بدون خلاصۀ ویرایش
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی، اصلاح املا) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
سکونت حج‌گزاران در دوره‌های مختلف بویژه از زمانی که شمار آنها افزایش یافت، از مسائل مهم حج بوده است. از همین رو چگونگی اسکان حاجیان و سیر شکل‌گیری سکونت‌گاه‌ها و خانه‌ها، تطور اسکان حج‌گزاران و زائران در حرمین و وضعیت اسکان در عصر حاضر قابل بررسی است و از باب مقدمه به تاریخچه مسکن و شکل آن در مکه نیز اشاره می‌گردد. | سکونت حج‌گزاران در دوره‌های مختلف بویژه از زمانی که شمار آنها افزایش یافت، از مسائل مهم حج بوده است. از همین رو چگونگی اسکان حاجیان و سیر شکل‌گیری سکونت‌گاه‌ها و خانه‌ها، تطور اسکان حج‌گزاران و زائران در حرمین و وضعیت اسکان در عصر حاضر قابل بررسی است و از باب مقدمه به تاریخچه مسکن و شکل آن در مکه نیز اشاره می‌گردد. | ||
سکونت دادن هاجر و اسماعیل در مکه از سوی ابراهیم (ع) و درخواست وی از خدای متعال برای متوجه ساختن دلهای مردم به ایشان و سکونت با آنان (سوره ابراهیم آیه ۳۷) و پیدایش زمزم و ساخت کعبه، زمینه سکونت قبائلی از جرهم در آنجا گردید. این قبائل به جهت حفظ حرمت خانه خدا عمدتاً چادرهای خود را در دره‌های اطراف کعبه بر پا می‌کردند.<ref>. نک: المعارف، ص27؛ التاریخ القویم ج5 ص229-230؛ نک: المفصل، ج7، ص7-8.</ref> گرایش روزافزون مردمان به سوی کعبه و زیارت آن، رونق بازارهای محلی و شکل‌گیری کاروانهای تجاری در آن مسیر،<ref>. المفصل، ج7، ص6.</ref> میهمانان مکه را بیشتر کرد و با توجه به چادرنشینی مردمان آن روزگار، اسکان آنها با مشکلی روبرو نمی‌گردید. | سکونت دادن هاجر و اسماعیل در مکه از سوی ابراهیم(ع) و درخواست وی از خدای متعال برای متوجه ساختن دلهای مردم به ایشان و سکونت با آنان (سوره ابراهیم آیه ۳۷) و پیدایش زمزم و ساخت کعبه، زمینه سکونت قبائلی از جرهم در آنجا گردید. این قبائل به جهت حفظ حرمت خانه خدا عمدتاً چادرهای خود را در دره‌های اطراف کعبه بر پا می‌کردند.<ref>. نک: المعارف، ص27؛ التاریخ القویم ج5 ص229-230؛ نک: المفصل، ج7، ص7-8.</ref> گرایش روزافزون مردمان به سوی کعبه و زیارت آن، رونق بازارهای محلی و شکل‌گیری کاروانهای تجاری در آن مسیر،<ref>. المفصل، ج7، ص6.</ref> میهمانان مکه را بیشتر کرد و با توجه به چادرنشینی مردمان آن روزگار، اسکان آنها با مشکلی روبرو نمی‌گردید. | ||
اولین ساختمان در کنار کعبه را دارالندوه* ذکر کرده‌اند که قصی بن کلاب دو قرن قبل از اسلام آن را بنا کرد و پس از آن قریش اقدام به ساخت خانه‌هایی در اطراف کعبه کردند.<ref>. التاریخ القویم، ج5، ص230؛ المفصل، ج7، ص8.</ref> با ساخت خانه‌های گلی و سنگی، و یافتن ظاهر شهری در مکه، (هرچند گروه‌های زیادی همچنان در چادرها زندگی می‌کردند) به تدریج اسکان در کنار اموری چون سقایت* (آبرسانی به حاجیان) و رفادت* (اطعام حج‌گزاران)، بر پذیرایی از میهمان کعبه افزوده شد و حج‌گزاران مجاز بودند به خانه‌های اهل مکه وارد شوند.<ref>. نک: المفصل، ج9، ص68 - 69.</ref> (← رفادت) بر اساس گزارش‌ها، حج‌گزاران در دوره نبوی و در صدر اسلام در خانه‌های اهل مکه ساکن می‌شدند<ref>. نک: اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص162-163؛ اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص218.</ref> و نه تنها از ورود حاجیان به خانه‌های اهل مکه جلوگیری نمی‌گردید،<ref>. اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص250.