حرمین: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۱۹ بایت حذف‌شده ،  ‏۲۱ ژوئن ۲۰۲۰
بدون خلاصۀ ویرایش
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی، اصلاح املا)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[خرداد]]|روز=[[۳۱]]|سال=[[۱۳۹۹]]|کاربر=Abbasahmadi1363}}
{{در دست ویرایش|ماه=[[خرداد]]|روز=[[۳۱]]|سال=[[۱۳۹۹]]|کاربر=Abbasahmadi1363}}


== واژه ==
==واژه==
واژه حرمین، تثنیه حَرَم<ref>التحقیق، ج2، ص204، «حرم».</ref> و در واژگان به معنای ممنوع بودن بوده<ref>مفردات، ص229؛ لسان العرب، ج12، ص122، «حرم».</ref> و در اصطلاح به حرم مکی و مدنی گفته می‌شود.<ref>جمهرة اللغه، ص390-391؛ معجم البلدان، ج2، ص243.</ref> علت اینکه به آن دو، حرم گفته شده حرمت و احترام آنها و نیز ممنوع بودن برخی چیزها در آنها است.<ref>معجم مقاییس، ج2، ص45؛ مفردات، ص230، «حرم».</ref>
واژه حرمین، تثنیه حَرَم<ref>التحقیق، ج2، ص204، «حرم».</ref> و در واژگان به معنای ممنوع بودن بوده<ref>مفردات، ص229؛ لسان العرب، ج12، ص122، «حرم».</ref> و در اصطلاح به حرم مکی و مدنی گفته می‌شود.<ref>جمهرة اللغه، ص390-391؛ معجم البلدان، ج2، ص243.</ref> علت اینکه به آن دو، حرم گفته شده حرمت و احترام آنها و نیز ممنوع بودن برخی چیزها در آنها است.<ref>معجم مقاییس، ج2، ص45؛ مفردات، ص230، «حرم».</ref>


== حرم مکی ==
==حرم مکی==
{{اصلی|حرم مکی}}حرم مکی، محدوده‌ای از شهر [[مکه]] است، که در [[اسلام]] دارای احکام ویژه‌ای مانند حرام بودن بریدن درختان،<ref>الکافی، ج4 ص230-231؛ التهذیب، ج5، ص379-380؛ سنن النسایی، ج5، ص211.</ref> حرام بودن ورود کافر<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج2، ص47؛ کنز العرفان، ج1، ص46؛ الام، ج1، ص71؛ ج4 ص187؛ المحلی، ج4، ص243.</ref> و افزایش دیه قتل است.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج7، ص116-117؛ المختصر النافع، ج2، ص302.</ref>
{{اصلی|حرم مکی}}حرم مکی، محدوده‌ای از شهر [[مکه]] است، که در [[اسلام]] دارای احکام ویژه‌ای مانند حرام بودن بریدن درختان،<ref>الکافی، ج4 ص230-231؛ التهذیب، ج5، ص379-380؛ سنن النسایی، ج5، ص211.</ref> حرام بودن ورود کافر<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج2، ص47؛ کنز العرفان، ج1، ص46؛ الام، ج1، ص71؛ ج4 ص187؛ المحلی، ج4، ص243.</ref> و افزایش دیه قتل است.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج7، ص116-117؛ المختصر النافع، ج2، ص302.</ref> حرم مکی، دارای امنیت شمرده شده است؛ از این رو پناهنده به حرم، گرچه مجرم باشد، تا زمانی که در حرم باشد در امان است؛ جز اینکه در حرم مرتکب جرمی شده باشد.<ref>التبیان، ج2، ص537؛ کنز الدقائق، ج3، ص171.</ref>


حرم مکی از دیدگاه اسلام، دارای امنیت شمرده شده است؛ از این رو پناهنده به حرم، گرچه مجرم باشد، تا زمانی که در حرم باشد در امان است؛ جز اینکه در حرم مرتکب جرمی شده باشد.<ref>التبیان، ج2، ص537؛ کنز الدقائق، ج3، ص171.</ref>
در روایات، درباره پیشینه حرم شدن مکه سه دسته روایت وجود دارد و به دوره‌های «آفرینش آسمان‌ها و زمین»،<ref>صحیح البخاری، ج2، ص214؛ الکافی، ج4، ص225؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص245-246.</ref> «پس از هبوط [[حضرت آدم(ع)]]»<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص192؛ الکافی، ج4، ص195؛ وسائل الشیعه، ج13، ص221؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص37-38؛ الزهور المقتطفه، ص33؛ شفاء الغرام، ج1، ص105.</ref> و «دوران [[حضرت ابراهیم(ع)]]»<ref>صحیح البخاری، ج3، ص22، 225؛ صحیح مسلم، ج4، ص112، 118.</ref> اشاره دارد. برخی میان این سه جمع کرده‌اند.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص189.</ref>  


