قرار زیر است: | |||
* فصل سوم، برکات زیارت امام حسین(ع)؛ | |||
* فصل چهارم، روایاتی درباره برابر بودن زیارت امام حسین(ع) با حج و عمره؛ | |||
* فصل پنجم، فرشتگانی که او را زیارت می‌کنند؛ | |||
* فصل ششم، پیامبران و صدیقانی که او را زیارت می‌کنند؛ | |||
* فصل هفتم، آداب زیارت امام حسین(ع)؛ | |||
* فصل هشتم، زیارتهای جامع؛ | |||
* فصل نهم، زیارتهای مطلق. | |||
در این جلد، روایات گوناگونی مطرح شده که پیرامون ارزش زیارت امام حسین(ع) و برتری آن بر حج و عمره وارد شده‌است. برخی از این روایات، زیارت امام حسین(ع) را برابر با یک عمره دانسته و برخی دیگر برابر با هفتاد حج از حجهای پیامبر(ص) و برخی هم برابر با هزار حج و هزار عمره که همراه پیامبر(ص) یا وصیّ او انجام شود. سپس پژوهشی درباره ارزش زیارت امام(ع) آورده و دو پرسش را پاسخ داده‌است: ملاک این همه تفاوت در ارزیابی زیارت امام حسین(ع) و حج و عمره چیست؟ چگونه می‌توان پذیرفت که فضیلت زیارت سیدالشهداء(ع) بیش از زیارت خانه خداست؟ در پاسخ به سؤال نخست دو علت بیان شده‌است: ۱.اختلاف کیفیت زیارتها، بدین معنا که هرچه معرفت زائر بیشتر باشد و آداب زیارت را بهتر رعایت کند و هدف از آن را بیشتر تأمین نماید، طبعاً زیارت او کیفیت بالاتری خواهد داشت و ارزش بیشتری دارد. ۲.مقصود از عددهای وارد شده در روایات، رساندن مفهوم کثرت است، نه همان عددی که آمده‌است. بنابراین، فضیلت زیارت امام حسین(ع)، بسی بیشتر از فضیلت حج و عمره است که توضیح آن در پاسخ سؤال دوم روشن خواهد شد. | |||
در پاسخ به سؤال دوم می‌گوید: پیش از توضیح این روایات، توجه به چند نکته لازم است: نکته نخست، اینکه اینگونه ارزشگذاری در روایات اهل بیت(ع) اختصاص به زیارت امام حسین(ع) ندارد؛ بلکه در موارد بسیاری، عملی هزار برابر حج بلکه بیشتر از آن ارزیابی شده‌است؛ مانند برآوردن حاجت مؤمن که برتر از هزار حج مقبول، شمرده شده، و یا بازگرداندن مال حرام که معادل هفتادهزار حج پذیرفته‌است. آنگاه به تفصیل مطالبی را مطرح کرده و شرایط سیاسی و اجتماعی را در مضاعف بودن ثواب زیارت دخیل دانسته‌است. | |||
است. | === جلد دوازدهم === | ||
این جلد، در ۴۶۷ صفحه و شامل فصل دهم تا فصل شانزدهم، در ادامه بخش سیزدهم است. سپس بخش چهاردهم و فصل‌ها آن را آورده است. ادامه فصل‌های بخش سیزدهم به این شرح است: | |||
* فصل دهم، تسبیح و نماز نزد قبر امام حسین(ع)؛ | |||
* فصل یازدهم، آداب وداع با شهیدان؛ | |||
* فصل دوازدهم، زیارتهای مخصوص؛ | |||
* فصل سیزدهم، دو زیارت منسوب به ناحیه مقدسه؛ | |||
* فصل چهاردهم، زیارتی که سید مرتضی با آن امام(ع) را زیارت کرد؛ | |||
* فصل پانزدهم، زیارت امام حسین(ع) از راه دور؛ | |||
* فصل شانزدهم، نایب گرفتن برای زیارت امام حسین(ع). | |||
'''بخش چهاردهم'''، با نام «مزار امام حسین(ع)» شامل سه فصل است: | |||
* فصل نخست، ارزش بارگاه امام حسین(ع)؛ | |||
* فصل دوم، شفاخواهی با تربت مزار امام حسین(ع)؛ | |||
* فصل سوم، دیگر برکات تربت امام حسین(ع). | |||
