←جغرافیای انسانی
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
==ویژگی‌ها== | ==ویژگی‌ها== | ||
==== مناطق جغرافیایی ==== | ====مناطق جغرافیایی==== | ||
حجاز بر پایه ویژگی‌های جغرافیایی به پنج منطقه تقسیم شده است: | حجاز بر پایه ویژگی‌های جغرافیایی به پنج منطقه تقسیم شده است: | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
#منطقه‌ای که در مجاورت دره‌های واقع در قسمت میانی [[جزیرةالعرب|جزیرة العرب]] قرار دارد.<ref>. جزیرة العرب فی القرن العشرین، ص14-15.</ref> | #منطقه‌ای که در مجاورت دره‌های واقع در قسمت میانی [[جزیرةالعرب|جزیرة العرب]] قرار دارد.<ref>. جزیرة العرب فی القرن العشرین، ص14-15.</ref> | ||
==== کوه‌ها، حره‌ها، وادی‌ها ==== | ====کوه‌ها، حره‌ها، وادی‌ها==== | ||
بخش غربی حجاز، با طولانی‌ترین رشته کوه‌های شبه‌جزیره یعنی «سرات» قرین است. ارتفاعات مشهور دیگری نیز در بخش‌های داخلی حجاز وجود دارند که قُعیقَعان، [[کوه ثور (مکه)|ثور]]، [[کوه ابوقبیس|ابوقُبیس]]، [[کوه نور|نور]]، [[کوه احد|احد]]، ورقان از مشهورترین آنها هستند. | بخش غربی حجاز، با طولانی‌ترین رشته کوه‌های شبه‌جزیره یعنی «سرات» قرین است. ارتفاعات مشهور دیگری نیز در بخش‌های داخلی حجاز وجود دارند که قُعیقَعان، [[کوه ثور (مکه)|ثور]]، [[کوه ابوقبیس|ابوقُبیس]]، [[کوه نور|نور]]، [[کوه احد|احد]]، ورقان از مشهورترین آنها هستند. | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
در مجاورت ارتفاعات، مناطق پستی به نام وادی وجود دارند، که آبِ حاصل از بارش در ارتفاعات، در این مناطق جریان می‌یابد؛ از این رو، این مناطق اهمیت بسیاری دارند. وادی‌های رمه، [[وادی عقیق|عقیق]]، حمض، جزل، فاطمه، قدید، قاحه، صفرا، رقوب از آن جمله‌اند.<ref>. نک: جغرافیة شبه جزیرة العرب، ص73-74.</ref> واحه‌ها یا بخش‌های قابل کشت نیز در برخی از نقاط حجاز وجود دارند.<ref>جغرافیة شبه جزیرة العرب، ص76-79.</ref> | در مجاورت ارتفاعات، مناطق پستی به نام وادی وجود دارند، که آبِ حاصل از بارش در ارتفاعات، در این مناطق جریان می‌یابد؛ از این رو، این مناطق اهمیت بسیاری دارند. وادی‌های رمه، [[وادی عقیق|عقیق]]، حمض، جزل، فاطمه، قدید، قاحه، صفرا، رقوب از آن جمله‌اند.<ref>. نک: جغرافیة شبه جزیرة العرب، ص73-74.</ref> واحه‌ها یا بخش‌های قابل کشت نیز در برخی از نقاط حجاز وجود دارند.<ref>جغرافیة شبه جزیرة العرب، ص76-79.</ref> | ||
==== آب و هوا ==== | ====آب و هوا==== | ||
حجاز منطقه‌ای بیابانی و دارای آب و هوای گرم و خشک است و میزان بارش در آن به جز مناطق کوهستانی کم است. بارش‌ها در تابستان و زمستان موسمی است و میزان آن در نقاط مختلف متفاوت است. بارش در کوهستان‌ها به جاری شدن آب در وادی‌ها و نیز پیدایش چشمه‌ها منجر می‌شود که نمونه آن شهر [[طائف]] است.<ref>. اطلس المملکة السعودیة العربیه، ص80؛ جغرافیة شبه جزیرة العرب، ص133؛ الموسوعه العربیة العالمیه، ج8، ص61-62.</ref> | حجاز منطقه‌ای بیابانی و دارای آب و هوای گرم و خشک است و میزان بارش در آن به جز مناطق کوهستانی کم است. بارش‌ها در تابستان و زمستان موسمی است و میزان آن در نقاط مختلف متفاوت است. بارش در کوهستان‌ها به جاری شدن آب در وادی‌ها و نیز پیدایش چشمه‌ها منجر می‌شود که نمونه آن شهر [[طائف]] است.<ref>. اطلس المملکة السعودیة العربیه، ص80؛ جغرافیة شبه جزیرة العرب، ص133؛ الموسوعه العربیة العالمیه، ج8، ص61-62.</ref> | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
==جغرافیای انسانی== | ==جغرافیای انسانی== | ||
