←پیشینه
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←پیشینه) |
||
خط ۶: | خط ۶: | ||
واژه بهداشت، معادل ترکیب عربیِ «حِفْظُ الصِّحَّة»، به معنای نگه داشتن تندرستی و سلامت است. این واژه، بر مجموعه علم و تدابیر و اعمالی دلالت دارد که برای جلوگیری از ایجاد و همهگیری بیماری به کار گرفته میشود.<ref>لغتنامه دهخدا، ج3، مدخل بهداشت.</ref> واژه بهداشت، به عنوان برابرِ پارسی «hygiene» پذیرفته شده است.<ref>[https://wiki.apll.ir/word/index.php/Hygiene واژههای مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی]، دفتر هشتم.</ref> | واژه بهداشت، معادل ترکیب عربیِ «حِفْظُ الصِّحَّة»، به معنای نگه داشتن تندرستی و سلامت است. این واژه، بر مجموعه علم و تدابیر و اعمالی دلالت دارد که برای جلوگیری از ایجاد و همهگیری بیماری به کار گرفته میشود.<ref>لغتنامه دهخدا، ج3، مدخل بهداشت.</ref> واژه بهداشت، به عنوان برابرِ پارسی «hygiene» پذیرفته شده است.<ref>[https://wiki.apll.ir/word/index.php/Hygiene واژههای مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی]، دفتر هشتم.</ref> | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
در گذشته، نخستین چالش برای سلامتی حجگزاران، خطرات مسیر راه، بهویژه کمآبی و بیآبی بود. برای نمونه، در سالهای ۲۶۴، ۲۳۲، ۲۵۹ و ۲۹۵ق. گروههایی از حاجیان به دلیل بیآبی، در راه حج جان باختند.<ref>تاریخ الطبری، ج8، ص 150؛ ج9، ص 150، 501، ج10، ص 139.</ref> خطر دیگر، هجوم راهزانان، بهویژه در محدوده [[جزیرةالعرب|جزیرة العرب]] بود.{{یادداشت|بیابانهای جزیرة العرب ، جای مناسبی برای پراکنده شدن قبیلههای بیاباننشین بود، که بیشتر به راهزنی از کاروانهای تجاری و کاروان حاجیان میپرداختند.}} در بیشتر هجومها، افزون بر چپاول داراییها، افرادی نیز کشته میشدند.<ref>الکامل فی التاریخ، ج8، ص 574؛ ج9، ص205؛ ج11، ص 148؛ پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج7، ص 704- 711؛ ج8، ص 444؛ درب زبیده، ص 62-68.</ref> | در گذشته، نخستین چالش برای سلامتی حجگزاران، خطرات مسیر راه، بهویژه کمآبی و بیآبی بود. برای نمونه، در سالهای ۲۶۴، ۲۳۲، ۲۵۹ و ۲۹۵ق. گروههایی از حاجیان به دلیل بیآبی، در راه حج جان باختند.<ref>تاریخ الطبری، ج8، ص 150؛ ج9، ص 150، 501، ج10، ص 139.</ref> خطر دیگر، هجوم راهزانان، بهویژه در محدوده [[جزیرةالعرب|جزیرة العرب]] بود.{{یادداشت|بیابانهای جزیرة العرب ، جای مناسبی برای پراکنده شدن قبیلههای بیاباننشین بود، که بیشتر به راهزنی از کاروانهای تجاری و کاروان حاجیان میپرداختند.}} در بیشتر هجومها، افزون بر چپاول داراییها، افرادی نیز کشته میشدند.<ref>الکامل فی التاریخ، ج8، ص 574؛ ج9، ص205؛ ج11، ص 148؛ پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج7، ص 704- 711؛ ج8، ص 444؛ درب زبیده، ص 62-68.</ref> سفر دریایی به مکه، که در سده نوزدهم رواج یافت، از سفر زمینی مناسبتر بود؛ ولی بهداشت نامطلوب برخی کشتیها، ازدحام حاجیان، خطر شیوع بیماریهای واگیردار و کمبود احتمالی آب و غذا از مشکلات بهداشتی سفر دریایی بود. این شرایط تا پیش از رواج سفرهای هوایی ادامه داشت.<ref>پنجاه سفرنامه قاجاری، ج1، ص 596؛ الحجر الصحی فی الحجاز، ص106، 109.</ref> | ||