در این جلد، پژوهشی پیرامون سند «زیارت عاشورا» آمده‌است که نتیجه آن، صحیح بودن سندی است که شیخ طوسی در «مصباح المتجهد» به نقل از محمد بن خالد طیالسی آورده و این بررسی، سندی را با صرف نظر از تأییدات غیبی که از طرق معتبر درباره زیارت عاشورا وارد شده، که خود دلیل بر اعتبار این زیارت شریف است دانسته‌است. | |||
=== جلد سیزدهم === | |||
این جلد، در ۵۱۹ صفحه تنظیم شده و شامل '''بخش پانزدهم''' با نام «حکمت» است. این بخش دارای ده باب است و هر بابی چند فصل دارد. چهار باب از ابواب آن در | |||
سیزدهم | |||
است. این بخش دارای ده باب است و هر بابی چند فصل دارد. چهار باب از ابواب آن در | |||
این جلد آمده که به قرار ذیل است: | این جلد آمده که به قرار ذیل است: | ||
باب | * باب نخست، حکمتهای عقلی و علمی، در سه فصل: عقل؛ علم و حکمت؛ یقین. | ||
* باب دوم، حکمتهای اعتقادی در پنج فصل: شناخت خدا؛ ایمان و اسلام؛ قضا و قدر؛ رجعت؛ آخرت. | |||
باب | |||
رجعت؛ آخرت. | |||
* باب سوم، حکمتهای عقیدتی و سیاسی، که شامل پانزده فصل است: امامت؛ امت؛ اهل‌بیت(ع)؛ تا فصل پانزدهم که با نام «کرامتهای امام(ع) و اجابت دعاها» آمده‌است. | |||
* باب چهارم، حکمتهای عبادی در چهارده فصل: عبادت؛ اذان؛ وضو و نماز؛ روزه تا فصل چهاردهم که با نام انفاق آمده‌است.{{یادداشت|برای نمونه، حدیثی را به مناسبت صفت عاقل چنین آورده‌است: عن الامام الحسین(ع) «اذا وردت علی العاقل لَمَّة قَمَعَ الحُزن بالخوم، و قَرَع العقل للحتیاج»؛ امام حسین(ع) فرمود: «چون پیشامد سختی بر عاقل در رسد، غم را با دوراندیشی می‌راند و درگاه عقل را برای چارهجویی می‌کوبد.»}} | |||
این جلد، با توجه به بابها و فصل‌های مرتبط به آن، سخنان حکمتآمیز گوناگونی را از امام حسین(ع) نقل کرده که در جای خود قابل بهر هبرداری است. | |||
=== جلد چهاردهم === | |||
این جلد که آخرین جلد آن است در ۵۲۳ صفحه، شامل ۶ باب از بخش پانزدهم، همراه با فصل‌های پنجم تا دهم است. عناوین آن بابها از این قرار است: | |||
* باب پنجم: حکمتهای اخلاقی و عملی که در ده فصل با عناوین گوناگون و زیر مجموعه‌های آن آمده‌است؛ | |||
* باب ششم: حکمتهای جامع، در چهار فصل با عناوین گوناگون است؛ | |||
* باب هفتم: حکمتهای گوناگون؛ | |||
* باب هشتم: حکمتهای منظوم؛ | |||
* باب نهم: تمثل جستن امام(ع) به اشعار شاعران؛ | |||
* باب دهم: دیوان منسوب به امام حسین(ع). | |||
در این جلد، به مناسبت باب هفتم که «حکمتهای گوناگون» نام دارد، روایات بسیاری از امام حسین(ع) نقل شده‌است. برای نمونه، سومین حدیث این باب، با نام «علاج الذنب » یا «چاره گناه» به پنج راه برای ترک گناه پرداخته است.{{یادداشت|روایت شده‌است که مردی نزد امام حسین(ع) آمد و عرض کرد: من مردی گنهکارم و در برابر گناه، شکیبایی ندارم. مرا اندرزی ده! امام(ع) فرمود: پنج کار را انجام بده و سپس هر گناهی که خواستی بکن. نخست آن که روزی خدا را نخور و هر گناهی خواستی بکن؛ دوم، از ولایت خدا بیرون برو و هر گناهی خواستی بکن؛ سوم، جایی که خدا تو را نبیند، پیدا کن و هر گناهی خواستی بکن؛ چهارم، چون فرشته مرگ آید تا قبض روحت کند، او را از خود بران و هر گناهی خواستی بکن؛ پنجم، چون مالک، فرشته جهنم تو را به دوزخ وارد کرد، به آن وارد مشو و هر گناهی خواستی بکن.}} | |||
==ویژگی‌ها== | ==ویژگی‌ها== | ||