اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام
(←منابع) |
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:کلید کعبه (سده هشتم قمری).jpg|بندانگشتی|یکی از کهن‌ترین | [[پرونده:کلید کعبه (سده هشتم قمری).jpg|بندانگشتی|یکی از کهن‌ترین کلیدهای موجود کعبه، که در سال ۷۶۵ق. ساخته شده و امروزه در متحف الفن الاسلامی در قاهره نگهداری می‌شود. یکی از وظایف منصب حجابتِ کعبه، کلیدداری خانه خدا است.]] | ||
'''حجابت'''، یکی از منصب‌های [[کعبه]] است که به پرده‌داری و کلیدداری خانه خدا می‌پردازد. جایگرینی و شستشوی [[پرده کعبه]]، باز و بسته کردن در کعبه و اجازه وارد شدن به کعبه برخی از وظایف و اختیارات حاجب است. | '''حجابت'''، یکی از منصب‌های [[کعبه]] است که به پرده‌داری و کلیدداری خانه خدا می‌پردازد. جایگرینی و شستشوی [[پرده کعبه]]، باز و بسته کردن در کعبه و اجازه وارد شدن به کعبه برخی از وظایف و اختیارات حاجب است. | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
[[سدانت|سِدانت]] به معنای سرپرستی، کلیدداری و خدمت‌گزاری [[کعبه]]<ref>تهذیب اللغه، ج12، ص253؛ کتاب الافعال، ج2، ص144؛ النهایه، ج1، ص340، «سدن».</ref> از ریشه «س، د، ن»<ref group="یادداشت">به معنای پوشاندن.</ref><ref>العین، ج7، ص228؛ تهذیب اللغه، ج12، ص253؛ معجم مقاییس اللغه، ج3، ص150، «سدن».</ref> نیز، به معنای حجابت به کار رفته است.<ref>المصنّف، ج9، ص281-282؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج2، ص36؛ ج3، ص410؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص878.</ref> گاه نیز با تردید در همانندی آن دو،<ref>نک: معجم مقاییس اللغه، ج3، ص150، «سدن».</ref> تفاوت‌هایی میان این دو واژه گذاشته شده است؛<ref>انساب الاشراف، ج1، ص55؛ المنتظم، ج2، ص216؛ البدایة و النهایه، ج2، ص210.</ref> چنانچه سدانت را به معنای پرده‌داری بدون نیاز به کسب اجازه از دیگران و حجابت را نیازمند به کسب اجازه شمرده‌اند.<ref>لسان العرب، ج13، ص207، «سدن»؛ المفصل، ج13، ص207.</ref> | [[سدانت|سِدانت]] به معنای سرپرستی، کلیدداری و خدمت‌گزاری [[کعبه]]<ref>تهذیب اللغه، ج12، ص253؛ کتاب الافعال، ج2، ص144؛ النهایه، ج1، ص340، «سدن».</ref> از ریشه «س، د، ن»<ref group="یادداشت">به معنای پوشاندن.</ref><ref>العین، ج7، ص228؛ تهذیب اللغه، ج12، ص253؛ معجم مقاییس اللغه، ج3، ص150، «سدن».</ref> نیز، به معنای حجابت به کار رفته است.<ref>المصنّف، ج9، ص281-282؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج2، ص36؛ ج3، ص410؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص878.</ref> گاه نیز با تردید در همانندی آن دو،<ref>نک: معجم مقاییس اللغه، ج3، ص150، «سدن».</ref> تفاوت‌هایی میان این دو واژه گذاشته شده است؛<ref>انساب الاشراف، ج1، ص55؛ المنتظم، ج2، ص216؛ البدایة و النهایه، ج2، ص210.</ref> چنانچه سدانت را به معنای پرده‌داری بدون نیاز به کسب اجازه از دیگران و حجابت را نیازمند به کسب اجازه شمرده‌اند.<ref>لسان العرب، ج13، ص207، «سدن»؛ المفصل، ج13، ص207.</ref> | ||