در روایات، درباره پیشینه حرم شدن مکه سه دسته روایت وجود دارد که به دوره‌های «آفرینش آسمان‌ها و زمین»،<ref>صحیح البخاری، ج2، ص214؛ الکافی، ج4، ص225؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص245-246.</ref> «پس از هبوط [[حضرت آدم(ع)]]»<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص192؛ الکافی، ج4، ص195؛ وسائل الشیعه، ج13، ص221؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص37-38؛ الزهور المقتطفه، ص33؛ شفاء الغرام، ج1، ص105.</ref> و «دوران [[حضرت ابراهیم(ع)]]»<ref>صحیح البخاری، ج3، ص22، 225؛ صحیح مسلم، ج4، ص112، 118.</ref> اشاره دارد. برخی میان آن سه جمع کرده‌اند.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص189.</ref> روایات، علت حرم شدن مکه را [[کعبه]] دانسته‌اند.<ref>علل الشرائع، ج2، ص415؛ المحاسن، ج2، ص330؛ بحارالانوار، ج96، ص43-44.</ref> درباره محدوده دقیق حرم مکی اختلاف نظر است.<ref>الاحکام السلطانیه، ج2، ص164-165؛ النهایه، ص234.</ref>
روایات، علت حرم شدن مکه را [[کعبه]] دانسته‌اند.<ref>علل الشرائع، ج2، ص415؛ المحاسن، ج2، ص330؛ بحارالانوار، ج96، ص43-44.</ref> درباره محدوده دقیق حرم مکی اختلاف نظر است.<ref>الاحکام السلطانیه، ج2، ص164-165؛ النهایه، ص234.</ref>


== حرم مدنی ==
==حرم مدنی==
{{اصلی|حرم مدنی}}حرم مدنی، محدوده‌ای از شهر [[مدینه]] است که در دین [[اسلام]] دارای احترام بوده<ref>رک: صحیح مسلم، ج4، ص117-118؛ السنن الکبری، ج5، ص198؛ المعجم الکبیر، ج6، ص92؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج4، ص55-56؛ مجمع الزواید، ج3، ص306؛ التهذیب، ج10، ص216؛ وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.</ref> و آداب و احکامی مانند فضیلت غسل<ref>الکافی، ج4، ص550، التهذیب، ج6، ص5؛ الدر المختار، ج1، ص184؛ المجموع، ج8، ص273؛ فتح الوهاب، ج1، ص257.</ref> و طهارت هنگام ورود به آن را دارد.<ref>الکافی، ج4، ص550، التهذیب، ج6، ص5.</ref> این محدوده، از سوی شرق و غرب، میان [[حره واقم|حَرّه شرقی]] و [[حره وبره|حره غربی]]<ref>الکافی، ج4، ص564-565؛ نیز نک: مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص23؛ صحیح مسلم، ج4، ص113.</ref> و از سوی شمال و جنوب، میان [[کوه ثور (مدینه)|کوه ثَور]] و [[کوه عیر|کوه عَیر]] قرار دارد.<ref>صحیح مسلم، ج4، ص115؛ صحیح البخاری، ج8، ص10.</ref>
{{اصلی|حرم مدنی}}حرم مدنی، محدوده‌ای از شهر [[مدینه]] است که در دین [[اسلام]] دارای احترام بوده<ref>رک: صحیح مسلم، ج4، ص117-118؛ السنن الکبری، ج5، ص198؛ المعجم الکبیر، ج6، ص92؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج4، ص55-56؛ مجمع الزواید، ج3، ص306؛ التهذیب، ج10، ص216؛ وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.</ref> و آداب و احکامی مانند فضیلت غسل<ref>الکافی، ج4، ص550، التهذیب، ج6، ص5؛ الدر المختار، ج1، ص184؛ المجموع، ج8، ص273؛ فتح الوهاب، ج1، ص257.</ref> و طهارت هنگام ورود به آن را دارد.<ref>الکافی، ج4، ص550، التهذیب، ج6، ص5.</ref> این محدوده، از سوی شرق و غرب، میان [[حره واقم|حَرّه شرقی]] و [[حره وبره|حره غربی]]<ref>الکافی، ج4، ص564-565؛ نیز نک: مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص23؛ صحیح مسلم، ج4، ص113.</ref> و از سوی شمال و جنوب، میان [[کوه ثور (مدینه)|کوه ثَور]] و [[کوه عیر|کوه عَیر]] قرار دارد.<ref>صحیح مسلم، ج4، ص115؛ صحیح البخاری، ج8، ص10.</ref>


درباره چرایی حرم شدن مدینه، علت‌های گوناگونی گفته شده است.<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.</ref> «مصونیت بخشی به مدینه و ساکنان آن»،<ref>رک: صحیح مسلم، ج4، ص117-118؛ السنن الکبری، ج5، ص198؛ المعجم الکبیر، ج6، ص92؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج4، ص55-56؛ مجمع الزواید، ج3، ص306؛ التهذیب، ج10، ص216.</ref> «احترام به[[حضرت محمد(ص)]]» و «قداست مکانی که وی در آن دفن شده»<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.</ref> برخی از آنها است.
درباره چرایی حرم شدن مدینه، علت‌های گوناگونی گفته شده است.<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.</ref> «مصونیت بخشی به مدینه و ساکنان آن»،<ref>رک: صحیح مسلم، ج4، ص117-118؛ السنن الکبری، ج5، ص198؛ المعجم الکبیر، ج6، ص92؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج4، ص55-56؛ مجمع الزواید، ج3، ص306؛ التهذیب، ج10، ص216.</ref> «احترام به [[حضرت محمد(ص)]]» و «قداست مکانی که وی در آن دفن شده»<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.</ref> برخی از آنها است.