</ref> بلکه اهل مکه در سکونت دادن حاجیان، بر یکدیگر پیشی می‌گرفتند.<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص164؛ نک: من لایحضره الفقیه، ج2، ص193؛ نک: الکافی، ج4، ص244.</ref> | اولین ساختمان در کنار کعبه را دارالندوه* ذکر کرده‌اند که قصی بن کلاب دو قرن قبل از اسلام آن را بنا کرد و پس از آن قریش اقدام به ساخت خانه‌هایی در اطراف کعبه کردند.<ref>. التاریخ القویم، ج5، ص230؛ المفصل، ج7، ص8.</ref> با ساخت خانه‌های گلی و سنگی، و یافتن ظاهر شهری در مکه، (هرچند گروه‌های زیادی همچنان در چادرها زندگی می‌کردند) به تدریج اسکان در کنار اموری چون سقایت* (آبرسانی به حاجیان) و رفادت* (اطعام حج‌گزاران)، بر پذیرایی از میهمان کعبه افزوده شد و حج‌گزاران مجاز بودند به خانه‌های اهل مکه وارد شوند.<ref>. نک: المفصل، ج9، ص68 - 69.</ref> (← رفادت) بر اساس گزارش‌ها، حج‌گزاران در دوره نبوی و در صدر اسلام در خانه‌های اهل مکه ساکن می‌شدند<ref>. نک: اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص162-163؛ اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص218.</ref> و نه تنها از ورود حاجیان به خانه‌های اهل مکه جلوگیری نمی‌گردید،<ref>. اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص250.</ref> بلکه اهل مکه در سکونت دادن حاجیان، بر یکدیگر پیشی می‌گرفتند.<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص164؛ نک: من لایحضره الفقیه، ج2، ص193؛ نک: الکافی، ج4، ص244.</ref> | ||
قرآن کریم، با بیان (سواء العاکف فیه و الباد) حج/۲۲ آیه ۲۵، همگان را در برخورداری از مسجدالحرام مساوی دانسته است و منابع فقهی و تفسیری به مناسبت این آیه، در زمینه استفاده از خانه‌های مکه و جواز یا عدم جواز اجاره آن مباحث مفصلی دارند. (← خانه‌های حرم) در روایاتی منسوب به پیامبر (ص) از اجاره خانه‌های مکه نهی شده است<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص163.</ref> و ایشان پس از فتح مکه از گذاشتن در برای خانه‌های مکه، نهی کردند.<ref>. نک: مأساه الزهراء، ج2، ص313-319.</ref> بر اساس گزارش‌ها، در عصر خلفای چهارگانه، خانه‌های مکه در نداشت و حاجیان آزادنه بدان رفت و آمد، داشتند.<ref>. الکافی، ج4، ص243ـ244؛ تهذیب، ج5، ص420.</ref> عمر بن خطاب، خلیفه دوم در حکومت خود، از در گذاشتن برای خانه‌های مکه منع کرد<ref>. اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص251.</ref> و بستن در خانه‌ها را مانعی برای اسکان حج و عمره گزاران می‌دانست.<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص265.</ref> علی (ع) نیز در سال ۳۹ق. طی فرمانی به حاکم خود در مکه، ضمن سفارشاتی در مورد حج و حاجیان و تأمین مسکن آنها، دستور می‌دهند اهل مکه را از اجاره دادن خانه به حاجیان منع کنند.<ref>. نهج البلاغه، نامه 67؛ تفسیر شاهی، ج1، ص418.</ref> از معاویه به عنوان اولین کسی که بر در خانه خود قفل زد، یاد شده است.<ref>. الکافی، ج4، ص243 - 244، ح 1؛ تهذیب، ج5، ص420.</ref> هرچند زمان این گزارش معین نیست ولی بنابر دیگر گزارش‌ها در دوره اموی (۴۰–۱۳۲ ق) مکیان، خانه‌های خود را به حاجیان اجاره می‌دادند.<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص164.</ref> جز آنکه عمر بن عبدالعزیز (حک ۹۹–۱۰۱ ق) طی نامه ای به عامل خود در مکه دستور داد از اجاره دادن خانه‌های مکه جلوگیری گردد، البته در زمان وی نیز اجاره پنهانی در مکه گزارش شده است.<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص163.