حجاج بن یوسف: تفاوت میان نسخه‌ها

== فرماندهی در سپاه عبدالملک مروان ==

== حجاج و حرمین ==

حجاج [[کوفه]] را در جمادی الاولی به قصد [[حجاز]] ترک و در شعبان همان سال وارد [[طائف]] شد. او در انجام مأموریتش، پس از استقرار در طائف یک رشته عملیات ایذایی برای محک زدن توانایی ابن زبیر به راه انداخت و پس از آگاهی از ناتوانی خود و پس از رسیدن نیروی کمکی ۵۰۰۰ نفری<ref>انساب الاشراف، ج7، ص115-116.</ref> در ذی قعده سال ۷۲ق. وارد [[مدینه]] شد و حاکم زبیری آن را اخراج کرد.<ref>تاریخ الطبری، ج6، ص175؛ الکامل، ج4، ص350.</ref> با توجه به همراهی مردم مدینه با آل زبیر علیه [[بنی امیه]]، حجاج در مدینه به مردم از جمله [[صحابه]] [[حضرت محمد(ص)]] آزار و اذیت رساند و به بهانه یاری نرساندن به [[عثمان]] بر دست و گردن بسیاری از آنها مهر سُربی زد.<ref>تاریخ الطبری، ج6، ص195؛ البدایه و النهایه، ج9، ص2.</ref> او به هنگام وداع با مدینه، خدا را به خاطر خارج شدن از آلوده‌ترین شهرها که ساکنانش خیانتکارترین افراد به عبدالملک و حسودترین مردمان هستند سپاس گفت و احترام مردم مدینه به منبر و قبر مطهر رسول خدا(ص) را به سخره گرفت و سوگند خورد که اگر توصیه‌های خلیفه نبود مدینه را ویران می‌کرد.<ref>انساب الاشراف، ج7، ص136؛ الکامل، ج4، ص359.</ref>

حجاج بن یوسف که در موسم حج به مکه رسیده بود، با لباس رزم در [[عرفات]] حاضر شد<ref>تاریخ الطبری، ج6، ص175؛ المنتظم، ج6، ص120.</ref>؛ ولی به خاطر جلوگیری ابن زبیر، طواف کعبه و سعی میان صفا و مروه را انجام نداد<ref>الطبقات، خامسة2، ص93؛ الکامل، ج4، ص350.</ref> در مقابل حجاج نیز مانع وقوف ابن زبیر و یارانش در عرفات و رمی جمرات شد.<ref>انساب الاشراف، ج7، ص119؛ الاستیعاب، ج3، ص907؛ الکامل، ج4، ص350.</ref> بنا به گزارشی، عبدالملک در آغاز، حجاج را از حمله نظامی به مکه برحذر داشت و از او خواست با محاصره اقتصادی ابن زبیر را وادار به تسلیم کند.<ref>الفتوح، ج6، ص338.</ref> به همین دلیل حجاج مانع رسیدن آذوقه به زبیریان شد و آنچنان یاران ابن زبیر را در تنگنا و گرسنگی قرار داد که تنها به آب زمزم دسترسی داشتند.<ref>الطبقات، خامسة2، ص94؛ اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص335.</ref> با سرسختی ابن زبیر، حجاج با نصب منجنیق روی کوه‌های اطراف مسجدالحرام و ابوقبیس، زبیریان را به شدت کوبید. در این میان سنگ‌های منجنیق به کعبه اصابت کرد و به آن آسیب رساند.<ref>الطبقات، خامسة2، ص94-95؛ الانباء، ص50.</ref> گزارش دیگری هدف سنگ‌های حجاج را خود کعبه و تخریب بخشی که ابن زبیر بر دیوار آن در ناحیه حَطیم افزوده بود، عنوان کرد.<ref>احسن التقاسیم، ص74-75؛ معجم البلدان، ج4، ص466.</ref> البته بنا به درخواست برخی از صحابه مانند ابن عمر یا جابر بن عبدالله انصاری و ابوسعید خُدری حجاج تا پایان موسم حج و بازگشت حاجیان از منا، حملات خود را متوقف کرد و پس از آن، از حاجیان خواست تا به شهرهای خود بازگردند تا او مبارزه‌اش را با ابن زبیر ادامه دهد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص372-373؛ الکامل، ج4، ص350-351.</ref>

