حج ابراهیمی: تفاوت میان نسخه‌ها

حج ابراهیمی، اصطلاحی معاصر در ادبیات دینی است که با تأکید بر جنبه سیاسی، اجتماعی حج

حج ابراهیمی اصطلاحی است که در دوران معاصر به وسیله [[سید روح‌الله خمینی]]، در ادبیات دینی وارد شد. این اصطلاح که برخی آن را در مقابل حج جاهلی* قرار داده‌اند،<ref>بنیان مرصوص، ص272.</ref> به جنبه‌های عبادی و معرفتی حج حضرت ابراهیم(ع) از یک سو و از سوی دیگر، به بعد سیاسی، اجتماعی آن اشاره دارد.  

حج مورد نظر خداوند ارتباط عمیق و وثیقی با حضرت ابراهیم دارد. در قران کریم اوصافی برای وی ذکر شده:

مهاجرت و کناره‌گیری از خویشاوندان به خاطر خدا (مریم:۴۸)،

بناکننده کعبه<ref>تفسیر قمی، ج1، ص62.</ref> (بقره:۱۲۷)،

تطهیرکننده کعبه از مظاهر شرک و کفر (بقره: ۱۲۵) و (حج:۲۶)،

درهم‌کوبنده بت‌ها (انبیاء: ۵۷–۵۸)،

منزه بودن از شرک (نحل:۱۲۰)،

قربانی کردن فرزند در راه خدا (صافات:۱۰۳)،  

تسلیم محض درگاه الهی (بقره:۱۳۱)،

الگو بودن برای همگان (ممتحنه:۴)

امر به معروف و نهی از منکر (بقره:132).<ref>اسرار عرفانی حج، ص423-428؛ حج در اندیشه اسلامی، ص165-166.</ref>

در باور سید روح‌الله خمینی، حج هم دارای ابعاد عبادی<ref>مناسک حج، ص133.</ref> و عرفانی<ref>صحیفه نور، ج19، ص28.</ref> است و هم ابعاد سیاسی، اجتماعی.<ref>صحیفه نور، ج20، ص89.</ref> همچنان که به باور برخی دیگر، حج از سویی با اجازه دادن به مردم برای داخل شدن به حرم امن الهی جلوه رحمت الهی است «و اذن فی الناس بالحج یاتوک رجالا» (حج: ۲۷) و از سوی دیگر با فرمان برائت از مشرکان، جلوه ای از غضب الهی است «اذان من الله و رسوله الی الناس یوم الحج الاکبرآن الله بریء من المشرکین و رسوله» (توبه: 2).<ref>صهبای حج، ص125.</ref>

هدف ابراهیم از حج زنده کردن اصل توحید و زدودن مظاهر بت و بت‌پرستی و کفر و شرک است.<ref>صهبای حج، 124-127.</ref> (حج/۲۲، ۲۶؛ ابراهیم/۱۴، ۲۵) برخی از بررسی آیات به دست آورده‌اند که سراسر زندگی ابراهیم(ع)، دعوت به توحید و عبادت خداوند و مبارزه با شرک و طاغوت بوده است.<ref>[http://miqat.hajj.ir/article_37810.html حج و ابراهیم(ع) در قرآن]، میقات حج، ش53، ص6-10.</ref> ایشان در کنار مراسم و مناسک عبادی، دو کار مهم دیگر نیز در ضمن حج انجام می‌داد: تطهیر مراسم حج و سرزمین حجاز از لوث شرک با برائت از شرک و مشرکان و نیز ایجاد وحدت و پیراستن جامعه اسلامی از نزاع و اختلاف.<ref>بنیان مرصوص، ص273.</ref>

حجی که ابراهیم(ع) به عنوان آئینی عبادی سیاسی<ref>صحیفه نور، ج11، ص534</ref> بنیان نهاد، از غرض اصلی خود در دو نوبت منحرف شد. اول بار در دوره جاهلیت و توسط اعراب جاهلی با اندیشه‌ها و اذکار و اعمال مشرکانه ممزوج شد<ref>نک: السیرة النبویه، ج1، ص199-202؛ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص282-287، 304-305، 308-309، 310-319.</ref> و خانه خدا که محلی برای عبادت و یگانه‌پرستی بود را به محلی برای عبادت بتها تبدیل کردند.<ref>الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص273.</ref> در این دوره بسیاری از مناسک حج همچون تلبیه،<ref>نک: اخبار مکه، ج1، ص75؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص296.</ref> احرام،<ref>صحیح مسلم، ج8، ص243؛ سنن النسائی، ج2، ص479؛ مسند ابی داوود، ص98.</ref> طواف،<ref>السیرة النبویه، ج1، ص202؛ تفسیر قمی، ج1، ص228-229؛ مجمع البیان، ج4، ص244</ref> سعی،<ref>نک: قرب الاسناد، ص50؛ الکافی، ج4، ص546. ؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص254-255.</ref> قربانی<ref>نک: احکام القرآن، ج3، ص308؛ مجمع البیان، ج7، ص155؛ الدر المنثور، ج4، ص356، 362؛ بحار الانوار، ج67، ص275.</ref> و وقوف در مزدلفه<ref>نک: الکافی، ج4، ص247؛ تهذیب، ج5، ص456؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص97.</ref> و منا<ref>الصافی، ج1، ص238.</ref> دچار تحریف شد. (حج جاهلی)

