استان انبار: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۳ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۶ اکتبر ۲۰۱۹
اصلاح ارقام
(اصلاح سجاوندی)
(اصلاح ارقام)
خط ۹: خط ۹:


=== موقعیت شهر انبار ===
=== موقعیت شهر انبار ===
انبار، شهری در کناره غربی فرات، در ۶٢ کیلومتری غرب بغداد، و ۱۰ تا ۱۲ کیلومتری شمال غربی تیسفون، پایتخت ساسانی قرار داشت.<ref name=":2">تاریخ و فرهنگ ایران، ج ١، ص ١٩٠و ١٩١.</ref> گفته شده بنیان‌گذار اصلی آن لُهراسب بوده است.<ref name=":1"/> برخی بر این باورند که لهراسب این شهر را به جهت زندان اسیران، که بخت‌النصر از بیت‌المقدس آورده بود ساخت.<ref name=":6"/> شاپور دوم، پسر هرمز دوم که از ٣١٠ تا ٣٧٩ق. فرمانروایی کرد، آن را از نو ساخت تا یادگاری باشد از پیروزی وی، در این حدود بر گوردیانوس امپراتور روم و نیز برای آن که وقت ضرورت، هنگام نبرد با رومیان، به کار گرفته شود.<ref name=":1">تاریخ ایران بعد از اسلام، ص ٣٠٣؛ تاریخ ایران زمین، ص ٨۵، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ص ٧٢.</ref>  
انبار، شهری در کناره غربی فرات، در ۶۲ کیلومتری غرب بغداد، و ۱۰ تا ۱۲ کیلومتری شمال غربی تیسفون، پایتخت ساسانی قرار داشت.<ref name=":2">تاریخ و فرهنگ ایران، ج ١، ص ١٩٠و ١٩١.</ref> گفته شده بنیان‌گذار اصلی آن لُهراسب بوده است.<ref name=":1"/> برخی بر این باورند که لهراسب این شهر را به جهت زندان اسیران، که بخت‌النصر از بیت‌المقدس آورده بود ساخت.<ref name=":6"/> شاپور دوم، پسر هرمز دوم که از ۳۱۰ تا ۳۷۹ق. فرمانروایی کرد، آن را از نو ساخت تا یادگاری باشد از پیروزی وی، در این حدود بر گوردیانوس امپراتور روم و نیز برای آن که وقت ضرورت، هنگام نبرد با رومیان، به کار گرفته شود.<ref name=":1">تاریخ ایران بعد از اسلام، ص ٣٠٣؛ تاریخ ایران زمین، ص ٨۵، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ص ٧٢.</ref>  


== نام ==
== نام ==
خط ۲۷: خط ۲۷:


==== هیت ====
==== هیت ====
هیت، شهری است در کنار فرات، بالاتر از انبار که دارای نخل‌های فراوان و ثمرات زیادی بوده است، یاقوت حموی، مختصات آن را ۶٩ درجه طول غربی و ٣٢ درجه و سه ربع درجه عرض جغرافیایی نوشته است. ابن‌حوقل، از آبادانی آن سخن گفته و آن‌گونه که از وصف آن در سده هشتم قمری برمی‌آید، در این زمان متجاوز از ۳۰ آبادی جزء توابع آن بوده است و انواع میوه‌های سردسیری و گرمسیری در آن به دست می‌آمده است. هیت، یکی از پادگان‌های مهم ایران، در حاشیه صحرای عربستان بود. در زمان ساسانیان، برای اقامت سفیرانی که از خارج به دربار ایران می‌آمدند مراکز پنج‌گانه‌ای معین شده بود تا در آن‌جا هدف و مأموریت خود را برای نماینده دولت اعلام کنند؛ هیت یکی از آن مراکز بود.<ref>تاریخ و فرهنگ ایران، ج ١، ص ١٩٧ و ١٩٨.</ref>
هیت، شهری است در کنار فرات، بالاتر از انبار که دارای نخل‌های فراوان و ثمرات زیادی بوده است، یاقوت حموی، مختصات آن را ۶۹ درجه طول غربی و ۳۲ درجه و سه ربع درجه عرض جغرافیایی نوشته است. ابن‌حوقل، از آبادانی آن سخن گفته و آن‌گونه که از وصف آن در سده هشتم قمری برمی‌آید، در این زمان متجاوز از ۳۰ آبادی جزء توابع آن بوده است و انواع میوه‌های سردسیری و گرمسیری در آن به دست می‌آمده است. هیت، یکی از پادگان‌های مهم ایران، در حاشیه صحرای عربستان بود. در زمان ساسانیان، برای اقامت سفیرانی که از خارج به دربار ایران می‌آمدند مراکز پنج‌گانه‌ای معین شده بود تا در آن‌جا هدف و مأموریت خود را برای نماینده دولت اعلام کنند؛ هیت یکی از آن مراکز بود.<ref>تاریخ و فرهنگ ایران، ج ١، ص ١٩٧ و ١٩٨.</ref>


==== یوازیج ====
==== یوازیج ====
خط ۸۰: خط ۸۰:


==== کمیل، کارگزار شهر هیت ====
==== کمیل، کارگزار شهر هیت ====
هنگامی که نیروهای معاویه به فرماندهی سفیان بن عوف غامدی به شهر هِیت یورش بردند، پادگان انبار تقریباً از قوای مدافع شهر خالی بود و تنها ۲۰۰ نفر در آن مستقر بودند؛ زیرا کمیل بن زیاد بدون اطلاع و دستور امام علی (ع) با نیروهای خود از هِیت به سوی «قرقیسیاء» حرکت کرده بود تا با متجاوزان مقابله کند. امام علی (ع) این تصمیم‌گیری کمیل را نادرست خواند و او را از این کار بازداشت؛ زیرا وظیفه کارگزار حفظ حوزه مأموریت اوست و نباید منطقه خود را ترک کند تا مورد تعرض قرار گیرد. گلایه حضرت از کمیل در نامه ۶١ نهج البلاغه آمده است. در این حال «شبث بن عامر ازدی» کارگزار شهر نصیبین، واقع در جزیره، در نامه‌ای خطاب به کمیل از مأموریت عبدالرحمن بن اشتم، از جانب معاویه، برای کشتار و چپاول جزیره{{یادداشت|جزیره، به نواحی میان دجله و فرات، که جزو قلمرو عراق بود می‌گفتند؛ رومیان به آن «مزو پوتامیا»، یا «بین‌النهرین» و فارس‌ها در دوران ساسانیان به آن «میان‌رودان» می‌گفتند. جزیره، بخش شمالی عراق کنونی است.<ref>اشکال العالم؛ تاریخ و فرهنگ ایران، ج ٢، ص ۶۴.</ref>}} خبر داد.  
هنگامی که نیروهای معاویه به فرماندهی سفیان بن عوف غامدی به شهر هِیت یورش بردند، پادگان انبار تقریباً از قوای مدافع شهر خالی بود و تنها ۲۰۰ نفر در آن مستقر بودند؛ زیرا کمیل بن زیاد بدون اطلاع و دستور امام علی (ع) با نیروهای خود از هِیت به سوی «قرقیسیاء» حرکت کرده بود تا با متجاوزان مقابله کند. امام علی (ع) این تصمیم‌گیری کمیل را نادرست خواند و او را از این کار بازداشت؛ زیرا وظیفه کارگزار حفظ حوزه مأموریت اوست و نباید منطقه خود را ترک کند تا مورد تعرض قرار گیرد. گلایه حضرت از کمیل در نامه ۶۱ نهج البلاغه آمده است. در این حال «شبث بن عامر ازدی» کارگزار شهر نصیبین، واقع در جزیره، در نامه‌ای خطاب به کمیل از مأموریت عبدالرحمن بن اشتم، از جانب معاویه، برای کشتار و چپاول جزیره{{یادداشت|جزیره، به نواحی میان دجله و فرات، که جزو قلمرو عراق بود می‌گفتند؛ رومیان به آن «مزو پوتامیا»، یا «بین‌النهرین» و فارس‌ها در دوران ساسانیان به آن «میان‌رودان» می‌گفتند. جزیره، بخش شمالی عراق کنونی است.<ref>اشکال العالم؛ تاریخ و فرهنگ ایران، ج ٢، ص ۶۴.</ref>}} خبر داد.  
کمیل تصمیم گرفت جلوی تجاوز عبدالرحمن را بگیرد و با پیروزی بر وی، آزردگی امام خود را از حادثه قبلی جبران کند. پس «عبدالله بن وهب الراسبی» را در با ۴۰۰ سوار در هِیت جانشین خود قرار داد و خود با ۴۰۰ سوار به کمک شبث بن عامر پیوست. نبرد او با پیروزی همراه بوده، شماری از لشکریان معاویه کشته شده و مابقی فرار کردند. کمیل در نامه‌ای خبر این پیروزی را به امام (ع) داد. امام علی (ع) در پاسخ از کمیل به نیکی اید کرده و برای او و یارانش دعا کرد.<ref>الفتوح، ص ٧١۵ و ٧١۶؛ انساب الاشراف، ج ٢، ص ۴٧٣.</ref>
کمیل تصمیم گرفت جلوی تجاوز عبدالرحمن را بگیرد و با پیروزی بر وی، آزردگی امام خود را از حادثه قبلی جبران کند. پس «عبدالله بن وهب الراسبی» را در با ۴۰۰ سوار در هِیت جانشین خود قرار داد و خود با ۴۰۰ سوار به کمک شبث بن عامر پیوست. نبرد او با پیروزی همراه بوده، شماری از لشکریان معاویه کشته شده و مابقی فرار کردند. کمیل در نامه‌ای خبر این پیروزی را به امام (ع) داد. امام علی (ع) در پاسخ از کمیل به نیکی اید کرده و برای او و یارانش دعا کرد.<ref>الفتوح، ص ٧١۵ و ٧١۶؛ انساب الاشراف، ج ٢، ص ۴٧٣.</ref>