== فضایل مشترک ==
==فضایل مشترک==
بر پایه روایات [[شیعه]]، ارزش نماز در حرمین با هزار نماز در جای دیگر برابر است<ref>الخصال، ص628.</ref> و کسی که در یکی از حرمین بمیرد، مهاجر الی الله به شمار آمده<ref>کامل الزیارات، ص44؛ بحارالانوار، ج96، ص387.</ref> و از عذاب در امان است.<ref>الکافی، ج4، ص558؛ سنن دارقطنی، ج2، ص244؛ الدعوات، ص241.</ref>
بر پایه روایات [[شیعه]]، ارزش نماز در حرمین با هزار نماز در جای دیگر برابر است<ref>الخصال، ص628.</ref> و کسی که در یکی از حرمین بمیرد، مهاجر الی الله به شمار آمده<ref>کامل الزیارات، ص44؛ بحارالانوار، ج96، ص387.</ref> و از عذاب در امان است.<ref>الکافی، ج4، ص558؛ سنن دارقطنی، ج2، ص244؛ الدعوات، ص241.</ref>


== احکام مشترک ==
==احکام مشترک==
* بر پایه دسته‌ای از روایات [[شیعه]] کامل خواندن نماز در حرمین دارای فضیلت است.<ref>الکافی، ج4، ص524؛ وسائل الشیعه، ج8، ص526، 533.</ref> برخی فقیهان شیعه کامل خواندن نماز در حرمین را مستحب<ref>التهذیب، ج5، ص425؛ تذکرة الفقها، ج8، ص444؛ جواهر الکلام، ج14، ص330.</ref> و برخی به تخییر میان شکسته خواندن و کامل خواندن فتوا داده‌اند.<ref>مناهج الاخیار، ج3، ص695؛ جواهر الکلام، ج14، ص329.</ref> میان فقیهان، درباره محدوده کامل خواندن نماز در دو شهر مکه و مدینه اختلاف نظر است.<ref>رک: مناسک حج (محشی)، ص486؛ السرائر، ج1، ص342؛ العروة الوثقی، ج3، ص516.</ref>
* خروج از حرمین، پیش از بالا آمدن روز و پیش از خواندن نماز ظهر کراهت دارد.<ref>نک: الکافی، ج4، ص17، 543؛ التهذیب، ج5، ص452؛ تذکرة الفقهاء، ج8، ص447؛ تحریر الاحکام، ج2، ص116، 882.</ref>
* بریدن درختان در حرمین حرام است.<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص364، 375، 376.</ref>


== تفاوت‌ها ==
*بر پایه دسته‌ای از روایات [[شیعه]]، کامل خواندن نماز در حرمین دارای فضیلت است.<ref>الکافی، ج4، ص524؛ وسائل الشیعه، ج8، ص526، 533.</ref> برخی فقیهان شیعه، کامل خواندن نماز در حرمین را مستحب دانسته<ref>التهذیب، ج5، ص425؛ تذکرة الفقها، ج8، ص444؛ جواهر الکلام، ج14، ص330.</ref> و برخی، به تخییر میان شکسته خواندن و کامل خواندن فتوا داده‌اند.<ref>مناهج الاخیار، ج3، ص695؛ جواهر الکلام، ج14، ص329.</ref> میان فقیهان، درباره محدوده کامل خواندن نماز در دو شهر مکه و مدینه اختلاف نظر است.<ref>رک: مناسک حج (محشی)، ص486؛ السرائر، ج1، ص342؛ العروة الوثقی، ج3، ص516.</ref>
میان احکام حرم مکی و مدنی تفاوت‌هایی هست که برخی از آنها چنین‌اند:
*خروج از حرمین، پیش از بالا آمدن روز و پیش از خواندن نماز ظهر کراهت دارد.<ref>نک: الکافی، ج4، ص17، 543؛ التهذیب، ج5، ص452؛ تذکرة الفقهاء، ج8، ص447؛ تحریر الاحکام، ج2، ص116، 882.</ref>
* به فتوای برخی فقیهان [[شیعه]]<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص380؛ نیز نک: منتهی المطلب، ج2، ص799؛ جواهر الکلام، ج20، ص77-79.</ref> و [[اهل سنت|سنی]]،<ref>المجموع، ج7، ص480، 497.</ref> شکار و بریدن درختان حرم مدنی حرام نیست و کفاره ندارد.
*بریدن درختان در حرمین حرام است.<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص364، 375، 376.</ref>
* بر پایه فتوای فقیهان شیعه، برای ورود به حرم مدنی بستن [[احرام]] واجب نیست.<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص381؛ جواهر الکلام، ج20، ص79.</ref>
* بر پایه روایات شیعه، آنچه در حرم مکی حرام می‌شود، در حرم مدنی حرام نمی‌شود.<ref>قرب الاسناد، ص301.</ref>


== تفاضل حرمین (کدام حرم برتر است؟) ==
==تفاوت‌ها==
با توجه به ویژگی‌های هر کدام از این دو حرم، در اینکه کدام یک بر دیگری برتر است، اختلاف شده است.<ref>المرور بین العلمین، ص91-124؛ وفاء الوفا، ج1، ص85-95؛ الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه، ص1-3.</ref> بر پایه روایتی [[شیعه|شیعی]]، ساکن شدن در مدینه، افضل از مکه بوده<ref>المرور بین العلمین، ص91-124؛ وفاء الوفا، ج1، ص85-95؛ الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه، ص1-3.</ref> و بر پایه روایتی از [[اهل سنت]]، فضایل مدینه به دوران زندگی [[حضرت محمد(ص)]] اختصاص ندارد.<ref>صحیح البخاری، ج2، ص222-224؛ صحیح ابن حبان، ج9، ص50-52.</ref>
میان احکام حرم مکی و مدنی تفاوت‌هایی است که برخی از آنها چنین‌اند:


با این همه، درباره احترام مکه، آیاتی نازل شده؛<ref>بقره/2، 125- 126؛ ابراهیم/14، 35؛ نمل/27، 91؛ تین/95، 3.</ref> با اینکه درباره حرم مدنی، چنین چیزی وجود ندارد.
*به فتوای برخی فقیهان [[شیعه]]<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص380؛ نیز نک: منتهی المطلب، ج2، ص799؛ جواهر الکلام، ج20، ص77-79.</ref> و [[اهل سنت|سنی]]،<ref>المجموع، ج7، ص480، 497.</ref> شکار و بریدن درختان حرم مدنی حرام نیست و کفاره ندارد.
*بر پایه فتوای فقیهان شیعه، برای ورود به حرم مدنی بستن [[احرام]] واجب نیست.<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص381؛ جواهر الکلام، ج20، ص79.</ref>
*بر پایه روایات شیعه، آنچه در حرم مکی حرام می‌شود، در حرم مدنی حرام نمی‌شود.<ref>قرب الاسناد، ص301.</ref>


== پانویس ==
==تفاضل حرمین (کدام حرم برتر است؟)==
با توجه به ویژگی‌های هر کدام از این دو حرم، در اینکه کدام یک بر دیگری برتر است، اختلاف شده است.<ref>المرور بین العلمین، ص91-124؛ وفاء الوفا، ج1، ص85-95؛ الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه، ص1-3.</ref> بر پایه روایتی در منابع [[شیعه|شیعه]]، ساکن شدن در مدینه، افضل از مکه بوده<ref>المرور بین العلمین، ص91-124؛ وفاء الوفا، ج1، ص85-95؛ الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه، ص1-3.</ref> و بر پایه روایتی از [[اهل سنت]] نیز، فضایل مدینه به دوران زندگی [[حضرت محمد(ص)]] اختصاص ندارد.<ref>صحیح البخاری، ج2، ص222-224؛ صحیح ابن حبان، ج9، ص50-52.</ref>
 
با این همه، درباره احترام مکه، آیاتی نازل شده است؛<ref>بقره/2، 125- 126؛ ابراهیم/14، 35؛ نمل/27، 91؛ تین/95، 3.</ref> با اینکه درباره حرم مدنی، چنین چیزی وجود ندارد.
 
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


== منابع ==
==منابع==


{{دانشنامه
{{دانشنامه
خط ۴۵: خط ۴۷:
  | نویسنده = علیجان کریمی
  | نویسنده = علیجان کریمی
}}
}}
* '''الاحاد و المثانی'''، ابن ابی‌عاصم ضحاک (م. ۲۸۷ق)، تحقیق باسم فیصل احمد الجوابره، ریاض، دارالدرایه، ۱۴۱۱ق.
 