باظهور اسلام، پیامبر اکرم(ص) به تدریج مناسک عبادی حج را به مسلمانان آموخت و تحریفها نیز به مرور زدوده شد؛ و کعبه بار دیگر بوسیله او از مظاهر شرک و بت‌پرستی پاک‌سازی شد.<ref>صهبای حج، ص122.</ref> در سال نهم هجری با ابلاغ آیات برائت از مشرکان، توجه به بعد سیاسی اجتماعی حج را نیز به مسلمانان گوشزد نمود. (برائت از مشرکان)

پس از وفات رسول الله(ص) انحراف و اختلاف نظر در مسلمانان ایجاد شد و با غفلت از بعد سیاسی، اجتماعی حج<ref>صحیفه نور ج20 ص89.</ref> انحرافی دیگر در حج ابراهیم ایجاد شد و اهتمام حاجیان تنها به بعد عبادی آن معطوف شد.

(مطلب زیر به این اشاره دارد)‌ سفارش روایات بر دیدار امام حاضر پس از مناسک حج، نوعی برائت جستن از دشمنان حق و حفظ حج ابراهیمی دانسته شده است.

هرچند عدم تولی امام عصر و عدم محبت به ایشان، موجب بی‌روح و ناقص شدن بعد عبادی آن شد؛ زیرا کمال حج، دیدار با امام و بیعت با ایشان است: «تمام الحج لقاء الامام»<ref>الکافی، ج4 ص549.</ref> که از خود مناسک با اهمیت تر است و غرض از حج می‌باشد.<ref>شرح الکافی، ج6 ص381.</ref> بر پایه روایات شیعی، طوافی که در زمان ائمه انجام می‌شد، از نظر ظاهری در زمان جاهلیت نیز انجام می‌شده و اسلام نمی‌خواهد ادامه دهنده همان عمل باشد. بلکه به حاجیان دستور می‌دهد پس از انجام مناسک، جهت بیعت و بیان وفاداری به سوی امام زمان خویش بروند و از دشمنان ایشان برائت کنند.<ref>الکافی، ج1، ص392.</ref> بنابراین دیدار و زیارت امام از طرفی اعلان وفاداری به امام و طرفداری از حق است و از سوی دیگر، تبرّی جستن از دشمنان حق می‌باشد.

در دوران معاصر، امام خمینی (ره) بر توجه مسلمانان به ابعاد سیاسی و اجتماعی حج در کنار اهتمام به ابعاد ظاهری عبادی آن تأکید داشت. حج واقعی که امام خمینی(ع) آن را حج ابراهیمی، محمدی می‌نامید،<ref>صحیفه نور، ج19، ص333.</ref> آئینی است جامع و دارای ابعاد مختلف عبادی، سیاسی و اجتماعی.<ref>مناسک حج، ص10، «پیش گفتار».</ref> به نظر ایشان توجه صرف به بعد عبادی آن، غفلت از فلسفه تشریع حج<ref>صحیفه نور، ج19، ص22-23.</ref> و غرض خداوند از آن است<ref>صحیفه نور، ج19، ص204.</ref> و بُعد سیاسی و اجتماعی حج که بعد از وفات رسول الله(ص) همانند بعد عرفانی معنوی آن مهجور مانده<ref>صحیفه نور ج20 ص89.</ref> از بعد عبادی آن مهم‌تر است.<ref>صحیفه نور، ج19، ص22-23.</ref>

ویژگی‌های این حج عبارت است از بیعت با خدا و دشمنی با دشمنان او،<ref>صحیفه نور، ج20، ص89.</ref> توجه به دستورات عبادی در انجام مناسک،<ref>صحیفه نور، ج19 ص25.</ref> ایجاد وحدت میان مسلمانان،<ref>صحیفه نور، ج9، ص176؛ ج21، ص77؛ ج20، ص90.</ref> تولی اهل‌بیت و امامان معصوم،<ref>بنیان مرصوص، ص272؛ صهبای حج، ص108.</ref> برائت از مشرکان و طاغوتیان،<ref>صحیفه نور، ج19، ص29؛ ج18، ص87.</ref> تسلیم و معرفت محض نسبت به خداوند و فرامینش،<ref>صحیفه نور، ج19، ص25.</ref> و دارا بودن منافع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی برای مردم.<ref>صحیفه نور، ج18، ص91.</ref>