خط ۹۵: خط ۹۵:


== خوارج در انبار ==
== خوارج در انبار ==
انبار از کانون‌های فعالیت [[خوارج]] بود. [[امام علی(ع)]] برای سرکوبی آنان نیروهایی بسیج نمود و در سال ٣٨ق. در این شهر فرود آمد. امام برای مردم خطبه خواند؛ آن‌گاه به سوی آنان رفت تا به [[نهروان]] رسید و کسی را نزدشان فرستاد تا از گمراهی به‌درآیند؛ ولی آنان فرستاده امام (ع) را کشتند. سپس دو گروه صف بستند و خوارج آغازگر جنگ بودند، اما فرجام آن به کشته شدن تمامی ایشان به جز دو نفر انجامید.<ref>مروج الذهب، ج ١، ص ٧۶٣.</ref>
انبار از کانون‌های فعالیت [[خوارج]] بود. [[امام علی(ع)]] برای سرکوبی آنان نیروهایی بسیج نمود و در سال ۳۸ق. در این شهر فرود آمد. امام برای مردم خطبه خواند؛ آن‌گاه به سوی آنان رفت تا به [[نهروان]] رسید و کسی را نزدشان فرستاد تا از گمراهی به‌درآیند؛ ولی آنان فرستاده امام (ع) را کشتند. سپس دو گروه صف بستند و خوارج آغازگر جنگ بودند، اما فرجام آن به کشته شدن تمامی ایشان به جز دو نفر انجامید.<ref>مروج الذهب، ج ١، ص ٧۶٣.</ref>


شبیب بن یزید بن نعیم شیبانی، یکی از خوارج، هزار مرد گرد آورد و در دوره عبدالملک مروان بر [[مدائن]] چیره گشت. او با نیرویی قابل توجه به [[کوفه]] شبیخون زد. در این شهر درگیری بین سپاهیان [[حجاج بن یوسف ثقفی]] و خوارج شدت گرفت و غالب نیروهای شبیب کشته شدند. وی با کسانی از بازماندگان نیروهایش به شهر انبار گریخت. سفیان بن ابرد کلبی، به دستور حجاج با سه‌هزار نیرو او را تعقیب کرد. شبیب در نبرد با لشکر مزبور شکست خورد و هنگام گذشتن از پلی در کنار انبار، به سبب بریدن ریسمان‌های آن توسط یاران سفیان، با اسب در آب افتاد و غرق شد. سفیان بیشتر خوارج را در انبار کشت. در این ماجرا مادر و همسر شبیب نیز به قتل رسیدند.<ref>وفیات الاعیان، ج ١، ص ٢٢٣؛ الفرق بین الفرق، ص ۶۵–۶٧.</ref>
شبیب بن یزید بن نعیم شیبانی، یکی از خوارج، هزار مرد گرد آورد و در دوره عبدالملک مروان بر [[مدائن]] چیره گشت. او با نیرویی قابل توجه به [[کوفه]] شبیخون زد. در این شهر درگیری بین سپاهیان [[حجاج بن یوسف ثقفی]] و خوارج شدت گرفت و غالب نیروهای شبیب کشته شدند. وی با کسانی از بازماندگان نیروهایش به شهر انبار گریخت. سفیان بن ابرد کلبی، به دستور حجاج با سه‌هزار نیرو او را تعقیب کرد. شبیب در نبرد با لشکر مزبور شکست خورد و هنگام گذشتن از پلی در کنار انبار، به سبب بریدن ریسمان‌های آن توسط یاران سفیان، با اسب در آب افتاد و غرق شد. سفیان بیشتر خوارج را در انبار کشت. در این ماجرا مادر و همسر شبیب نیز به قتل رسیدند.<ref>وفیات الاعیان، ج ١، ص ٢٢٣؛ الفرق بین الفرق، ص ۶۵–۶٧.</ref>
خط ۱۰۴: خط ۱۰۴:
اگرچه در دوران [[بنی‌عباس|عباسیان]]، [[بغداد]] بزرگ‌ترین شهر [[عراق]] بود، ولی با سه شهر بزرگ واسط، کوفه و بصره که توسط مسلمانان ساختند شده بود، چهار شهر بزرگ و پرجمعیت عراق در دوره عباسی محسوب می‌شد.<ref>جغرافیای تاریخی سرزمین‌های شرقی، ص ٣ و ۴.</ref>
اگرچه در دوران [[بنی‌عباس|عباسیان]]، [[بغداد]] بزرگ‌ترین شهر [[عراق]] بود، ولی با سه شهر بزرگ واسط، کوفه و بصره که توسط مسلمانان ساختند شده بود، چهار شهر بزرگ و پرجمعیت عراق در دوره عباسی محسوب می‌شد.<ref>جغرافیای تاریخی سرزمین‌های شرقی، ص ٣ و ۴.</ref>