* '''الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه'''، صالح بن حامد الرفاعی، دار الخضیری، ۱۴۳۰ق.
*'''الاحاد و المثانی'''، ابن ابی‌عاصم ضحاک (م. ۲۸۷ق)، تحقیق باسم فیصل احمد الجوابره، ریاض، دارالدرایه، ۱۴۱۱ق.
* '''الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه'''، علی بن محمد الماوردی (م. ۴۵۸ق)، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۶ق.
*'''الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه'''، صالح بن حامد الرفاعی، دار الخضیری، ۱۴۳۰ق.
* '''احکام القرآن'''، احمد بن علی الجصاص (م. ۳۷۰ق)، به کوشش قمحاوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
*'''الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه'''، علی بن محمد الماوردی (م. ۴۵۸ق)، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۶ق.
* '''احکام القرآن'''، محمد بن عبدالله ابن العربی (م. ۵۴۳ق)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
*'''احکام القرآن'''، احمد بن علی الجصاص (م. ۳۷۰ق)، به کوشش قمحاوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
* '''احکام و خصائص الحرمین المکی و المدنی، علی احمد یحیی القاعدی'''، بیروت، الریان، ۱۴۲۹ق.
*'''احکام القرآن'''، محمد بن عبدالله ابن العربی (م. ۵۴۳ق)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه'''، محمد بن اسحق الفاکهی (م. ۲۷۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دارخضر، ۱۴۱۴ق.
*'''احکام و خصائص الحرمین المکی و المدنی، علی احمد یحیی القاعدی'''، بیروت، الریان، ۱۴۲۹ق.
* '''اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار'''، محمد بن عبدالله الازرقی (م. ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ق.
*'''اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه'''، محمد بن اسحق الفاکهی (م. ۲۷۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دارخضر، ۱۴۱۴ق.
* '''استفتائات حج'''، لطف‌الله صافی. اعانه الطالبین علی حل الفاظ فتح المعین، عثمان بن محمد البکری (م. ۱۳۱۰ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۸ق.
*'''اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار'''، محمد بن عبدالله الازرقی (م. ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ق.
* '''الاعلام'''، خیرالدین بن محمود الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق)، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۹م.
*'''استفتائات حج'''، لطف‌الله صافی. اعانه الطالبین علی حل الفاظ فتح المعین، عثمان بن محمد البکری (م. ۱۳۱۰ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۸ق.
* '''الام'''، محمد بن ادریس الشافعی (م. ۲۰۴ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
*'''الاعلام'''، خیرالدین بن محمود الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق)، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۹م.
* '''الامامة و السیاسه (تاریخ الخلفاء)'''، ابن قتیبه دینوری (۲۱۳–۲۷۶ق)، به کوشش علی شیری، قم، انتشارات شریف الرضی، ۱۴۱۳ق.
*'''الام'''، محمد بن ادریس الشافعی (م. ۲۰۴ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
* '''بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
*'''الامامة و السیاسه (تاریخ الخلفاء)'''، ابن قتیبه دینوری (۲۱۳–۲۷۶ق)، به کوشش علی شیری، قم، انتشارات شریف الرضی، ۱۴۱۳ق.
* '''البرهان فی تفسیر القرآن'''، هاشم بن سلیمان البحرانی (م. ۱۱۰۷ق)، تهران، البعثه، ۱۴۱۵ق.
*'''بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
* '''بصائر الدرجات فی علوم آل محمد'''، محمد بن الحسن الصفار (م. ۲۹۰ق)، به کوشش محسن کوچه باغی تبریزی، تهران، اعلمی، ۱۴۰۴ق.
*'''البرهان فی تفسیر القرآن'''، هاشم بن سلیمان البحرانی (م. ۱۱۰۷ق)، تهران، البعثه، ۱۴۱۵ق.
* '''تاج العروس من جواهر القاموس'''، مرتضی الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
*'''بصائر الدرجات فی علوم آل محمد'''، محمد بن الحسن الصفار (م. ۲۹۰ق)، به کوشش محسن کوچه باغی تبریزی، تهران، اعلمی، ۱۴۰۴ق.
* '''تاریخ الطبری (تاریخ الامم والملوک)'''، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴–۳۱۰ق)، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
*'''تاج العروس من جواهر القاموس'''، مرتضی الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
* '''التاریخ الکبیر'''، محمد بن اسماعیل البخاری (م. ۲۵۶ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
*'''تاریخ الطبری (تاریخ الامم والملوک)'''، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴–۳۱۰ق)، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
* '''تاریخ الیعقوبی'''، احمد بن ابی‌یعقوب الیعقوبی (م. ۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
*'''التاریخ الکبیر'''، محمد بن اسماعیل البخاری (م. ۲۵۶ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
* '''تاریخ مکة المشرفه'''، محمد ابن الضیاء (م. ۸۵۴ق)، به کوشش العدوی، مکه، مکتبة التجاریة مصطفی احمد الباز، ۱۴۱۶ق.
*'''تاریخ الیعقوبی'''، احمد بن ابی‌یعقوب الیعقوبی (م. ۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
* '''التبیان فی تفسیر القرآن'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
*'''تاریخ مکة المشرفه'''، محمد ابن الضیاء (م. ۸۵۴ق)، به کوشش العدوی، مکه، مکتبة التجاریة مصطفی احمد الباز، ۱۴۱۶ق.
* '''تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، به کوشش ابراهیم بهادری، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق، ۱۴۲۰ق.
*'''التبیان فی تفسیر القرآن'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
* '''تحریر الوسیله'''، روح‌الله خمینی (م. ۱۳۶۸ش)، نجف، دارالکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق.
*'''تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، به کوشش ابراهیم بهادری، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق، ۱۴۲۰ق.
* '''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و المشاعر العظام و مکة و الحرم و ولاتها الفخام'''، محمد بن احمد الصباغ (م. ۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.
*'''تحریر الوسیله'''، روح‌الله خمینی (م. ۱۳۶۸ش)، نجف، دارالکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق.
* '''التحقیق فی کلمات القرآن الکریم'''، حسن مصطفوی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۴ش.
