چاه روحاء: تفاوت میان نسخه‌ها

'''چاه رَوْحاء''' یا '''سجسج'''، چاهی در جنوب غرب [[مدینه]] بوده، که در وادی به همین نام قرار داشته است.  

بر اساس گزارشی، تُبع اسعد حمیری از پادشاهان [[یمن]]، در نیمه نخست سده پنجم میلادی، هنگام بازگشت از [[مدینه]]، در کنار چاه روحاء به استراحت پرداخت و آنجا را روحاء نامید.<ref>المغانم المطابة، ص160-161؛ معجم البلدان، ج3، ص76؛ مراصد الاطلاع، ج2، ص637.</ref> در برخی گزارش‌ها درباره [[غزوه بدر]]، گفته‌اند [[حضرت محمد(ص)]] در شب چهارشنبه نیمه رمضان به روحاء رسید و در آنجا مدتی استراحت کرد و نماز خواند.<ref>المغازی، ج1، ص46؛ وفاء الوفاء، ج3، ص165.</ref> این مورد نیز، در نامگذاری این محل به روحاء می‌تواند مؤثر باشد.<ref name=":0" />

از آنجا که وادی روحاء، از وادی‌های خوش آب و هوای مدینه بود و در سخنی از حضرت محمد(ص) نیز بر آن تصریح شده<ref>تاریخ المدینة، ج1، ص78؛ الروض الانف، ج5، ص119؛ وفاء الوفاء، ج4، ص90.</ref> گاه چاه روحاء را با نام چاه «سجسج» به معنای هوای معتدل<ref>الازمنة والامکنة، ص174.</ref> نیز می‌شناسند.<ref>معجم ما استعجم، ج3، ص958؛ البدایة و النهایة، ج3، ص261؛ وفاء الوفاء، ج4، ص83.</ref>  

چاه روحاء، در وادیی به همین نام، در۷۴ کیلومتری جنوب غربی [[مدینه]] قرار داشته است.<ref>اسد الغابه، ج1، ص232، 618، «پاورقی»؛ سبل الهدی، ج3، ص175؛ معالم الاثیرة، ص131.</ref> این وادی، به سبب وجود چاه‌های پرشمار<ref>وفاء الوفا، ج3، ص165؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.</ref> و نیز داشتن هوای مناسب<ref>وفاء الوفا ج4، ص90.</ref> از [[رباط|منزلگاه‌های]] مورد توجه کاروان‌ها، میان [[مکه]] و مدینه بوده است.  

به باور سمهودی، «روحاء» نام یک وادی<ref group="یادداشت">خشکرود.</ref> بوده است.<ref name=":0">وفاء الوفاء، ج4، ص83.</ref> به هر صورت، چاه روحاء را به سبب استقرار در منطقه‌ای خوش آب و هوا، بهشتی وصف کرده‌اند.<ref>احسن التقاسیم، ص166؛ الازمنة و الامکنة، ص174؛ وفاء الوفاء، ج4، ص83.</ref>مؤید این مطلب، گزارش سخنی از پیامبر است در اینکه وادی روحاء از وادیهای بهشتی است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص164؛ حجاز در صدر اسلام ص199.</ref>

برخی گزارشها حاکی است که در وادی روحاء چاه‌های متعددی وجود داشته که به تدریج با هجوم سنگریزه‌ها پر شده و تنها چاه روحاء باقی مانده است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص165؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.</ref> به هر صورت، محل دقیق چاه، نام حفرکننده و تاریخ حفر آن در منابع گزارش نشده و تنها به سبب ذکر نام این چاه در یکی از غزوات پیامبر، از آن یاد شده است. طبق گزارش سیره‌نویسان هنگام رفتن پیامبر برای غزوه بدر بعد از توقف در چاه سقیا* به سمت چاه روحاء عزیمت کرد و ضمن استراحت در سر این چاه، از آب آن نوشید.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص614؛ سبل الهدی، ج4، ص25.</ref> واقدی (-۲۰۷ق) به نمازخواندن پیامبر در روحاء تصریح کرده و افزوده که پیامبر در آنجا برای نجات مردم از بزرگان قریش دعا کرد و فرمود این سَجسَج برترین وادی‌های عرب است.<ref>المغازی، ج1، ص46-47؛ امتاع الاسماع، ج1، ص92.</ref> در آگاهی متفاوتی، عُمیر بن سلمه گزارش داده که در یک مأموریت به همراه پیامبر از برخی آبهای روحاء که محصور در بستان‌ها و باغهایی بوده، گذشته‌اند<ref>اسد الغابه، ج3، ص792.</ref> که به احتمال می‌تواند منظور همین چاه روحاء باشد. در نقل نبوی از عبور کردن و نماز خواندن حضرت موسی دراینجا یاد شده و گفته شده هفتاد پیامبر بزرگ در این محل نماز خوانده‌اند. مسلمانان بعدها همین‌جا یا جایی در نزدیکی آن را به مسجد شرف الروحا تبدیل کردند.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص83-84؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.</ref> اشاره شده در ناحیه روحاء و در مجاورت چاه آثار رسول خدا بجا مانده است ولی نوع آثار را مشخص نکرده‌اند. نیز از وجود دو قصر و چاه‌های بسیار از جمله چاهی معروف به چاه مروان که در مجاورت آن برکه‌ای از هارون الرشید تعبیه شده و چاه عثمان بن عفان و چند چاه دیگر در روحاء خبر داده‌اند.<ref>نک: وفاء الوفاء، ج4، ص84؛ حجاز در صدر اسلام، ص199.</ref>

طبق گزارش ابن جبیر (-۶۱۴ق) از میانه منزلگاه بدر به منزلگاه صَفرا، او به چاهی به نام چاه ذات العَلَم برخورد کرده که گفته شده علی بن ابیطالب(ع) در آنجا با جنیان جنگیده و به نام روحاء شناخته می‌شود.<ref>تذکرة بالاخبار، ص149.</ref> گزارش ابن بطوطه (-۷۷۹ق) هم مؤید این است که درروحاء چاهی به نام ذات العلم وجود داشته است.<ref>رحلة ابن بطوطة، ج1، ص365.</ref> برخی دیگر ذات العلم را در سمت مقابل روحاء توصیف کرده‌اند.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص22؛ الرحلات المغربیة، ص331.</ref>

تواریخ محلی مدینه از سده ششم تا منابع معاصرکه معمولاً چاه‌های مدینه مرتبط با پیامبر را معرفی کرده‌اند، هیچ‌کدام ازچاه روحاء نام نبرده‌اند و سخنی مبنی بر نسبت این چاه با سیره پیامبر به میان نیاورده‌اند. این مطلب نشانه وجود این چاه در خارج مدینه است و اینکه احتمالاً به تدریج از بین رفته و اثری از آن شناخته نمی‌شده است. در عین حال در سفرنامه‌های فارسی دوره قاجاریه از چاه روحاء به عنوان یکی از منازل از مکه به مدینه معرفی شده که پیش و پس از آن به ترتیب منازل بئر شریوف و بئر علی قرار داشته است.<ref>سفرنامه سیف الدوله، ص139، «پاورقی»؛ سفرنامه میرزا محمد حسین، فراهانی، ص218.</ref>فرهاد میرزا تصریح می‌کند که به سرچاه روحاء که آب داشته رفته ولی چاه عمیق بوده است.<ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص137.</ref>