اصطلاح «ولایة البیت» نیز، در اشعار [[جاهلیت]] به معنای حجابت به کار رفته است.<ref>الاصابه، ج4، ص444.</ref> این اصطلاح، در ادبیات قرآنی<ref group="یادداشت">{{آیه|وَمَا لَهُمْ أَلَّا | اصطلاح «ولایة البیت» نیز، در اشعار [[جاهلیت]] به معنای حجابت به کار رفته است.<ref>الاصابه، ج4، ص444.</ref> این اصطلاح، در ادبیات قرآنی<ref group="یادداشت">{{آیه|وَمَا لَهُمْ أَلَّا یُعَذِّبَهُمُ اللَّهُ وَهُمْ یَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَمَا کَانُوا أَوْلِیَاءَهُ إِنْ أَوْلِیَاؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ}} و چه چیزی مانع آنان است که خدا عذابشان نکند، در حالی که [مردم مؤمن را] از ورود به مسجدالحرام [و عبادت در آن] با آنکه متولّیان آن نیستند، بازمی‌دارند؛ متولّیانِ [شایسته و واقعیِ ] این [مکان مقدس] فقط پرهیزکارانند، ولی بیشتر مشرکان نمی‌دانند [که تولّیت آنجا شایستۀ آنان نیست.]</ref><ref>سوره انفال(۸)، آیه ۳۴.</ref> به معنای حق اجازه یا جلوگیری از ورود زائران به [[مسجدالحرام]] است که از مشرکان گرفته شد و تنها در اختیار پرهیزکاران نهاده شد.<ref>المیزان، ج9، ص72.</ref> | ||
==حجابت کعبه== | ==حجابت کعبه== | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
===در قرآن و حدیث=== | ===در قرآن و حدیث=== | ||
قرآن به تصریح، نامی از منصب حجابت یا سدانت به میان نیاورده است؛ ولی آیاتی درباره خدمت به کعبه و پاکیزه کردن آن از آلودگی‌های ظاهری و باطنی وجود دارد. برای نمونه، آیه {{آیه|وَعَهِدْنَا إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَن طَهرَا بَیتِی لِلطائِفِینَ وَالْعَاکفِینَ وَالرکعِ السجُودِ | قرآن به تصریح، نامی از منصب حجابت یا سدانت به میان نیاورده است؛ ولی آیاتی درباره خدمت به کعبه و پاکیزه کردن آن از آلودگی‌های ظاهری و باطنی وجود دارد. برای نمونه، آیه {{آیه|وَعَهِدْنَا إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَن طَهرَا بَیتِی لِلطائِفِینَ وَالْعَاکفِینَ وَالرکعِ السجُودِ | ||
}}<ref group="یادداشت">و به | }}<ref group="یادداشت">و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که: خانه‌ام را برای طواف‌کنندگان و اعتکاف‌کنندگان و رکوع‌کنندگان و سجده‌گزاران [از هر آلودگی ظاهری و باطنی] پاکیزه کنید!</ref><ref name=":2">سوره بقره(۲)، آیه ۱۲۵؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۹.</ref> به حجابت حضرت ابراهیم(ع) و حضرت اسماعیل(ع) اشاره دارد. | ||
در آیاتی دیگر،<ref group="یادداشت">سوره توبه(۹)، آیات ۱۷-۱۹.</ref> صلاحیت آباد کردن [[مسجدالحرام]] را از مشرکان گرفته و این کار را تنها حق مؤمنان دانسته است. این آیات، درباره فخرفروشی برخی از تازه‌مسلمانان بر سر منصب حجابت نازل شد و ارزش ایمان و جهاد را از این منصب‌ها بالاتر دانست. مراد از تازه‌مسلمان‌ها [[عباس بن عبدالمطلب]] به عنوان صاحب [[سقایت]]، شیبة بن عثمان به عنوان صاحب حجابت بودند<ref>و به روایتی همچنین [[حمزه]] به عنوان صاحب عمارت مسجد، یا عثمان بن طلحه بودند.</ref> و مراد از مؤمن و مجاهد [[امام علی(ع)]] بود.<ref>تفسیر مقاتل، ج2، ص163؛ قس: تفسیر قمی، ج1، ص284؛ جامع البیان، ج10، ص68؛ تفسیر عیاشی، ج2، ص83.</ref> | در آیاتی دیگر،<ref group="یادداشت">سوره توبه(۹)، آیات ۱۷-۱۹.</ref> صلاحیت آباد کردن [[مسجدالحرام]] را از مشرکان گرفته و این کار را تنها حق مؤمنان دانسته است. این آیات، درباره فخرفروشی برخی از تازه‌مسلمانان بر سر منصب حجابت نازل شد و ارزش ایمان و جهاد را از این منصب‌ها بالاتر دانست. مراد از تازه‌مسلمان‌ها [[عباس بن عبدالمطلب]] به عنوان صاحب [[سقایت]]، شیبة بن عثمان به عنوان صاحب حجابت بودند<ref>و به روایتی همچنین [[حمزه]] به عنوان صاحب عمارت مسجد، یا عثمان بن طلحه بودند.</ref> و مراد از مؤمن و مجاهد [[امام علی(ع)]] بود.<ref>تفسیر مقاتل، ج2، ص163؛ قس: تفسیر قمی، ج1، ص284؛ جامع البیان، ج10، ص68؛ تفسیر عیاشی، ج2، ص83.</ref> | ||