*'''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و المشاعر العظام و مکة و الحرم و ولاتها الفخام'''، محمد بن احمد الصباغ (م. ۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.
* '''تذکرة الفقهاء'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۴–۱۴۲۳ق.
*'''التحقیق فی کلمات القرآن الکریم'''، حسن مصطفوی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۴ش.
* '''تسنیم'''، عبدالله جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۷۸ش.
*'''تذکرة الفقهاء'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۴–۱۴۲۳ق.
* '''تفسیر البحر المحیط'''، ابوحیان محمد بن یوسف (م. ۷۵۴ق)، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۲ق.
*'''تسنیم'''، عبدالله جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۷۸ش.
* '''تفسیر القمی'''، علی بن ابراهیم قمی (م. ۳۰۷ق)، به کوشش سید طیب موسوی جزائری، قم، انتشارات دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
*'''تفسیر البحر المحیط'''، ابوحیان محمد بن یوسف (م. ۷۵۴ق)، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۲ق.
* '''التفسیر الکبیر'''، محمد بن عمر الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
*'''تفسیر القمی'''، علی بن ابراهیم قمی (م. ۳۰۷ق)، به کوشش سید طیب موسوی جزائری، قم، انتشارات دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
* '''تفسیر روح البیان'''، اسماعیل حقی بروسوی (م. ۱۱۳۷ق)، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
*'''التفسیر الکبیر'''، محمد بن عمر الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
* '''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)'''، محمد بن احمد القرطبی (م. ۶۷۱ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
*'''تفسیر روح البیان'''، اسماعیل حقی بروسوی (م. ۱۱۳۷ق)، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
* '''تفسیر مقاتل بن سلیمان'''، (م. ۱۵۰ق)، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق.
*'''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)'''، محمد بن احمد القرطبی (م. ۶۷۱ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
* '''تفسیر نور الثقلین'''، عبدعلی بن جمعه العروسی الحویزی (م. ۱۱۱۲ق)، به کوشش سید هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
*'''تفسیر مقاتل بن سلیمان'''، (م. ۱۵۰ق)، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق.
* '''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
*'''تفسیر نور الثقلین'''، عبدعلی بن جمعه العروسی الحویزی (م. ۱۱۱۲ق)، به کوشش سید هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
* '''جامع البیان عن تأویل آی القرآن (تفسیر الطبری)'''، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴–۳۱۰ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق.
*'''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
* '''جرعه‌ای از صهبای حج'''، عبدالله جوادی آملی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش.
*'''جامع البیان عن تأویل آی القرآن (تفسیر الطبری)'''، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴–۳۱۰ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق.
* '''جمهرة اللغه'''، محمد بن الحسن بن درید (م. ۳۲۱ق)، به کوشش عادل بدری، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۴ش.
*'''جرعه‌ای از صهبای حج'''، عبدالله جوادی آملی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش.
* '''جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام'''، محمد حسین نجفی (م. ۱۲۶۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
*'''جمهرة اللغه'''، محمد بن الحسن بن درید (م. ۳۲۱ق)، به کوشش عادل بدری، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۴ش.
* '''الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره'''، یوسف بن احمد البحرانی (م. ۱۱۸۶ق)، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۳ش.
*'''جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام'''، محمد حسین نجفی (م. ۱۲۶۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
* '''الحرم المکی الشریف و الاعلام المحیطة به'''، عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة النهضة الحدیثه، ۱۴۰۵ق.
*'''الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره'''، یوسف بن احمد البحرانی (م. ۱۱۸۶ق)، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۳ش.
* '''الخصال المحمودة و المذمومه'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
*'''الحرم المکی الشریف و الاعلام المحیطة به'''، عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة النهضة الحدیثه، ۱۴۰۵ق.
* '''الخلاف فی الاحکام'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
*'''الخصال المحمودة و المذمومه'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
* '''دایرة المعارف تشیع'''، زیر نظر سید جوادی و دیگران، تهران، نشر شهید سعید محبی، ۱۳۷۵ق.
*'''الخلاف فی الاحکام'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
* '''الدر المختار'''، محمد بن علی الحصکفی (م. ۱۰۸۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
*'''دایرة المعارف تشیع'''، زیر نظر سید جوادی و دیگران، تهران، نشر شهید سعید محبی، ۱۳۷۵ق.
* '''درآمدی بر اقتصاد اسلامی'''، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، قم، سمت، ۱۳۷۲ش.
*'''الدر المختار'''، محمد بن علی الحصکفی (م. ۱۰۸۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
* '''الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه'''، محمد بن مکی (م. ۷۸۶ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۲ق.
*'''درآمدی بر اقتصاد اسلامی'''، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، قم، سمت، ۱۳۷۲ش.
* '''الدعوات'''، قطب‌الدین الراوندی (م. ۵۷۳ق)، قم، مدرسة الامام المهدی، ۱۴۰۷ق.
*'''الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه'''، محمد بن مکی (م. ۷۸۶ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۲ق.
* '''ذخیرة المعاد'''، محمد باقر السبزواری (م. ۱۰۹۰ق)، آل البیت،
*'''الدعوات'''، قطب‌الدین الراوندی (م. ۵۷۳ق)، قم، مدرسة الامام المهدی، ۱۴۰۷ق.
* '''الذریعة الی تصانیف الشیعه'''، آقابزرگ تهرانی (م. ۱۳۸۹ق)، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
*'''ذخیرة المعاد'''، محمد باقر السبزواری (م. ۱۰۹۰ق)، آل البیت،