پس از کشته شدن ابراهیم امام، ابومسلم خراسانی، داعی عباسیان با لشکر خراسان روی به عراق آورد و در ۱۲ ربیع‌الثانی ١٣٢ق. برادر ابراهیم امام را که ابوالعباس سفاح{{یادداشت|به فارسی یعنی خون‌ریز.}} لقب داشت، بر مسند خلافت نشاند. ابوالعباس سفاح، نخستین خلیفه عباسی تمام مناطقی را که امویان در اختیار داشتند، به دست آورد.{{یادداشت|فاصله زمانی میان بیعت با سفاح برای خلافت و کشته شدن مروان حمار، آخرین فرمانروای اموی حدود نه ماه بود، که تمام آن در سال 132ق. سپری شد؛ بنابراین، این تاریخ، هم زمان سقوط بنی‌امیه است و هم تاریخ روی کار آمدن بنی‌عباس.}}<ref>تاریخ ایران زمین، ص ١۴١.</ref> وی با وجود اقتداری که داشت، موفق نشد در کوفه که کانون شیعیان بود، زندگی کند؛ به همین دلیل مقر فرمانروایی خود را به شهر انبار، انتقال داده، آن را نوسازی کرده و در آن کاخی باشکوه برپا ساخت و آن را با انتساب به نیای خود هاشم بن عبد مناف، «هاشمیه» نامید. برخی بر این باورند که وی با نام‌گذاری می‌خواست پیوستگی خاندان خود را به دودمان هاشمی که همان نیاکان حضرت محمد (ص) بودند، به اثبات رسانده و توجه مسلمانان را به سوی خود جلب کند.<ref name=":4"/>  
پس از کشته شدن ابراهیم امام، ابومسلم خراسانی، داعی عباسیان با لشکر خراسان روی به عراق آورد و در ۱۲ ربیع‌الثانی ۱۳۲ق. برادر ابراهیم امام را که ابوالعباس سفاح{{یادداشت|به فارسی یعنی خون‌ریز.}} لقب داشت، بر مسند خلافت نشاند. ابوالعباس سفاح، نخستین خلیفه عباسی تمام مناطقی را که امویان در اختیار داشتند، به دست آورد.{{یادداشت|فاصله زمانی میان بیعت با سفاح برای خلافت و کشته شدن مروان حمار، آخرین فرمانروای اموی حدود نه ماه بود، که تمام آن در سال ۱۳۲ق. سپری شد؛ بنابراین، این تاریخ، هم زمان سقوط بنی‌امیه است و هم تاریخ روی کار آمدن بنی‌عباس.}}<ref>تاریخ ایران زمین، ص ١۴١.</ref> وی با وجود اقتداری که داشت، موفق نشد در کوفه که کانون شیعیان بود، زندگی کند؛ به همین دلیل مقر فرمانروایی خود را به شهر انبار، انتقال داده، آن را نوسازی کرده و در آن کاخی باشکوه برپا ساخت و آن را با انتساب به نیای خود هاشم بن عبد مناف، «هاشمیه» نامید. برخی بر این باورند که وی با نام‌گذاری می‌خواست پیوستگی خاندان خود را به دودمان هاشمی که همان نیاکان حضرت محمد (ص) بودند، به اثبات رسانده و توجه مسلمانان را به سوی خود جلب کند.<ref name=":4"/>  


ابوسلمه حفص بن سلیمان خلال، از قبیله همْدان که برای روی کار آمدن عباسیان تلاش بسیاری کرد و خون‌های زیادی ریخت، به عنوان نخستین وزیر دولت بنی‌عباس تعیین شد و در این شهر استقرار یافت.<ref>التنبیه والاشراف، ص ٣٢٠.</ref> ابوسلمه را فردی مدبر و سیاستمدار گزارش کرده‌اند، ابومسلم خراسانی به برتری ابوسلمه حسادت ورزیده، او را نزد ابوالعباس سفاح، فردی خطرناک معرفی کرد که قصد دارد خلافت را به آل علی بازگرداند. ابومسلم تاکید کرد باید او را از میان برداشت. سفاح، ادعای ابومسلم را ثابت نشده دانسته، حاضر به کشتن وی نشد. این تحریکات به گوش ابوسلمه رسید و ابومسلم خراسانی پریشان شده، از جانب وی احساس خطر کرد؛ او جمعی از یاران مورد اعتماد خود را مأمور کرد تا برای ترور ابوسلمه در شهر انبار اقدام کنند. شبی ابوسلمه از کاخ سفاح در انبار بیرون آمد و کسی هم همراه او نبود. یاران ابومسلم موقعیت را مناسب دیدند و به ابوسلمه یورش بردند و او را کشتند. سفاح، به گفته خودش از کشته شدن ابوسلمه چیزی را از دست نداده، بنابراین متأسف و ناراحت نشد. البته بین مردم شایع کردند که خوارج او را کشته‌اند.<ref>مروج الذهب، ج ٢، ص ٢٧۵؛ تاریخ عرب و اسلام، ص ٢١٨.</ref>
ابوسلمه حفص بن سلیمان خلال، از قبیله همْدان که برای روی کار آمدن عباسیان تلاش بسیاری کرد و خون‌های زیادی ریخت، به عنوان نخستین وزیر دولت بنی‌عباس تعیین شد و در این شهر استقرار یافت.<ref>التنبیه والاشراف، ص ٣٢٠.</ref> ابوسلمه را فردی مدبر و سیاستمدار گزارش کرده‌اند، ابومسلم خراسانی به برتری ابوسلمه حسادت ورزیده، او را نزد ابوالعباس سفاح، فردی خطرناک معرفی کرد که قصد دارد خلافت را به آل علی بازگرداند. ابومسلم تاکید کرد باید او را از میان برداشت. سفاح، ادعای ابومسلم را ثابت نشده دانسته، حاضر به کشتن وی نشد. این تحریکات به گوش ابوسلمه رسید و ابومسلم خراسانی پریشان شده، از جانب وی احساس خطر کرد؛ او جمعی از یاران مورد اعتماد خود را مأمور کرد تا برای ترور ابوسلمه در شهر انبار اقدام کنند. شبی ابوسلمه از کاخ سفاح در انبار بیرون آمد و کسی هم همراه او نبود. یاران ابومسلم موقعیت را مناسب دیدند و به ابوسلمه یورش بردند و او را کشتند. سفاح، به گفته خودش از کشته شدن ابوسلمه چیزی را از دست نداده، بنابراین متأسف و ناراحت نشد. البته بین مردم شایع کردند که خوارج او را کشته‌اند.<ref>مروج الذهب، ج ٢، ص ٢٧۵؛ تاریخ عرب و اسلام، ص ٢١٨.</ref>
خط ۱۱۰: خط ۱۱۰:
سفاح برای شهر انبار با احداث بناها و مزارع و باغاتی، حومه‌ای به وجود آورد که آن را «رُصافه»، به معنای کانون روییدنی‌ها می‌گویند.<ref>برگزیده مشترک یاقوت حموی، ص ٩٧.</ref>
سفاح برای شهر انبار با احداث بناها و مزارع و باغاتی، حومه‌ای به وجود آورد که آن را «رُصافه»، به معنای کانون روییدنی‌ها می‌گویند.<ref>برگزیده مشترک یاقوت حموی، ص ٩٧.</ref>


سرانجام ابوالعباس سفاح، در سال ١٣۶ق. دچار بیماری آبله شده و در ۱۲ ذی‌حجه همان سال، در ۳۰ سالگی پس از چهار سال و هشت ماه خلافت، در شهر انبار مُرد.<ref name=":5">مروج الذهب، ج ٢، ص ٢٨۴؛ التنبیه والاشراف، ص ٣٢٠؛ تاریخ ایران زمین، ص ١۴٢.</ref>  
سرانجام ابوالعباس سفاح، در سال ۱۳۶ق. دچار بیماری آبله شده و در ۱۲ ذی‌حجه همان سال، در ۳۰ سالگی پس از چهار سال و هشت ماه خلافت، در شهر انبار مُرد.<ref name=":5">مروج الذهب، ج ٢، ص ٢٨۴؛ التنبیه والاشراف، ص ٣٢٠؛ تاریخ ایران زمین، ص ١۴٢.</ref>  


==== منصور عباسی ====
==== منصور عباسی ====
پس از مرگ ابوالعباس سفاح در انبار، منصور عباسی که ۴١ ساله بود، زمام امور را به دست گرفت.<ref name=":5"/> وی در محرم سال ١٣۶ق. هنگام بازگشت از سفر [[حج]] و سرزمین [[حجاز]] به [[کوفه]] رسید و در [[حیره]] فرود آمد و با مردم نماز جمعه گذارد؛ سپس به پایتخت ابوالعباس، شهر انبار یا هاشمیه رفت و نزدیکان را فراخواند و بر خزانه‌های سفاح دست یافت. همان زمان که سفاح درگذشت و منصور مشغول اجرای مراسم حج بود، کارگزاران و فرماندهان در شهر انبار برای منصور بیعت گرفته بودند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج ٢، ص ٣۵١ - ٣۵٣.</ref>
پس از مرگ ابوالعباس سفاح در انبار، منصور عباسی که ۴۱ ساله بود، زمام امور را به دست گرفت.<ref name=":5"/> وی در محرم سال ۱۳۶ق. هنگام بازگشت از سفر [[حج]] و سرزمین [[حجاز]] به [[کوفه]] رسید و در [[حیره]] فرود آمد و با مردم نماز جمعه گذارد؛ سپس به پایتخت ابوالعباس، شهر انبار یا هاشمیه رفت و نزدیکان را فراخواند و بر خزانه‌های سفاح دست یافت. همان زمان که سفاح درگذشت و منصور مشغول اجرای مراسم حج بود، کارگزاران و فرماندهان در شهر انبار برای منصور بیعت گرفته بودند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج ٢، ص ٣۵١ - ٣۵٣.</ref>