برخی، آیه {{آیه|إِن اللهَ یأْمُرُکمْ أَن تُؤدواْ الأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا | برخی، آیه {{آیه|إِن اللهَ یأْمُرُکمْ أَن تُؤدواْ الأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا | ||
}}<ref group="یادداشت">خدا قاطعانه به شما فرمان | }}<ref group="یادداشت">خدا قاطعانه به شما فرمان می‌دهد که: امانت‌ها را به صاحبانش بازگردانید!</ref><ref>سوره نساء(۴)، آیه ۵۸؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۸۷.</ref> را ناظر به لزوم بازگرداندن کلیدهای کعبه به دست حاجبان پیشین آن می‌دانند.<ref>المنمق، ص287؛ انساب الاشراف، ج1، ص59؛ ج4، ص23؛ ج9، ص403؛ احکام القرآن، ج2، ص259.</ref> | ||
در احادیث نیز، به منصب حجابت اشاره شده است. برای نمونه [[حضرت محمد(ص)]]، در خطبه‌ای هنگام فتح [[مکه]] در کنار [[کعبه]]، بر بطلان همه امتیازهای [[جاهلیت]] جز [[سقایت]] و حجابت تأکید کرد.<ref>المصنّف، ج9، ص281؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج2، ص11، 36، 410؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص878.</ref> | در احادیث نیز، به منصب حجابت اشاره شده است. برای نمونه [[حضرت محمد(ص)]]، در خطبه‌ای هنگام فتح [[مکه]] در کنار [[کعبه]]، بر بطلان همه امتیازهای [[جاهلیت]] جز [[سقایت]] و حجابت تأکید کرد.<ref>المصنّف، ج9، ص281؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج2، ص11، 36، 410؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص878.</ref> | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
}} | }} | ||
و به | و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که: خانه‌ام را برای طواف‌کنندگان و اعتکاف‌کنندگان و رکوع‌کنندگان و سجده‌گزاران [از هر آلودگی ظاهری و باطنی] پاکیزه کنید!</ref><ref name=":2" /> [[حضرت ابراهیم(ع)]] و [[حضرت اسماعیل(ع)]] دانسته‌اند، که از جانب خداوند به پاکیزه کردن کعبه از پلیدی دستور یافتند.<ref>تفسیر مقاتل، ج1، ص138؛ جامع البیان، ج1، ص423-424؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج1، ص227-228؛ تفسیر قمی، ج1، ص59.</ref> تا زمان زنده بودن حضرت اسماعیل(ع)، منصب حجابت در اختیار او بود.<ref>البدء و التاریخ، ج4، ص124.</ref> پس از درگذشت او سه باور درباره حاجبان کعبه وجود دارد که چنین است: | ||
#بر پایه روایتی، پس از درگذشت حضرت اسماعیل(ع)، حجابت در اختیار فرزندش نابت<ref group="یادداشت">نبت.</ref> و پس از او در اختیار «مُضاض بن عمرو» رهبر قبیله [[جرهم|جُرهُم]] قرار گرفت. | #بر پایه روایتی، پس از درگذشت حضرت اسماعیل(ع)، حجابت در اختیار فرزندش نابت<ref group="یادداشت">نبت.</ref> و پس از او در اختیار «مُضاض بن عمرو» رهبر قبیله [[جرهم|جُرهُم]] قرار گرفت. | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
*ابوالمحاسن محمد بن علی الشیبی (م.۸۳۷ق) فقیه شافعی و قاضی مکه و صاحب کتاب تمثال الأمثال؛<ref>الاعلام، ج6، ص287.</ref> | *ابوالمحاسن محمد بن علی الشیبی (م.۸۳۷ق) فقیه شافعی و قاضی مکه و صاحب کتاب تمثال الأمثال؛<ref>الاعلام، ج6، ص287.</ref> | ||
*محمد بن زین العابدین بن محمد (م.۱۲۵۳ق) صاحب کتاب مناسک الحج؛<ref>الاعلام، ج6، ص133.</ref> | *محمد بن زین العابدین بن محمد (م.۱۲۵۳ق) صاحب کتاب مناسک الحج؛<ref>الاعلام، ج6، ص133.</ref> | ||
*عبدالعزیز الشیبی (م.۱۴۳۱ق/۲۰۱۰م)؛<ref>[https://www.alyaum.com/articles/793418 | *عبدالعزیز الشیبی (م.۱۴۳۱ق/۲۰۱۰م)؛<ref>[https://www.alyaum.com/articles/793418 الشیخ عبد العزیز الشیبی]، الیوم؛ گرفته شده در ۲۵ اسفند ۱۳۹۸ش.</ref> | ||