همزمان با اولین پرتاب سنگ به سمت کعبه، رعد و برق شدیدی پدیدار شد که شامیان را ترساند و حجاج برای قوت قلب دادن به آنان، با دست خود سنگ در منجنیق گذاشت.<ref>انساب الاشراف، ج7، ص122؛ تاریخ الاسلام، ج5، ص313.</ref> فردای آن روز ۱۲ نفر از شامیان با اصابت رعد و برق هلاک شدند و این امر ترس شدیدی در دلشان ایجاد کرد؛ ولی پس از این که در روز بعدی یاران ابن زبیر نیز مورد اصابت رعد و برق واقع شدند و حجاج این رعد و برق‌ها را در منطقه مکه طبیعی دانست، به پرتاب منجنیق ادامه دادند.<ref>حیاة الحیوان، ج2، ص58؛ الکامل، ج4، ص351.</ref> سنگ‌های منجنیق، دیوار مشرف بر چاه [[زمزم]] را فروریخت و کناره‌های کعبه را ویران کرد<ref>الفتوح، ج6، ص340؛ حیاة الحیوان، ج2، ص58-59.</ref> و حجرالاسود را از جای خود درآورد.<ref>تاریخ الاسلام، ج5، ص315.</ref> پس از آن حجاج دستور داد تا با گلوله‌های آتشین مسجد را هدف بگیرند که این کار باعث سوختن پرده‌های کعبه شد و ابن زبیر را واداشت تا برای جلوگیری از آسیب دیدن بیشتر کعبه با فرستادن قسمتی از نیروهایش به بیرون از مسجد، میدان جنگ را توسعه دهد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص360؛ الفتوح، ج6، ص340-341.</ref> حجاج به ابن زبیر پیام داد که به او امان خواهد داد و حتی برادرش عروة بن زبیر را نزد او فرستاد؛ ولی ابن زبیر از قبول امان خودداری کرد و عروه را کتک زد.<ref>الامامة والسیاسه، ج2، ص38-39.</ref> این مسائل، در کنار اعلام عفو عمومی حجاج<ref>الطبقات، خامسة2، ص99؛ انساب الاشراف، ج7، ص124؛ البدایه و النهایه، ج8، ص330.</ref> باعث تسلیم شدن یاران ابن زبیر، حتی پسران زبیر، خبیب و حمزه شد<ref>تاریخ الطبری، ج6، ص188؛ الکامل، ج4، ص352.</ref>؛ ولی ابن زبیر با مشورت مادرش اسماء که او را به مقاومت تحریک کرد، به جنگ با امویان ادامه داد<ref>مروج الذهب، ج3، ص113؛ تاریخ الطبری، ج6، ص189.</ref> و درسال ۷۳ق. کشته شد.<ref>المعارف، ص356.</ref> حجاج سر ابن زبیر را به همراه چند تن ابتدا به مدینه و سپس نزد عبدالملک فرستاد<ref>تاریخ الطبری، ج6، ص192.</ref> و جسد ابن زبیر را وارونه کنار گردنه سمت راست حُجون نزدیک قبرستان [[جنة المعلاة]] آویخت.<ref>الکامل، ج4، ص357؛ نهایة الارب، ج21، ص141.</ref>

حجاج بعد از کشته شدن عبدالله بن زبیر وارد مکه شد و از مردم برای عبدالملک بیعت گرفت. آنگاه دستور پاکسازی و شست‌وشوی خانه خدا را داد<ref>الکامل، ج4، ص358؛ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص51.</ref> و در سال ۷۳ به حکومت مکه، مدینه، یمن و یمامه رسید و تا سه سال حاکم این مناطق بود.<ref>مروج الذهب، ج3، ص114-115.</ref>