منصور، از قدرتی که ابومسلم خراسانی در [[خراسان]] به دست آورده بود می‌ترسید. او را به انبار فراخواند؛ ولی او هر بار به بهانه‌ای دعوت منصور را رد کرد. سرانجام وعده‌های منصور عباسی، او را فریفت و عازم شهر انبار، دربار عباسی شد و در زمانی مناسب پیش روی خلیفه قطعه قطعه گردید. پیروان ابومسلم به خون‌خواهی وی در هاشمیه، انبار سابق بر منصور عباسی شوریدند. منصور، ۲۰۰ تن از آنان را که سرکردگان ایشان بودند به زندان افکند و این آشوب را سرکوب کرد.  
منصور، از قدرتی که ابومسلم خراسانی در [[خراسان]] به دست آورده بود می‌ترسید. او را به انبار فراخواند؛ ولی او هر بار به بهانه‌ای دعوت منصور را رد کرد. سرانجام وعده‌های منصور عباسی، او را فریفت و عازم شهر انبار، دربار عباسی شد و در زمانی مناسب پیش روی خلیفه قطعه قطعه گردید. پیروان ابومسلم به خون‌خواهی وی در هاشمیه، انبار سابق بر منصور عباسی شوریدند. منصور، ۲۰۰ تن از آنان را که سرکردگان ایشان بودند به زندان افکند و این آشوب را سرکوب کرد.  
خط ۱۲۲: خط ۱۲۲:
[[برمکیان]] یا آل برمک، خاندانی از دولتمردان ایرانی بودند که در اواخر سده نخست قمری به دین اسلام درآمدند و نفوذی بسیار در دربار [[بنی‌امیه|خلفای اموی]]، در زمان خلافت عبدالملک مروان و جانشینان او به دست آوردند. دو سال پس از به حکومت رسیدن ابوالعباس سفاح در شهر انبار، یکی از بزرگ‌ترین مردان خاندان برمک که خالد نام داشت، به وزارت وی گماشته شد. او در زمان خلافت منصور عباسی هم در این سمت باقی ماند. پسر ارشدش یحیی که در آغاز، مربی و معلم هارون الرشید و سپس وزیر گردید، در مدتی نزدیک به هفت سال فرمانروای واقعی بود و خلیفه جز نامی نداشت. دو پسر یحیی، فضل و جعفر نیابت پدر را در مقام وزارت عهده دار گردیدند و بهترین مقامات و عالی‌ترین مناصب دربار عباسی به برمکیان اختصاص یافت. این قدرت بی‌حساب، حسد و سعایت درباریان را برانگیخت. جعفر، یکی از سادات حسنی به نام یحیی بن عبدالله را که هارون در انبار به زندانی کرده بود، آزاد کرد و این تصمیم خلیفه را به شدت آشفته ساخت. سلطه بسیار برامکه فراتر از این بود. آنان به نام خود سکه می‌زدند و دستگاه بسیار باشکوهی برای خویش تدارک دیده بودند؛ به علاوه آنان به تلاش برای تأسیس دولتی در [[ایران]] متهم شدند. این عوامل باعث شد تا هارون برای براندازی برامکه در شهر انبار اقدام کند.  
[[برمکیان]] یا آل برمک، خاندانی از دولتمردان ایرانی بودند که در اواخر سده نخست قمری به دین اسلام درآمدند و نفوذی بسیار در دربار [[بنی‌امیه|خلفای اموی]]، در زمان خلافت عبدالملک مروان و جانشینان او به دست آوردند. دو سال پس از به حکومت رسیدن ابوالعباس سفاح در شهر انبار، یکی از بزرگ‌ترین مردان خاندان برمک که خالد نام داشت، به وزارت وی گماشته شد. او در زمان خلافت منصور عباسی هم در این سمت باقی ماند. پسر ارشدش یحیی که در آغاز، مربی و معلم هارون الرشید و سپس وزیر گردید، در مدتی نزدیک به هفت سال فرمانروای واقعی بود و خلیفه جز نامی نداشت. دو پسر یحیی، فضل و جعفر نیابت پدر را در مقام وزارت عهده دار گردیدند و بهترین مقامات و عالی‌ترین مناصب دربار عباسی به برمکیان اختصاص یافت. این قدرت بی‌حساب، حسد و سعایت درباریان را برانگیخت. جعفر، یکی از سادات حسنی به نام یحیی بن عبدالله را که هارون در انبار به زندانی کرده بود، آزاد کرد و این تصمیم خلیفه را به شدت آشفته ساخت. سلطه بسیار برامکه فراتر از این بود. آنان به نام خود سکه می‌زدند و دستگاه بسیار باشکوهی برای خویش تدارک دیده بودند؛ به علاوه آنان به تلاش برای تأسیس دولتی در [[ایران]] متهم شدند. این عوامل باعث شد تا هارون برای براندازی برامکه در شهر انبار اقدام کند.  


هارون پس از به جا آوردن حج، مدت کوتاهی در بغداد بود؛ آن‌گاه به سوی انبار رفت. روزی که به کشتن جعفر برمکی مصمم شد، «سندی بن شاهک» را احضار کرد و به وی گفت که بر خانه برمکیان، دبیران و خویشاوندان آنان، افرادی ویژه و مورد اطمینان بگمارد و این کار را نهانی انجام دهد. هارون الرشید در محلی از نهر انبار با جعفر برمکی نشست. وقتی جعفر رفت، هارون او را تا جایی که سوار مرکب می‌شد، بدرقه کرد و بازگشت و بر تخت خود قرار گرفت. جعفر سرمست و مغرور، بساط آواز و عیاشی را با عده‌ای از خوانندگان، کنیزان و اطرافیان به راه انداخت. در این میان هارون، یاسر خادم خویش را فراخواند و او را مأمور کشتن جعفر کرد. یاسر چنین کرد و سر جعفر را نزد هارون در خیمه خویش آورد. خود یاسر هم، توسط فرد دیگری به دستور هارون کشته شد. بدین ترتیب در سال ١٨٧ق. هارون بسیاری از برامکه و دست نشاندگان آنان را از میان بُرد. یحیی، پدر جعفر و فضل، برادرش به زندان افکنده شدند و اموال تمام آنان مصادره گردید. مدت دولت و عزت برمکیان ١٧ سال و اندی بود. شاعران هنگامی که در رثای برمکیان شعر می‌سرودند، مردم را به عبرت گرفتن از این ماجرا توجه می‌دادند.<ref>مروج الذهب، ص ٣٧٩ - ٣٨١؛ تاریخ یعقوبی، ج ٢، ص۴٣٠؛ تاریخ ایران زمین، ص ١۴۴ و ١۴۵؛ دایرة المعارف تشیع، ج ٣، س ١٩٠ - ١٩۴؛ برمکیان، ص ١٢١ به بعد.</ref>
هارون پس از به جا آوردن حج، مدت کوتاهی در بغداد بود؛ آن‌گاه به سوی انبار رفت. روزی که به کشتن جعفر برمکی مصمم شد، «سندی بن شاهک» را احضار کرد و به وی گفت که بر خانه برمکیان، دبیران و خویشاوندان آنان، افرادی ویژه و مورد اطمینان بگمارد و این کار را نهانی انجام دهد. هارون الرشید در محلی از نهر انبار با جعفر برمکی نشست. وقتی جعفر رفت، هارون او را تا جایی که سوار مرکب می‌شد، بدرقه کرد و بازگشت و بر تخت خود قرار گرفت. جعفر سرمست و مغرور، بساط آواز و عیاشی را با عده‌ای از خوانندگان، کنیزان و اطرافیان به راه انداخت. در این میان هارون، یاسر خادم خویش را فراخواند و او را مأمور کشتن جعفر کرد. یاسر چنین کرد و سر جعفر را نزد هارون در خیمه خویش آورد. خود یاسر هم، توسط فرد دیگری به دستور هارون کشته شد. بدین ترتیب در سال ۱۸۷ق. هارون بسیاری از برامکه و دست نشاندگان آنان را از میان بُرد. یحیی، پدر جعفر و فضل، برادرش به زندان افکنده شدند و اموال تمام آنان مصادره گردید. مدت دولت و عزت برمکیان ۱۷ سال و اندی بود. شاعران هنگامی که در رثای برمکیان شعر می‌سرودند، مردم را به عبرت گرفتن از این ماجرا توجه می‌دادند.<ref>مروج الذهب، ص ٣٧٩ - ٣٨١؛ تاریخ یعقوبی، ج ٢، ص۴٣٠؛ تاریخ ایران زمین، ص ١۴۴ و ١۴۵؛ دایرة المعارف تشیع، ج ٣، س ١٩٠ - ١٩۴؛ برمکیان، ص ١٢١ به بعد.</ref>