*عبدالقادر الشیبی (م.۱۴۳۵ق/۲۰۱۴م)؛<ref>[https://www.albayan.ae/five-senses/east-and-west/2014-10-24-1.2228378 | *عبدالقادر الشیبی (م.۱۴۳۵ق/۲۰۱۴م)؛<ref>[https://www.albayan.ae/five-senses/east-and-west/2014-10-24-1.2228378 رحیل سادن الکعبة عبد القادر الشیبی]، البیان؛ گرفته شده در ۲۵ اسفند ۱۳۹۸ش.</ref> | ||
*صالح | *صالح زین العابدین الشیبی، تا امروزه.<ref name=":5">[https://www.almowaten.net/2014/10/%D9%85%D9%83%D8%A9-%D8%AA%D9%88%D8%AF%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%A8%D9%8A-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B1%D8%B4%D8%AD-%D9%84%D8%AA%D8%B3%D9%84%D9%85-%D9%85%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84/ مکة تودع الشیبی والمرشح لتسلم مفتاح الکعبة صالح زین العابدین]، المواطن؛ [https://www.almowaten.net/2019/08/%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%A8%D8%A9-%D8%B9%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%83-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%B5%D9%84-%D9%8A%D8%B3%D9%84%D9%85-%D9%83%D8%B3%D9%88%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B9%D8%A8%D8%A9/ نیابة عن الملک.. الفیصل یسلم کسوة الکعبة لکبیر السدنة]، المواطن؛ گرفته شده در ۲۵ اسفند ۱۳۹۸ش.</ref> | ||
===امروزه=== | ===امروزه=== | ||
«پرده‌داری» در کاربرد دیگر خود، که تنها به منصب ساخت و تعویض [[پرده کعبه]] اختصاص دارد، امروزه با اشراف پادشاه [[عربستان]] انجام می‌شود<ref name=":0" /> و سادن، مسؤولیت تعویض و شستشوی [[پرده کعبه]] و تعطیر آن را عهده‌دار است.<ref name=":4">نک: الجامع اللطیف، ص107؛ تحصیل المرام، ج1، ص255.</ref> امروزه بزرگ منصب سدانت، صالح | «پرده‌داری» در کاربرد دیگر خود، که تنها به منصب ساخت و تعویض [[پرده کعبه]] اختصاص دارد، امروزه با اشراف پادشاه [[عربستان]] انجام می‌شود<ref name=":0" /> و سادن، مسؤولیت تعویض و شستشوی [[پرده کعبه]] و تعطیر آن را عهده‌دار است.<ref name=":4">نک: الجامع اللطیف، ص107؛ تحصیل المرام، ج1، ص255.</ref> امروزه بزرگ منصب سدانت، صالح زین العابدین الشیبی است.<ref name=":5" /> | ||
===کتاب‌شناسی=== | ===کتاب‌شناسی=== | ||
فارغ از اطلاعات موجود در کتاب‌های مفصل تاریخی، تک نگاره‌هایی در زمینه حجابت کعبه وجود دارد؛ برای نمونه، رساله «الحجابة» نوشته جاحظ (م.۲۵۵ یا ۲۵۶ق) در باب آداب حجابت نگاشته شده است.<ref name=":1" /> | فارغ از اطلاعات موجود در کتاب‌های مفصل تاریخی، تک نگاره‌هایی در زمینه حجابت کعبه وجود دارد؛ برای نمونه، رساله «الحجابة» نوشته جاحظ (م.۲۵۵ یا ۲۵۶ق) در باب آداب حجابت نگاشته شده است.<ref name=":1" /> | ||
| خط ۱۱۵: | خط ۱۱۵: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | |||
{{دانشنامه | {{دانشنامه | ||
| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22190/حجابت | | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22190/حجابت | ||
| خط ۱۲۱: | خط ۱۲۱: | ||
| نویسنده = گروه مطالعات اجتماعی | | نویسنده = گروه مطالعات اجتماعی | ||
}} | }} | ||
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش. | *'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش. | ||
*'''احکام القرآن'''، احمد بن علی الجصاص ( -۳۷۰ق.)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق. | *'''احکام القرآن'''، احمد بن علی الجصاص ( -۳۷۰ق.)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق. | ||