</ref> | قرآن کریم، با بیان (سواء العاکف فیه و الباد) حج/۲۲ آیه ۲۵، همگان را در برخورداری از مسجدالحرام مساوی دانسته است و منابع فقهی و تفسیری به مناسبت این آیه، در زمینه استفاده از خانه‌های مکه و جواز یا عدم جواز اجاره آن مباحث مفصلی دارند. (← خانه‌های حرم) در روایاتی منسوب به پیامبر(ص) از اجاره خانه‌های مکه نهی شده است<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص163.</ref> و ایشان پس از فتح مکه از گذاشتن در برای خانه‌های مکه، نهی کردند.<ref>. نک: مأساه الزهراء، ج2، ص313-319.</ref> بر اساس گزارش‌ها، در عصر خلفای چهارگانه، خانه‌های مکه در نداشت و حاجیان آزادنه بدان رفت و آمد، داشتند.<ref>. الکافی، ج4، ص243ـ244؛ تهذیب، ج5، ص420.</ref> عمر بن خطاب، خلیفه دوم در حکومت خود، از در گذاشتن برای خانه‌های مکه منع کرد<ref>. اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص251.</ref> و بستن در خانه‌ها را مانعی برای اسکان حج و عمره گزاران می‌دانست.<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص265.</ref> علی(ع) نیز در سال ۳۹ق. طی فرمانی به حاکم خود در مکه، ضمن سفارشاتی در مورد حج و حاجیان و تأمین مسکن آنها، دستور می‌دهند اهل مکه را از اجاره دادن خانه به حاجیان منع کنند.<ref>. نهج البلاغه، نامه 67؛ تفسیر شاهی، ج1، ص418.</ref> از معاویه به عنوان اولین کسی که بر در خانه خود قفل زد، یاد شده است.<ref>. الکافی، ج4، ص243 - 244، ح 1؛ تهذیب، ج5، ص420.</ref> هرچند زمان این گزارش معین نیست ولی بنابر دیگر گزارش‌ها در دوره اموی (۴۰–۱۳۲ ق) مکیان، خانه‌های خود را به حاجیان اجاره می‌دادند.<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص164.</ref> جز آنکه عمر بن عبدالعزیز (حک ۹۹–۱۰۱ ق) طی نامه ای به عامل خود در مکه دستور داد از اجاره دادن خانه‌های مکه جلوگیری گردد، البته در زمان وی نیز اجاره پنهانی در مکه گزارش شده است.<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص163.</ref> | ||
چالش در اجاره یا عدم اجاره خانه‌های مکه، همزمان با افزایش تعداد حج‌گزاران باعث شد تا در سده اول و دوم هجری خانه‌هایی در مکه ساخته شده و برای اسکان حاجیان اختصاص یابد، چنان‌که معاویه در توجیه ایراد عایشه مبنی بر ساخت قصر در مکه، آن ساختمان را برای سکونت حاجیان عنوان کرد<ref>. اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص290.</ref> یا برخی دیگر از حاکمان خانه‌هایی را برای حج‌گزاران وقف کردند.<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص249.</ref> افزایش مسافران و حجاج، و ضرورت اسکان آنها، و فتاوای فقهی بر جواز اجاره خانه‌های مکه به حج‌گزاران،<ref>. نک: الشرح الکبیر، ج4، ص20.</ref>(← خانه‌های حرم) زمینه رونق ساخت خانه و کاروانسراهائی جهت اسکان حاجیان گردید که البته بخشی از آنها موقوفاتی جهت اسکان حاجیان و همچنین مدارسی جهت آموزش احکام و مسائل دینی بود. در عین حال اسکان حاجیان از مشکلات حج بوده و ابن عبد ربّه (۳۲۸ ق) ضمن اعتراض به تعویض یا تزیینات متعدد پرده کعبه، آن را اسراف دانسته و صرف هزینه آن در اسکان حجاج را ضروری‌تر می‌داند.<ref>. نک: العقد الفرید، ج7، ص285.</ref> | چالش در اجاره یا عدم اجاره خانه‌های مکه، همزمان با افزایش تعداد حج‌گزاران باعث شد تا در سده اول و دوم هجری خانه‌هایی در مکه ساخته شده و برای اسکان حاجیان اختصاص یابد، چنان‌که معاویه در توجیه ایراد عایشه مبنی بر ساخت قصر در مکه، آن ساختمان را برای سکونت حاجیان عنوان کرد<ref>. اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص290.