== قیام ابوالسرایا و انبار ==
== قیام ابوالسرایا و انبار ==
ابوالسرایا سری بن منصور شیبانی، از سرداران شیعه و عامل چندین جنبش شیعی بود. در نبرد میان امین و مأمون، فرزندان هارون‌الرشید{{یادداشت|در سال ١٩٣ق. با مرگ هارون، پسرش محمد، ملقب به «امین» روی کار آمد؛ در حالی که برادرش عبدالله، ملقب به «مأمون» از او بزرگ‌تر بود. امین که به سفارش پدر زمام امور را به دست گرفته بود، مأمون را از ولایت‌عهدی خلع کرد. مأمون نیز در خراسان به کمک ایرانیان، علیه برادرش امین قیام کرد. شهر انبار از مهم‌ترین عرصه‌های نزاع بین طرفداران امین و مأمون بود. سرانجام طاهر ذوالیمینین، که از اهالی خراسان بود، به عراق آمد و امین را کشت و سرش را برای مأمون که در خراسان امارت داشت فرستاد.<ref>تاریخ ایران زمین، ص ١۴۶؛ مروج الذهب، ج ۴، ص ۴٠٢؛ تاریخ یعقوبی، ج ٢، ص ۴۵۶.</ref>}} فرماندهی طلایه سپاه «یزید بن مزید شیبانی» را علیه «هرثمه بن اعین»، سردار مأمون برعهده داشت، ولی بعدها به هرثمه پیوست. چون امین کشته شد و مأمون روی کار آمد، هرثمه از مواجبی که به وی می‌داد کاست. ابوالسرایا نیز با 200 سوار سر به شورش برداشت و شهر عین التمر از توابع انبار را به محاصره درآورد و سپس بر شهر انبار غلبه یافت. سپس رقّه را تصرف کرد و در آن‌جا با [[محمد بن طباطبا|محمد بن ابراهیم]] معروف به «ابن طباطبای علوی» ملاقات کرد و او را به خروج علیه [[بنی‌عباس]] ترغیب کرد. وی پذیرفت و هر دو در جمادی الثانی ١٩٩ق. بر [[کوفه]] استیلا یافتند. پس از سقوط کوفه و اخراج سلیمان بن منصور، امیر این شهر از کوفه، حسن بن سهل، زهیر بن مسیب را با ۱۰ هزار سوار به جنگ آنان فرستاد، ولی ابوالسرایا لشکریان وی را شکست داد. ابن طباطبای علوی، چهار ماه پس از قیام و در رجب ١٩٩ق. در کوفه درگذشت. ابوالسرایا که می‌خواست خلافت را از عباسیان به آل علی واگذار کند، سید علوی دیگری را که از نوادگان [[امام سجاد(ع)]] بود، برای خلافت برگزید. فتوحات ابوالسرایا در عراق و خوزستان ادامه یافت و با این پیروزی‌ها علویان در این مناطق زمام امور را به دست گرفتند. ابوالسرایا، پس از تصرف [[مدائن]] و واسط، امیرانی به [[یمن]]، [[حجاز]] و [[اهواز]] فرستاد. او پس از آن‌که در کوفه از هرثمه شکست خورد، با سواران خویش گریخت و روی به شوش [[خوزستان]] نهاد. در آن جا هم از سپاهیان حسن بن علی مأمونی، فرمانروای خوزستان شکست خورد و زخمی شد. وی می‌خواست خود را به زادگاه خویش رأس العین، در جزیره و حوالی انبار برساند، اما در جلولا دستگیر و به حسن بن سهل تحویل داده شد. وی سر ابوالسرایا را برید و جسدش را دو نیم کرد و در ربیع الاول سال ٢٠٠ق. بر دو سوی پُل بغداد بیاویخت.<ref>فرهنگ فرق اسلامی، ص ١۵ و ١۶؛ عمدة الطالب فی انساب ابی‌طالب، ص ١٧٢؛ تاریخ طبری، ج ١٣، ص ۵۶٢٩ - ۵۶٣٧؛ دائرة المعارف تشیع، ج ١، ص ۴٠٨.</ref>
ابوالسرایا سری بن منصور شیبانی، از سرداران شیعه و عامل چندین جنبش شیعی بود. در نبرد میان امین و مأمون، فرزندان هارون‌الرشید{{یادداشت|در سال ۱۹۳ق. با مرگ هارون، پسرش محمد، ملقب به «امین» روی کار آمد؛ در حالی که برادرش عبدالله، ملقب به «مأمون» از او بزرگ‌تر بود. امین که به سفارش پدر زمام امور را به دست گرفته بود، مأمون را از ولایت‌عهدی خلع کرد. مأمون نیز در خراسان به کمک ایرانیان، علیه برادرش امین قیام کرد. شهر انبار از مهم‌ترین عرصه‌های نزاع بین طرفداران امین و مأمون بود. سرانجام طاهر ذوالیمینین، که از اهالی خراسان بود، به عراق آمد و امین را کشت و سرش را برای مأمون که در خراسان امارت داشت فرستاد.<ref>تاریخ ایران زمین، ص ١۴۶؛ مروج الذهب، ج ۴، ص ۴٠٢؛ تاریخ یعقوبی، ج ٢، ص ۴۵۶.</ref>}} فرماندهی طلایه سپاه «یزید بن مزید شیبانی» را علیه «هرثمه بن اعین»، سردار مأمون برعهده داشت، ولی بعدها به هرثمه پیوست. چون امین کشته شد و مأمون روی کار آمد، هرثمه از مواجبی که به وی می‌داد کاست. ابوالسرایا نیز با ۲۰۰ سوار سر به شورش برداشت و شهر عین التمر از توابع انبار را به محاصره درآورد و سپس بر شهر انبار غلبه یافت. سپس رقّه را تصرف کرد و در آن‌جا با [[محمد بن طباطبا|محمد بن ابراهیم]] معروف به «ابن طباطبای علوی» ملاقات کرد و او را به خروج علیه [[بنی‌عباس]] ترغیب کرد. وی پذیرفت و هر دو در جمادی الثانی ۱۹۹ق. بر [[کوفه]] استیلا یافتند. پس از سقوط کوفه و اخراج سلیمان بن منصور، امیر این شهر از کوفه، حسن بن سهل، زهیر بن مسیب را با ۱۰ هزار سوار به جنگ آنان فرستاد، ولی ابوالسرایا لشکریان وی را شکست داد. ابن طباطبای علوی، چهار ماه پس از قیام و در رجب ۱۹۹ق. در کوفه درگذشت. ابوالسرایا که می‌خواست خلافت را از عباسیان به آل علی واگذار کند، سید علوی دیگری را که از نوادگان [[امام سجاد(ع)]] بود، برای خلافت برگزید. فتوحات ابوالسرایا در عراق و خوزستان ادامه یافت و با این پیروزی‌ها علویان در این مناطق زمام امور را به دست گرفتند. ابوالسرایا، پس از تصرف [[مدائن]] و واسط، امیرانی به [[یمن]]، [[حجاز]] و [[اهواز]] فرستاد. او پس از آن‌که در کوفه از هرثمه شکست خورد، با سواران خویش گریخت و روی به شوش [[خوزستان]] نهاد. در آن جا هم از سپاهیان حسن بن علی مأمونی، فرمانروای خوزستان شکست خورد و زخمی شد. وی می‌خواست خود را به زادگاه خویش رأس العین، در جزیره و حوالی انبار برساند، اما در جلولا دستگیر و به حسن بن سهل تحویل داده شد. وی سر ابوالسرایا را برید و جسدش را دو نیم کرد و در ربیع الاول سال ۲۰۰ق. بر دو سوی پُل بغداد بیاویخت.<ref>فرهنگ فرق اسلامی، ص ١۵ و ١۶؛ عمدة الطالب فی انساب ابی‌طالب، ص ١٧٢؛ تاریخ طبری، ج ١٣، ص ۵۶٢٩ - ۵۶٣٧؛ دائرة المعارف تشیع، ج ١، ص ۴٠٨.</ref>