* '''زبدة البیان فی احکام القرآن'''، مقدس اردبیلی احمد بن محمد (م. ۹۹۳ق)، به کوشش محمد باقر بهبودی، تهران، مکتبة المرتضویة لاحیاء الاثار الجعفریه، ۱۳۸۶ش.
*'''الذریعة الی تصانیف الشیعه'''، آقابزرگ تهرانی (م. ۱۳۸۹ق)، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
* '''الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفه'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش محمد حسین الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
*'''زبدة البیان فی احکام القرآن'''، مقدس اردبیلی احمد بن محمد (م. ۹۹۳ق)، به کوشش محمد باقر بهبودی، تهران، مکتبة المرتضویة لاحیاء الاثار الجعفریه، ۱۳۸۶ش.
* '''السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی'''، محمد بن احمد ابن ادریس (م. ۵۹۸ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۱ق.
*'''الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفه'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش محمد حسین الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
* '''سنن الدار قطنی'''، علی بن عمر الدارقطنی (م. ۳۸۵ق)، به کوشش منصور بن سید الشوری، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
*'''السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی'''، محمد بن احمد ابن ادریس (م. ۵۹۸ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۱ق.
* '''السنن الکبری'''، احمد بن الحسین البیهقی (۳۸۴–۴۵۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
*'''سنن الدار قطنی'''، علی بن عمر الدارقطنی (م. ۳۸۵ق)، به کوشش منصور بن سید الشوری، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
* '''سنن النسائی'''، احمد بن علی النسائی (۲۱۵–۳۰۳ق)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۴۸ق.
*'''السنن الکبری'''، احمد بن الحسین البیهقی (۳۸۴–۴۵۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
* '''السیرة النبویه'''، عبدالملک بن هشام (م. ۲۱۸ق)، به کوشش محمد محیی الدین، قاهره، مکتبة محمد علی صبیح و اولاده، ۱۳۸۳ق.
*'''سنن النسائی'''، احمد بن علی النسائی (۲۱۵–۳۰۳ق)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۴۸ق.
* '''شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام'''، جعفر بن حسن محقق حلی (۶۰۲–۶۷۶ق)، به کوشش عبدالحسین محمد علی بقال، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
*'''السیرة النبویه'''، عبدالملک بن هشام (م. ۲۱۸ق)، به کوشش محمد محیی الدین، قاهره، مکتبة محمد علی صبیح و اولاده، ۱۳۸۳ق.
* '''الشرح الکبیر'''، عبدالرحمان بن قدامه (م. ۶۸۲ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
*'''شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام'''، جعفر بن حسن محقق حلی (۶۰۲–۶۷۶ق)، به کوشش عبدالحسین محمد علی بقال، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
* '''شرح معانی الآثار'''، احمد بن سلمه الطحاوی (م. ۳۲۱ق)، به کوشش محمد زهر النجار، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
*'''الشرح الکبیر'''، عبدالرحمان بن قدامه (م. ۶۸۲ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
* '''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹ق.
*'''شرح معانی الآثار'''، احمد بن سلمه الطحاوی (م. ۳۲۱ق)، به کوشش محمد زهر النجار، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
* '''صحیح البخاری'''، محمد بن اسماعیل البخاری (م. ۲۵۶ق)، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
*'''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹ق.
* '''صحیح مسلم'''، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
*'''صحیح البخاری'''، محمد بن اسماعیل البخاری (م. ۲۵۶ق)، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
* '''العروة الوثقی'''، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (۱۲۴۷–۱۳۳۷ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۰ق.
*'''صحیح مسلم'''، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
* '''علل الشرائع و الاحکام'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
*'''العروة الوثقی'''، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (۱۲۴۷–۱۳۳۷ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۰ق.
* '''عمدة القاری'''، محمود بن احمد البدرالعینی (م. ۸۵۵ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
*'''علل الشرائع و الاحکام'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
* '''العین (ترتیب العین)'''، الخلیل بن احمد الفراهیدی (م. ۱۷۰ق)، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، انتشارات هجرت، ۱۴۰۵ق.
*'''عمدة القاری'''، محمود بن احمد البدرالعینی (م. ۸۵۵ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''فتح الباری شرح صحیح الامام ابی‌عبدالله محمد بن اسماعیل البخاری'''، ابن حجر العسقلانی (۷۷۳–۸۵۲ق)، شرح عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی و محب‌الدین خطیب، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
*'''العین (ترتیب العین)'''، الخلیل بن احمد الفراهیدی (م. ۱۷۰ق)، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، انتشارات هجرت، ۱۴۰۵ق.
* '''فتح القدیر الجامع بین فنی الراویة و الدرایة من علم التفسیر'''، محمد بن علی الشکوکانی (م. ۱۲۵۰ق)، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
*'''فتح الباری شرح صحیح الامام ابی‌عبدالله محمد بن اسماعیل البخاری'''، ابن حجر العسقلانی (۷۷۳–۸۵۲ق)، شرح عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی و محب‌الدین خطیب، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
* '''فرهنگ اعلام جغرافیایی ـ تاریخی در حدیث و سیره نبوی'''، محمد محمد حسن شراب، ترجمه شیخی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش.
*'''فتح القدیر الجامع بین فنی الراویة و الدرایة من علم التفسیر'''، محمد بن علی الشکوکانی (م. ۱۲۵۰ق)، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
* '''فقه الرضا'''، علی بن بابویه (م. ۳۲۹ق)، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا۷، ۱۴۰۶ق.
*'''فرهنگ اعلام جغرافیایی ـ تاریخی در حدیث و سیره نبوی'''، محمد محمد حسن شراب، ترجمه شیخی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش.
* '''الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت'''، عبدالرحمان الجزیری (م. ۱۳۶۰ق)، دارالفکر، ۱۴۰۶ق.
*'''فقه الرضا'''، علی بن بابویه (م. ۳۲۹ق)، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا۷، ۱۴۰۶ق.