</ref> یا برخی دیگر از حاکمان خانه‌هایی را برای حج‌گزاران وقف کردند.<ref>. اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص249.</ref> افزایش مسافران و حجاج، و ضرورت اسکان آنها، و فتاوای فقهی بر جواز اجاره خانه‌های مکه به حج‌گزاران،<ref>. نک: الشرح الکبیر، ج4، ص20.</ref>(← خانه‌های حرم) زمینه رونق ساخت خانه و کاروانسراهائی جهت اسکان حاجیان گردید که البته بخشی از آنها موقوفاتی جهت اسکان حاجیان و همچنین مدارسی جهت آموزش احکام و مسائل دینی بود. در عین حال اسکان حاجیان از مشکلات حج بوده و ابن عبد ربّه (۳۲۸ ق) ضمن اعتراض به تعویض یا تزیینات متعدد پرده کعبه، آن را اسراف دانسته و صرف هزینه آن در اسکان حجاج را ضروری‌تر می‌داند.<ref>. نک: العقد الفرید، ج7، ص285.</ref> | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
=== اسکان زائران در مدینه === | === اسکان زائران در مدینه === | ||
سابقه اختصاص مکانی در مدینه برای میهمانان حکومتی در عصر پیامبر (ص) گزارش شده است. دارالکبری، اولین خانه‌ای که یکی از مهاجران در مدینه ساخت و به جهت اینکه میهمانان پیامبر در آن سکونت می‌یافتند به دارالضیافه* نامبردار شد.<ref>. وفاء الوفاء، ج2، ص242.</ref> همچنین خانه رمله بنت حارث به عنوان استراحت گاه هیئت‌هایی که نزد پیامبر می‌آمدند، ذکر شده است.<ref>. التاریخ القویم، ج2، ص216.</ref> | سابقه اختصاص مکانی در مدینه برای میهمانان حکومتی در عصر پیامبر(ص) گزارش شده است. دارالکبری، اولین خانه‌ای که یکی از مهاجران در مدینه ساخت و به جهت اینکه میهمانان پیامبر در آن سکونت می‌یافتند به دارالضیافه* نامبردار شد.<ref>. وفاء الوفاء، ج2، ص242.</ref> همچنین خانه رمله بنت حارث به عنوان استراحت گاه هیئت‌هایی که نزد پیامبر می‌آمدند، ذکر شده است.<ref>. التاریخ القویم، ج2، ص216.</ref> | ||
در دوره‌های بعدی اسکان در مدینه با توجه به زمان کمتری که زائران در آنجا می‌ماندند، مشکل جدی نبود و خانه‌های اهل مدینه میزبان آنها بود و در مواردی نیز مسافران برای مدت کوتاهی در چادر می‌ماندند.<ref>. نک: پنجاه سفرنامه، ج4، ص591.</ref> در عین حال همانند مکه کاروانسراها<ref>. بسوی ام القری، ص278.</ref> و تکیه‌هایی ساخته شده<ref>. مرآة الحرمین، ص475.</ref> که مورد استفاده اسکان زائران قرار می‌گرفته است. شیعیان ایرانی عمدتاً در خانه‌های شیعیان نخاوله* ساکن می‌شدند؛<ref>. پنجاه سفرنامه، ج4، ص589؛ ج5، ص228؛ ج6، ص757؛ ج7، ص773.</ref> | در دوره‌های بعدی اسکان در مدینه با توجه به زمان کمتری که زائران در آنجا می‌ماندند، مشکل جدی نبود و خانه‌های اهل مدینه میزبان آنها بود و در مواردی نیز مسافران برای مدت کوتاهی در چادر می‌ماندند.<ref>. نک: پنجاه سفرنامه، ج4، ص591.</ref> در عین حال همانند مکه کاروانسراها<ref>. بسوی ام القری، ص278.</ref> و تکیه‌هایی ساخته شده<ref>. مرآة الحرمین، ص475.</ref> که مورد استفاده اسکان زائران قرار می‌گرفته است. شیعیان ایرانی عمدتاً در خانه‌های شیعیان نخاوله* ساکن می‌شدند؛<ref>. پنجاه سفرنامه، ج4، ص589؛ ج5، ص228؛ ج6، ص757؛ ج7، ص773.</ref> | ||
| خط ۱۲۳: | خط ۱۲۳: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{حج و عمره}} | {{حج و عمره}} | ||
[[Category:مقاله‌های در دست ویرایش]] | |||
[[Category:مقاله‌های در دست ویرایش]] | |||
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]] | [[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]] | ||