== در سده‌های پسین ==
== در سده‌های پسین ==
خط ۱۳۳: خط ۱۳۳:


==== سده چهارم ====
==== سده چهارم ====
انبار در قرن چهارم هجری شهری آباد و خرم بود. ابوالقاسم بن احمد جیهانی، در کتاب اشکال العالم، که در نیمه دوم سده چهارم قمری نگاشته، انبار را شهری میانه، با نخل بسیار و آبادان معرفی کرده و آن را دارای خرماستان، درختان و کشاورزی بسیار دانسته است.<ref>اشکال العالم، ص ٩٢.</ref> در کتاب حدود العالم نیز که در سال ٣٧٢ق. نگاشته شده انبار، شهرکی خرم و آبادان، با نعمت و مردم بسیار معرفی شده است.<ref>حدود العالم من المشرق الی المغرب، به کوشش منوچهر ستوده، ص ١۵۶.</ref> اصطخری (م. ۳۴۰ق) نیز انبار را شهری آبادان، دارای نخل و کشاورزی، نعمت فراوان و مردم متنعم دانسته و گفته «دخل و حوایج از آن‌جا به بغداد برند و حدی فراخ دارد».<ref>مسالک و ممالک، ص ٧٩.</ref>
انبار در قرن چهارم هجری شهری آباد و خرم بود. ابوالقاسم بن احمد جیهانی، در کتاب اشکال العالم، که در نیمه دوم سده چهارم قمری نگاشته، انبار را شهری میانه، با نخل بسیار و آبادان معرفی کرده و آن را دارای خرماستان، درختان و کشاورزی بسیار دانسته است.<ref>اشکال العالم، ص ٩٢.</ref> در کتاب حدود العالم نیز که در سال ۳۷۲ق. نگاشته شده انبار، شهرکی خرم و آبادان، با نعمت و مردم بسیار معرفی شده است.<ref>حدود العالم من المشرق الی المغرب، به کوشش منوچهر ستوده، ص ١۵۶.</ref> اصطخری (م. ۳۴۰ق) نیز انبار را شهری آبادان، دارای نخل و کشاورزی، نعمت فراوان و مردم متنعم دانسته و گفته «دخل و حوایج از آن‌جا به بغداد برند و حدی فراخ دارد».<ref>مسالک و ممالک، ص ٧٩.</ref>


==== سده ششم و هفتم ====
==== سده ششم و هفتم ====
در سده ششم و هفتم قمری انبار از حیات اجتماعی و اقتصادی بی‌بهره نبوده است. یاقوت حموی (م. ۶٢۶ق) از انبار یاد کرده<ref>معجم البلدان، ج ۱، ص ٣۶٧.</ref> و آن را شهری کهن که گروه بسیاری از صاحب فنون به آن منسوبند، دانسته است.<ref>برگزیده مشترک یاقوت حموی، ص ٢۴.</ref>
در سده ششم و هفتم قمری انبار از حیات اجتماعی و اقتصادی بی‌بهره نبوده است. یاقوت حموی (م. ۶۲۶ق) از انبار یاد کرده<ref>معجم البلدان، ج ۱، ص ٣۶٧.</ref> و آن را شهری کهن که گروه بسیاری از صاحب فنون به آن منسوبند، دانسته است.<ref>برگزیده مشترک یاقوت حموی، ص ٢۴.</ref>


==== سده هشتم ====
==== سده هشتم ====
خط ۱۴۲: خط ۱۴۲:


==== سده نهم ====
==== سده نهم ====
آخرین باری که از انبار نام و نشانی آمده است، در تاریخ غیاثی، نوشته غیاث بغدادی است که در حوادث سال ٨٢۴ق. از آن یاد شده است. در این کتاب، خرابه‌های انبار را در ۶٢ کیلومتری غرب [[بغداد]]، جانب چپ نهر [[فرات]] و در جنوب قریه‌ای که در عصر حاضر «صقلاویه» می‌خوانند، نشانی داده‌اند.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ج ٣، ص ٣۴٢٨؛ تاریخ و فرهنگ ایران، ج ٣، ص ٨.</ref>
آخرین باری که از انبار نام و نشانی آمده است، در تاریخ غیاثی، نوشته غیاث بغدادی است که در حوادث سال ۸۲۴ق. از آن یاد شده است. در این کتاب، خرابه‌های انبار را در ۶۲ کیلومتری غرب [[بغداد]]، جانب چپ نهر [[فرات]] و در جنوب قریه‌ای که در عصر حاضر «صقلاویه» می‌خوانند، نشانی داده‌اند.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ج ٣، ص ٣۴٢٨؛ تاریخ و فرهنگ ایران، ج ٣، ص ٨.</ref>


== وضعیت کنونی ==
== وضعیت کنونی ==


=== موقعیت ===
=== موقعیت ===
استان انبار، در تقسیمات [[عراق]] کنونی، پهناورترین استان عراق است و نزدیک به ٣٢درصد از خاک این کشور را دربردارد. این استان، در غرب عراق قرار دارد و از سمت شمال غربی با [[سوریه]]، از غرب با [[اردن]] و از جنوب و جنوب غربی با [[عربستان]]، مرز مشترک دارد. استان‌های مجاور آن در عراق، به ترتیب از سمت جنوب شرق تا شمال، عبارت‌اند از: [[نجف]]، [[کربلا]]، [[استان بابل|بابل]]، [[بغداد]]، [[صلاح‌الدین]] و [[نینوا]].
استان انبار، در تقسیمات [[عراق]] کنونی، پهناورترین استان عراق است و نزدیک به ۳۲درصد از خاک این کشور را دربردارد. این استان، در غرب عراق قرار دارد و از سمت شمال غربی با [[سوریه]]، از غرب با [[اردن]] و از جنوب و جنوب غربی با [[عربستان]]، مرز مشترک دارد. استان‌های مجاور آن در عراق، به ترتیب از سمت جنوب شرق تا شمال، عبارت‌اند از: [[نجف]]، [[کربلا]]، [[استان بابل|بابل]]، [[بغداد]]، [[صلاح‌الدین]] و [[نینوا]].