برخی از مستشرقان بر پایه داده‌های تورات بر این باورند که در روزگاران کهن، تمامی نقاط [[جزیرةالعرب|جزیرة العرب]] بویژه حجاز، منابع آب فراوان و پوشش گیاهی مناسب داشته‌اند.<ref>نک: المفصل، ج1، ص240 به بعد؛ see: ptolemi.map6</ref> این شرایط آب و هوایی در گذر زمان دچار تغییرات اساسی شده | برخی از مستشرقان بر پایه داده‌های تورات بر این باورند که در روزگاران کهن، تمامی نقاط [[جزیرةالعرب|جزیرة العرب]] بویژه حجاز، منابع آب فراوان و پوشش گیاهی مناسب داشته‌اند.<ref>نک: المفصل، ج1، ص240 به بعد؛ see: ptolemi.map6</ref> این شرایط آب و هوایی در گذر زمان دچار تغییرات اساسی شده است؛ از این رو، ساکنان آن به مکان‌های دیگر کوچ کرده‌اند.<ref>نک: المفصل، ج1، ص240 به بعد.</ref> تأثیر عوامل زیست‌محیطی بر پراکندگی جمعیت در حجاز آشکار است. آب، مهمترین عامل گردآمدن جمعیت‌های حجاز بوده و شکل‌گیری روستاها و شهرها در کنار وادی‌ها و مکان‌هایی که از فراوانی نسبی آب بهره‌مند بودند، صورت گرفته است. نقش اساسی [[زمزم]] در شکل‌گیری [[مکه]]،<ref>. اخبار مکه، ج2، ص50- 54.</ref> وجود چشمه‌های آب در [[مدینه]]،<ref>. جغرافیة شبه جزیرة العرب، ص178-180.</ref> و بهره‌مندی از بارش مناسب در [[طائف]]<ref>. جزیرة العرب فی القرن العشرین، ص35.1</ref> گواه این امرند. | ||
اجتماعات اولیه | اجتماعات اولیه حجاز، بر پایه شغل‌های ساده‌ای مانند دامداری و کشاورزی شکل گرفته‌اند. کشاورزان به «اهل حضر»{{یادداشت|یکجا نشینان.}} ودامداران به «اهل وبر»{{یادداشت|عشایر و چادر نشینان.}} معروف بودند.<ref>موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ج5، ص18.</ref> با گذر زمان و گسترش راه‌های تجاری، روستاها و شهرهایی در کنار آنها ایجاد و یا توسعه یافت. مکه، مدینه، [[طائف]]، رابغ، [[جده]] و ینبع از مهمترین شهرهای حجازند. | ||
بر پایه سرشماری سال ۱۹۹۱م. جمعیت حجاز، ۵,۴۶۳,۰۰۰ نفر و حدود ۳۲ درصد از جمعیت [[عربستان]] بوده است.<ref>الموسوعه العربیة العالمیه، ج8، ص61- 62.</ref> | بر پایه سرشماری سال ۱۹۹۱م. جمعیت حجاز، ۵,۴۶۳,۰۰۰ نفر و حدود ۳۲ درصد از جمعیت [[عربستان]] بوده است.<ref>الموسوعه العربیة العالمیه، ج8، ص61- 62.</ref> | ||
==== مکه ==== | ====مکه==== | ||
بر پایه اطلاعات برگرفته شده از تورات، قوم افسانه‌ای | بر پایه اطلاعات برگرفته شده از تورات، قوم افسانه‌ای عَمالیق، نخستین ساکنان مکه بوده‌اند. با جریان دوباره زمزم در دوره [[حضرت اسماعیل(ع)]]، [[جرهم|جُرهمیان]] در کنار آن ساکن شدند. پس از مدتی قبیله [[ازد|اَزد]] از جنوب و در رأس آنها [[خزاعه|خُزاعه]] به مکه هجرت کرده و جرهمیان را به اطراف و تهامه راندند. قُصی بن کِلاب جدّ [[حضرت محمد(ص)]] توانست بر خزاعیان چیره شده و مکه را از دست آنها خارج کند. پس از آن، سیادت مکه با [[قریش|قریشیان]] بود.<ref>. تاریخ شبه جزیرة العربیه فی عصورها القدیمه، ص177-179.</ref> خزاعیان به اطراف مکه رانده شدند که امروزه نیز گروهی از آنها در نواحی جنوبی مکه سکونت دارند.<ref>معجم قبائل مملکة السعودیه، ص469.</ref> همچنین گروهی از عرب‌ها که به قریش نَسَب می‌برند در اطراف مکه یعنی [[منا]]، [[عرفات]] و اطراف [[کوه ثور (مکه)|کوه ثور]] ساکن‌اند.<ref>معجم قبائل الحجاز، ص419.</ref> | ||
==== مدینه، طائف ==== | ====مدینه، طائف==== | ||
ساکنان نخستین شهر | ساکنان نخستین شهر مدینه، چندان شناخته شده نیستند و به نظر می‌رسد ترکیبی از نسل‌های عرب‌های شمالی و جنوبی، در این منطقه ساکن بوده باشند. در دوره جاهلی، دو قبیله مشهور [[أوس]] و [[خزرج]]، بیش‌ترین ساکنان این شهر را تشکیل می‌دادند<ref>. نک: تاریخ العرب القدیم، ص186- 188.</ref> و پس از اسلام، گروهی از قریشیان و بادیه‌نشینان به آنجا مهاجرت کردند.<ref>. نک: السیرة النبویه، ج1، ص468- 469.</ref> طائف، مأوای قبیله [[ثقیف]] بود. این قبیله همچنان در طائف و اطراف آن حضور دارند.<ref>معجم قبائل المملکة العربیة السعودیه، ج1، ص70- 71.</ref> | ||
==== دیگر شهرها ==== | ====دیگر شهرها==== | ||
دیگر شهرها و روستاهای واقع در حجاز، همچنان بافت قبیله‌ای خود را حفظ کرده‌اند و قبیله‌هایی چون غَطَفان، بنی اسد، قُضاعه، بلی، جُذام، | دیگر شهرها و روستاهای واقع در حجاز، همچنان بافت قبیله‌ای خود را حفظ کرده‌اند و قبیله‌هایی چون غَطَفان، بنی اسد، قُضاعه، بلی، جُذام، جُهینه و مُزینه در مناطق مختلف حجاز پراکنده‌اند.<ref>برای مطالعه تفصیلی پراکندگی قبائل در حجاز رک: معجم قبائل الحجاز؛ معجم قبائل المملکة العربیه.</ref> | ||
==پیش از اسلام== | ==پیش از اسلام== | ||