چالشهای سلامتی حجگزاران پس از رسیدن به [[حجاز]] عبارت بود از: سختی و خستگی راه،{{یادداشت|که بدن حاجیان را پذیرای بیماریها میکرد.}} تغییر آب و هوا{{یادداشت|بهویژه برای کسانی که در سرزمینهای سردسیر زندگی میکردند.}} و تغییر رژیم غذایی.<ref>موسوعه مراه الحرمین، ج1، ص 118؛ الحج قبل مئه سنه، ص 245-246.</ref> در گذشته، [[اسکان در حج]]، بهویژه برای فقیران شرایط نامناسبی داشت. شمار زیاد حاجیان در اتاقی کوچک،<ref>موسوعه مراه الحرمین، ج1، ص 115-116.</ref> سکونت در فضای باز<ref>الحج قبل مئه سنه، ص 144؛ الحجر الصحی، ص 158.</ref> و نبود حمام و مستراح بهداشتی<ref>با من به خانه خدا بیایید، ص 313-314.</ref> برخی از گزارشها در این زمینه است. | |||
با | امکانات بهداشتی مکه و مدینه، در گذشته نامناسب گزارش شده است. برای نمونه، بر پایه گزارشی، جمع شدن فضولات چهارپایان که با کاروان وارد شهر میشدند، گاهی داخل حرم را نیز آلوده میکرد.<ref>مجموعه رسائل خطی فارسی، دفتر اول، ص 36-37.</ref> نبود حمام کافی<ref name=":1" /> و دفع نادرست زبالهها و فاضلاب{{یادداشت|فاضلاب منازل به چاههایی در کوچهها میریختند که در طول سال چند بار تخلیه میشدند.}} از دیگر گزارشها درباره این دو شهر است. | ||
این شهرها از حمام کافی برخوردار نبود.<ref name=":1">پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج4، ص 569.</ref> شهرها فاقد سیستم بهداشتی برای دفع زبالهها و فاضلاب بودند و فاضلاب منازل به چاههایی در کوچهها میریختند که در طول سال چند بار تخلیه میشدند.<ref>حج قبل مئه سنه، ص214-215، 155-156.</ref> یکی از مهمترین مشکلات بهداشتی شهر مکه منبع اصلی آب این شهر بود که از چشمه زبیده تأمین میشد و به وسیله کانالی به سوی مکه هدایت میشد این آب در مسیر مکه از [[عرفات]] و [[منا]] میگذشته و بخشی از آبی که مورد استفاده حاجیان برای شستشو و غسل قرار میگرفت به مسیر آب ورودی به شهر بازمیگشت و این باعث انتقال سریع بیماریها بود.<ref>الحج قبل مئه السنه، ص 207-209.</ref> | |||
در | نبود ساز و کاری مشخص برای دفن لاشه [[قربانی|قربانیها]] از دیگر عوامل شیوع بیماری در مکه و از عوامل خطر ساز برای بهداشت این شهر بود. در بسیاری از مواقع لاشهها پس از قربانی شدن در مقابل چادر محل اقامت حاجیان رها میشد و با توجه به گرمای هوای حجاز، صحرای منا به سرعت از بوی تعفن لاشهها پر میشد. رسم بر این بود که لاشه حیوانات در زیر خاک دفن شود اما بسیاری از حاجیان چنین کاری نمیکردند. در برخی دورانها نیز گودالهای بزرگی برای دفن لاشهها تعبیه میشد.<ref>موسوعه مراه الحرمین، ج1، ص 114؛ الحج قبل مئه سنه، ص 210-211، التاریخ القویم، ج3، ص289.</ref> | ||
ازدحام جمعیت | |||
از جمله مسائلی که خطر زیادی برای حاجیان داشته و در طول تاریخ نیز منجر به مرگ و میر بسیاری از حاجیان شده است، ازدحام حاجیان بخصوص در مکه و بویژه در هنگام برخی از [[مناسک]] خاص حج مانند [[طواف]] و [[رمی جمرات]] بود؛ که بارها به کشته شدن شمار زیادی از حاجیان انجامید.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص 505، 554، ج3، ص33، 37، 109؛ تحصیل المرام، ج2، ص 834.</ref> | از جمله مسائلی که خطر زیادی برای حاجیان داشته و در طول تاریخ نیز منجر به مرگ و میر بسیاری از حاجیان شده است، ازدحام حاجیان بخصوص در مکه و بویژه در هنگام برخی از [[مناسک]] خاص حج مانند [[طواف]] و [[رمی جمرات]] بود؛ که بارها به کشته شدن شمار زیادی از حاجیان انجامید.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص 505، 554، ج3، ص33، 37، 109؛ تحصیل المرام، ج2، ص 834.</ref> |