بیشتر خاک این استان، شامل بیابان پهناوری، به نام [[بادیة الشام]] است که بخش‌های وسیعی از آن، در کشورهای سوریه، اردن و عربستان قرار دارد. بیشتر شهرهای واقع در آن نیز بر کرانه رود [[فرات]]، قرار دارند.<ref>زیارتگاه‌های عراق، ج۲، ص۲۹.</ref>
بیشتر خاک این استان، شامل بیابان پهناوری، به نام [[بادیة الشام]] است که بخش‌های وسیعی از آن، در کشورهای سوریه، اردن و عربستان قرار دارد. بیشتر شهرهای واقع در آن نیز بر کرانه رود [[فرات]]، قرار دارند.<ref>زیارتگاه‌های عراق، ج۲، ص۲۹.</ref>
خط ۱۵۸: خط ۱۵۸:


==== رمادی ====
==== رمادی ====
این شهر در ساحل غربی رود فرات، در فاصله حدود ١٢۵ کیلومتری غرب [[بغداد]]<ref name=":7">موسوعة المدائن العراقیة، صص ١۶۶ و ١۶٧.</ref> و در حوالی انبار کهن قرار گرفته است.<ref>با استفاده از نقشه سیاسی عراق مندرج در اطلس جامع گیتاشناسی، چاپ ١٣٨٨، ١٣٨۶ش.</ref> شهر رمادی، از پیشینه تاریخی بالایی برخوردار نیست و هستۀ اصلی آن، به دست والیان [[عثمانیان|دوره عثمانی]]، مدحت پاشا و نامق پاشا، در نیمه دوم سده نوزدهم میلادی تأسیس شد. با احداث جاده ماشین‌رو بغداد-دمشق در سال ١٩٣٢م؛ که از میان رمادی می‌گذشت، به تدریج، ادارات دولتی و بناهای عام‌المنفعه، در آن ایجاد شد و این شهر، توسعه یافت.<ref name=":7"/>
این شهر در ساحل غربی رود فرات، در فاصله حدود ۱۲۵ کیلومتری غرب [[بغداد]]<ref name=":7">موسوعة المدائن العراقیة، صص ١۶۶ و ١۶٧.</ref> و در حوالی انبار کهن قرار گرفته است.<ref>با استفاده از نقشه سیاسی عراق مندرج در اطلس جامع گیتاشناسی، چاپ ١٣٨٨، ١٣٨۶ش.</ref> شهر رمادی، از پیشینه تاریخی بالایی برخوردار نیست و هستۀ اصلی آن، به دست والیان [[عثمانیان|دوره عثمانی]]، مدحت پاشا و نامق پاشا، در نیمه دوم سده نوزدهم میلادی تأسیس شد. با احداث جاده ماشین‌رو بغداد-دمشق در سال ۱۹۳۲م؛ که از میان رمادی می‌گذشت، به تدریج، ادارات دولتی و بناهای عام‌المنفعه، در آن ایجاد شد و این شهر، توسعه یافت.<ref name=":7"/>


==== هیت ====
==== هیت ====
شهری تاریخی است که در ساحل غربی رود فرات، حدود ١٧٠ کیلومتری شمال غربی بغداد و ۶٠ کیلومتری رمادی، واقع است. پیشینه آن، به دوره تمدن سومری بازمی‌گردد و در دوره اسلامی، در مسیر کاروان‌هایی که در ساحل رود فرات حرکت می‌کردند، قرار داشته است. شهر هیت میان نخلستان‌ها و باغ‌های میوه، قرار گرفته است و اطراف آن، حدود ۱۲ چشمه وجود دارد که از آن، قیر طبیعی خارج می‌شود. ازاین‌رو می‌توان منطقه هیت را منحصر به فرد، به شمار آورد.<ref>القباب المخروطیة فی العراق، صص ۶٧ و ۶٩.</ref>
شهری تاریخی است که در ساحل غربی رود فرات، حدود ۱۷۰ کیلومتری شمال غربی بغداد و ۶۰ کیلومتری رمادی، واقع است. پیشینه آن، به دوره تمدن سومری بازمی‌گردد و در دوره اسلامی، در مسیر کاروان‌هایی که در ساحل رود فرات حرکت می‌کردند، قرار داشته است. شهر هیت میان نخلستان‌ها و باغ‌های میوه، قرار گرفته است و اطراف آن، حدود ۱۲ چشمه وجود دارد که از آن، قیر طبیعی خارج می‌شود. ازاین‌رو می‌توان منطقه هیت را منحصر به فرد، به شمار آورد.<ref>القباب المخروطیة فی العراق، صص ۶٧ و ۶٩.</ref>


==== عانه ====
==== عانه ====
شهری تاریخی است که در ساحل غربی رود فرات، حدود ٢١٠ کیلومتری غرب مرکز استانِ انبار (رمادی) قرار دارد. پیشینه آن، به دوره تمدن آشوری برمی‌گردد و در گذشته به نام «عانات»، شناخته می‌شده است. یک ویژگی جالب عانه آن است که این شهر در مسافتی حدود ۲۰ کیلومتر، در ساحل رود [[فرات]]، امتداد دارد؛ در حالی‌که عرض آن، از ٢۵٠ متر فراتر نمی‌رود.<ref>موسوعة المدائن العراقیة، صص ١٧١ و ١٧٢</ref>
شهری تاریخی است که در ساحل غربی رود فرات، حدود ۲۱۰ کیلومتری غرب مرکز استانِ انبار (رمادی) قرار دارد. پیشینه آن، به دوره تمدن آشوری برمی‌گردد و در گذشته به نام «عانات»، شناخته می‌شده است. یک ویژگی جالب عانه آن است که این شهر در مسافتی حدود ۲۰ کیلومتر، در ساحل رود [[فرات]]، امتداد دارد؛ در حالی‌که عرض آن، از ۲۵۰ متر فراتر نمی‌رود.<ref>موسوعة المدائن العراقیة، صص ١٧١ و ١٧٢</ref>


البته هسته تاریخی این شهر، همان‌گونه که جغرافی‌دانان مسلمان نیز اشاره کرده‌اند، درون جزیره‌ای، میان یک خلیج که از رود فرات منشعب شده، قرار داشته است.<ref>از جمله ر. ک: صورة الارض، ص٢٠۶.</ref> برجسته‌ترین اثر اسلامی باقی‌مانده در عانه، مناره‌ای هشت‌ضلعی از سنگ و گچ است که میان جزیره مورد نظر قرار دارد و قدمت آن، از قرن یازدهم میلادی، دانسته شده است.<ref>موسوعة المدائن العراقیة، ص١٧٢.</ref>
البته هسته تاریخی این شهر، همان‌گونه که جغرافی‌دانان مسلمان نیز اشاره کرده‌اند، درون جزیره‌ای، میان یک خلیج که از رود فرات منشعب شده، قرار داشته است.<ref>از جمله ر. ک: صورة الارض، ص٢٠۶.</ref> برجسته‌ترین اثر اسلامی باقی‌مانده در عانه، مناره‌ای هشت‌ضلعی از سنگ و گچ است که میان جزیره مورد نظر قرار دارد و قدمت آن، از قرن یازدهم میلادی، دانسته شده است.<ref>موسوعة المدائن العراقیة، ص١٧٢.</ref>
خط ۱۷۹: خط ۱۷۹:


==== مزار سید رجب راوی رفاعی ====
==== مزار سید رجب راوی رفاعی ====
{{اصلی|مزار سید رجب راوی رفاعی}}این زیارتگاه، بالای کوهی در روستای راوه، مقابل شهر عنه، از توابع استان انبار واقع شده است. سید رجب رفاعی در سال ۱۰۷۵ق. درگذشته، مریدان او برایش آرامگاهی ساختند. او به زهد و تقوا آراسته بود و در روستای راوه، سکونت اختیار کرده، در دامنه کوهی، به ساخت مسجد، مدرسه و خانقاه، پرداخت و خود به تدریس فقه، حدیث و طریقت تصوف رفاعی اشتغال داشت. نسب وی، با ٢٨ واسطه به [[امام کاظم(ع)]] می‌رسد.<ref>زیارتگاه‌های عراق، ج۲، ص۳۶.</ref>
{{اصلی|مزار سید رجب راوی رفاعی}}این زیارتگاه، بالای کوهی در روستای راوه، مقابل شهر عنه، از توابع استان انبار واقع شده است. سید رجب رفاعی در سال ۱۰۷۵ق. درگذشته، مریدان او برایش آرامگاهی ساختند. او به زهد و تقوا آراسته بود و در روستای راوه، سکونت اختیار کرده، در دامنه کوهی، به ساخت مسجد، مدرسه و خانقاه، پرداخت و خود به تدریس فقه، حدیث و طریقت تصوف رفاعی اشتغال داشت. نسب وی، با ۲۸ واسطه به [[امام کاظم(ع)]] می‌رسد.<ref>زیارتگاه‌های عراق، ج۲، ص۳۶.</ref>


==== مزار سید نجم‌الدین رفاعی ====
==== مزار سید نجم‌الدین رفاعی ====
خط ۱۸۹: خط ۱۸۹:


==== مزار شیخ محمد ====
==== مزار شیخ محمد ====
{{اصلی|مزار سید محمد (انبار)}}این مرقد، در شرق فرات و جنوب منطقه حویجه، اطراف شهر حدیثه واقع شده و به قبر سید محمد، معروف است. مشهور است که شیخ محمد، جد سادات ساکن حدیثه می‌باشد؛ ولی جد سادات رفاعی حدیثه، در سال ١١٣١ق، براساس اسناد قدیمی موجود در حدیثه، زنده بود؛ بنابراین، بیش از سه سده از تاریخ زیارتگاه می‌گذرد.<ref>معجم المراقد و المزارات فی العراق، صص ٣۶۶ و ٣۶٧.</ref>
{{اصلی|مزار سید محمد (انبار)}}این مرقد، در شرق فرات و جنوب منطقه حویجه، اطراف شهر حدیثه واقع شده و به قبر سید محمد، معروف است. مشهور است که شیخ محمد، جد سادات ساکن حدیثه می‌باشد؛ ولی جد سادات رفاعی حدیثه، در سال ۱۱۳۱ق، براساس اسناد قدیمی موجود در حدیثه، زنده بود؛ بنابراین، بیش از سه سده از تاریخ زیارتگاه می‌گذرد.<ref>معجم المراقد و المزارات فی العراق، صص ٣۶۶ و ٣۶٧.</ref>


==== مزار شیخ مسعود ====
==== مزار شیخ مسعود ====
خط ۲۱۷: خط ۲۱۷:
| پیش از لینک = مقاله
| پیش از لینک = مقاله
| منبع = استان انبار در گذر تاریخ تشیع،  
| منبع = استان انبار در گذر تاریخ تشیع،  
| پس از لینک = غلامرضا گلی‌زواره، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره نهم، زمستان 1390، ص122 و کتاب [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1473/1/29 زیارتگاه‌های عراق، معرفی زیارتگاه های مشهور در کشور عراق]، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم و احمد خامه یار، نشر مشعر، تهران
| پس از لینک = غلامرضا گلی‌زواره، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره نهم، زمستان ۱۳۹۰، ص۱۲۲ و کتاب [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1473/1/29 زیارتگاه‌های عراق، معرفی زیارتگاه های مشهور در کشور عراق]، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم و احمد خامه یار، نشر مشعر، تهران
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1267/1/122
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1267/1/122
}}
}}
خط ۲۲۴: خط ۲۲۴:
* '''اشکال العالم'''، ابوالقاسم بن احمد جیهانی،
* '''اشکال العالم'''، ابوالقاسم بن احمد جیهانی،
* '''اخبار الطوال'''، ابن‌قتیبه دینوری،
* '''اخبار الطوال'''، ابن‌قتیبه دینوری،
* '''اطلس جامع گیتاشناسی'''، نقشه سیاسی عراق، چاپ ١٣٨٨، ١٣٨۶ش.
* '''اطلس جامع گیتاشناسی'''، نقشه سیاسی عراق، چاپ ۱۳۸۸، ۱۳۸۶ش.
* '''اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده‌های چهارم تا ششم میلادی'''، پیکولوسکایا، ترجمه عنایت‌الله رضا،
* '''اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده‌های چهارم تا ششم میلادی'''، پیکولوسکایا، ترجمه عنایت‌الله رضا،
* '''الاعلاق النفسیه'''،
* '''الاعلاق النفسیه'''،
* '''اعلام غارات'''، عزیزالله عطاردی
* '''اعلام غارات'''، عزیزالله عطاردی
* '''القباب المخروطیة فی العراق'''، عطا الحدیثی و هناء عبدالخالق، مدیریة الآثار العامة، بغداد، ١٩٧۴م.
* '''القباب المخروطیة فی العراق'''، عطا الحدیثی و هناء عبدالخالق، مدیریة الآثار العامة، بغداد، ۱۹۷۴م.
* '''انساب الاشراف'''،
* '''انساب الاشراف'''،
* '''بحارالانوار'''،
* '''بحارالانوار'''،
خط ۲۳۵: خط ۲۳۵:
* '''البلدان'''، احمد بن ابی‌یعقوب،
* '''البلدان'''، احمد بن ابی‌یعقوب،
* '''پیکار صفین'''، نصربن مزاحم منقری،
* '''پیکار صفین'''، نصربن مزاحم منقری،
* '''تاریخ الاسلام'''، محمد بن احمد بن عثمان (شمس‌الدین الذهبی)، تحقیق مازن بن سالم باوزیر، دار المغنی، ریاض، ١۴١٩ق.
* '''تاریخ الاسلام'''، محمد بن احمد بن عثمان (شمس‌الدین الذهبی)، تحقیق مازن بن سالم باوزیر، دار المغنی، ریاض، ۱۴۱۹ق.
* '''تاریخ ایران زمین'''، محمدجواد مشکور،
* '''تاریخ ایران زمین'''، محمدجواد مشکور،
* '''تاریخ ایران بعد از اسلام'''، عبدالحسین زرین‌کوب،
* '''تاریخ ایران بعد از اسلام'''، عبدالحسین زرین‌کوب،
خط ۲۴۱: خط ۲۴۱:
* '''تاریخ طبری'''،
* '''تاریخ طبری'''،
* '''تاریخ عرب و اسلام'''، امیر علی، ترجمه فخر داعی گیلانی
* '''تاریخ عرب و اسلام'''، امیر علی، ترجمه فخر داعی گیلانی
* '''تاریخ مدینة دمشق'''، علی بن الحسن الشافعی الدمشقی (ابن عساکر)، تحقیق علی شیری، دار الفکر، بیروت، ١۴١۵ق.
* '''تاریخ مدینة دمشق'''، علی بن الحسن الشافعی الدمشقی (ابن عساکر)، تحقیق علی شیری، دار الفکر، بیروت، ۱۴۱۵ق.
* '''تاریخ نوین عراق'''، فب مار، ترجمه محمد عباس پور،
* '''تاریخ نوین عراق'''، فب مار، ترجمه محمد عباس پور،
* '''تاریخ و فرهنگ ایران، در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی'''، محمدمحمدی ملایری،
* '''تاریخ و فرهنگ ایران، در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی'''، محمدمحمدی ملایری،
خط ۲۵۰: خط ۲۵۰:
* '''جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی'''، گای لسترنج، ترجمه محمود عرفان،
* '''جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی'''، گای لسترنج، ترجمه محمود عرفان،
* '''حیاة الامام الحسن (ع)'''،
* '''حیاة الامام الحسن (ع)'''،
* '''دائرة المعارف الاسلامیة الشیعیة'''، حسن الامین، دار التعارف، بیروت، ١۴٢٢ق.
* '''دائرة المعارف الاسلامیة الشیعیة'''، حسن الامین، دار التعارف، بیروت، ۱۴۲۲ق.
* '''دایرة المعارف تشیع'''،
* '''دایرة المعارف تشیع'''،
* '''دائرة المعارف فارسی'''، مصاحب،
* '''دائرة المعارف فارسی'''، مصاحب،
خط ۲۷۸: خط ۲۷۸:
* '''مقاتل الطالبیین'''، ابوالفرج اصفهانی،
* '''مقاتل الطالبیین'''، ابوالفرج اصفهانی،
* '''مقدمه ابن‌خلدون'''،
* '''مقدمه ابن‌خلدون'''،
* '''موسوعة المدائن العراقیة'''، سلیم مطر، علی ثوینی، نصرت مردان، مرکز دراسات الامة العراقیة، بغداد، ٢٠٠۵م.
* '''موسوعة المدائن العراقیة'''، سلیم مطر، علی ثوینی، نصرت مردان، مرکز دراسات الامة العراقیة، بغداد، ۲۰۰۵م.
* '''النزاع و التخاصم'''، مقریزی،
* '''النزاع و التخاصم'''، مقریزی،
* '''نزهة القلوب'''، حمدالله مستوفی، به اهتمام و تصحیح گای لسترنج،
* '''نزهة القلوب'''، حمدالله مستوفی، به اهتمام و تصحیح گای لسترنج،
۱۵٬۶۱۴

ویرایش