== بازسازی کعبه ==

حجاج با سیاست مستبدانه خود، توانسته بود منطقه حجاز را در مدت ولایت دوساله‌اش، از بزرگ‌ترین رقیب سیاسی امویان، عبدالله بن زبیر، پاک سازد. در رمضان سال ۷۵ق. از سوی عبدالملک مأمور حکومت عراق شد. به نقلی، عده‌ای از بزرگان حجاز از عبدالملک عزل حجاج را خواسته بودند<ref>تاریخ الطبری، ج6، ص202-203.</ref> از این رو خلیفه اموی، وی را مأمور عراق کرد. حجاج در حالی که صورتش را پوشانده بود وارد مسجد کوفه شد و بدون حمد و ثنای خداوند و صلوات بر پیامبر(ص) سخن خود را آغاز و عراقیان را به مجازات‌های سخت و اعدام بیم داد.<ref>الفتوح، ج7، ص5؛ مروج الذهب، ج3، ص126-127؛ تاریخ الطبری، ج6، ص203.</ref> حجاج سر عبدالله بن جارود و چندتن از شورشیان را به نزد مهلب بن ابی صفره که سرگرم جنگ با خوارج در رامهرمز بود فرستاد تا روحیه خوارج را تضعیف کند.<ref>نهایة الارب، ج21، ص218-219.</ref>

حجاج درسال ۸۱ یا ۸۲ق. پس از سرکوب قیام عبدالرحمن بن محمد بن اشعث ـ فرمانده سابق سپاه حجاج برای جنگ در شرق<ref>الفتوح، ج7، ص77.</ref> ـ بسیاری از چهره‌های بصره<ref>البدایه و النهایه، ج9، ص37.</ref> و کوفه مانند انس بن مالک صحابی<ref>البدایه و النهایه، ج9، ص133.</ref> و ابن ابی لیلی (قاضی کوفه) را از این‌رو که به دعوت ابن اشعث پاسخ مثبت داده بودند، به سختی مجازات و سعید بن جبیر (از تابعین وفقهای برجسته) را که پس از فرار به قم و بازگشت به مکه، دستگیر شده بود، به قتل رساند.<ref>البدایه و النهایه، ج9، ص96، 136.</ref> به نقلی سعید هنگام جان دادن حجاج را نفرین کرد و او پس از چند روز درگذشت.<ref>الامامة والسیاسه، ج2، ص62-63؛ تجارب الامم، ج2، ص420-421.</ref>

 

== درگذشت ==

حجاج در اواخر عمر به علت بیماری و قتل برخی از بزرگان از جمله سعید بن جبیر تعادل روحی و روانی خود را از دست داد به طوری‌که در طول بیماری خود همواره هذیان می‌گفت و بانگ برمی‌داشت که ای ابن جبیر مرا با تو چه کار است؟<ref>الاخبارالطوال، ص328-329.</ref>

 

حجاج بعد از حدود ۲۲ سال امارت و خدمت برای مروانیان و ایفای نقش اساسی در تحکیم بنای خلافت اموی، سرانجام در دهه سوم ماه رمضان سال ۹۵ق. در شهر واسط که خود آن را میان بصره و کوفه بنا کرده بود مرد و در همان‌جا دفن شد.<ref>المعارف، ص359، 398؛ وفیات الاعیان، ج2، ص53.</ref> برخی علت مرگ او را بیماری خوره<ref>وفیات الاعیان، ج2، ص53.</ref> و برخی دیگر بیماری سل و بی‌خوابی را سبب مرگش ذکر کرده‌اند.<ref>البدء و التاریخ، ج6، ص39.</ref>

سن او را ۵۴ سال ذکرکرده‌اند. به هنگام مرگ در خزانه حجاج میلیون‌ها درهم وجود داشت.<ref>زین الاخبار، ص248؛ الاخبارالطوال، ص328.</ref>