* '''القاموس المحیط'''، محمد بن یعقوب فیروزآبادی (م. ۸۱۷ق)، بیروت، دارالعلم، بی‌تا.
*'''الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت'''، عبدالرحمان الجزیری (م. ۱۳۶۰ق)، دارالفکر، ۱۴۰۶ق.
* '''قرب الاسناد'''، عبدالله بن جعفر حمیری (م. ۳۰۰ق) قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
*'''القاموس المحیط'''، محمد بن یعقوب فیروزآبادی (م. ۸۱۷ق)، بیروت، دارالعلم، بی‌تا.
* '''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
*'''قرب الاسناد'''، عبدالله بن جعفر حمیری (م. ۳۰۰ق) قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
* '''کامل الزیارات'''، ابن قولویه القمی (م. ۳۶۸ق)، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق.
*'''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
* '''کشاف القناع عن متن الاقناع'''، منصور بن یونس البهوتی (م. ۱۰۵۲ق)، به کوشش محمد حسن محمد اسماعیل شافعی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
*'''کامل الزیارات'''، ابن قولویه القمی (م. ۳۶۸ق)، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق.
* '''کنز الدقائق'''، محمد المشهدی (م. ۱۱۲۵ق)، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق.
*'''کشاف القناع عن متن الاقناع'''، منصور بن یونس البهوتی (م. ۱۰۵۲ق)، به کوشش محمد حسن محمد اسماعیل شافعی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
* '''کنز العرفان فی فقه القرآن'''، محمد بن عبدالله المقداد (م. ۸۲۶ق)، به کوشش بهبودی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ش.
*'''کنز الدقائق'''، محمد المشهدی (م. ۱۱۲۵ق)، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق.
* '''کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال'''، علی بن حسام‌الدین الهندی (م. ۹۷۵ق)، به کوشش بکری حیانی و صفوة السقاء، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۰۹ق.
*'''کنز العرفان فی فقه القرآن'''، محمد بن عبدالله المقداد (م. ۸۲۶ق)، به کوشش بهبودی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ش.
* '''لب اللباب فی تعلیم الفقه الشافعی'''، محمد علی سلطان العلماء، به کوشش محمد عبدالرحیم، دارالفتح، ۱۴۳۱ق.
*'''کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال'''، علی بن حسام‌الدین الهندی (م. ۹۷۵ق)، به کوشش بکری حیانی و صفوة السقاء، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۰۹ق.
* '''لسان العرب'''، محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰–۷۱۱ق)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
*'''لب اللباب فی تعلیم الفقه الشافعی'''، محمد علی سلطان العلماء، به کوشش محمد عبدالرحیم، دارالفتح، ۱۴۳۱ق.
* '''المبسوط فی فقه الامامیه'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش محمد باقر بهبودی و سید محمد تقی کشفی، تهران، مکتبة المرتضویه، ۱۳۵۱ش.
*'''لسان العرب'''، محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰–۷۱۱ق)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
* '''المبسوط'''، محمد بن احمد السرخسی (م. ۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
*'''المبسوط فی فقه الامامیه'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش محمد باقر بهبودی و سید محمد تقی کشفی، تهران، مکتبة المرتضویه، ۱۳۵۱ش.
* '''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸–۵۴۸ق)، مقدمه محمد جواد بلاغی (۱۸۶۴–۱۹۳۳م)، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
*'''المبسوط'''، محمد بن احمد السرخسی (م. ۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
* '''مجمع الزوائد و منبع الفوائد'''، علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م. ۸۰۷ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۲ق.
*'''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸–۵۴۸ق)، مقدمه محمد جواد بلاغی (۱۸۶۴–۱۹۳۳م)، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
* '''المجموع شرح المهذب'''، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱–۶۷۶ق)، بیروت، دارالفکر.
*'''مجمع الزوائد و منبع الفوائد'''، علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م. ۸۰۷ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۲ق.
* '''المحاسن'''، احمد بن محمد بن خالد البرقی (م. ۲۷۴ق)، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۲۶ش.
*'''المجموع شرح المهذب'''، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱–۶۷۶ق)، بیروت، دارالفکر.
* '''المحلی بالآثار'''، علی بن احمد بن حزم (۳۸۴–۴۵۶ق)، به کوشش احمد شاکر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۸ق.
*'''المحاسن'''، احمد بن محمد بن خالد البرقی (م. ۲۷۴ق)، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۲۶ش.
* '''المختصر النافع فی فقه الامامیه (النافع فی مختصر الشرائع)'''، جعفر بن حسن محقق حلی (۶۰۲–۶۷۶ق)، تهران، انتشارات بنیاد بعثت، ۱۴۱۰ق.
*'''المحلی بالآثار'''، علی بن احمد بن حزم (۳۸۴–۴۵۶ق)، به کوشش احمد شاکر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۸ق.
* '''مراة العقول فی شرح اخبار آل الرسول'''، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، به کوشش سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
*'''المختصر النافع فی فقه الامامیه (النافع فی مختصر الشرائع)'''، جعفر بن حسن محقق حلی (۶۰۲–۶۷۶ق)، تهران، انتشارات بنیاد بعثت، ۱۴۱۰ق.
* '''المرور بین العلمین فی مفاخرة الحرمین'''، علی بن یوسف الزرندی (م. ۷۷۲ق)، به کوشش الخطراوی، مدینه، دارالتراث، ۱۴۰۷ق.
*'''مراة العقول فی شرح اخبار آل الرسول'''، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، به کوشش سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
* '''مسند ابی‌یعلی'''، احمد بن علی بن المثنی (م. ۳۰۷ق)، به کوشش حسین سلیم، بیروت، دارالمأمون للتراث.
*'''المرور بین العلمین فی مفاخرة الحرمین'''، علی بن یوسف الزرندی (م. ۷۷۲ق)، به کوشش الخطراوی، مدینه، دارالتراث، ۱۴۰۷ق.
* '''مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق)'''، بیروت، دارالصادر، بی‌تا.
*'''مسند ابی‌یعلی'''، احمد بن علی بن المثنی (م. ۳۰۷ق)، به کوشش حسین سلیم، بیروت، دارالمأمون للتراث.
* '''معالم التنزیل فی التفسیر و التاویل (تفسیر البغوی)'''، حسین بن مسعود البغوی (۵۱۶–۴۳۲ق)، به کوشش عبدالرزاق المهدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
*'''مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق)'''، بیروت، دارالصادر، بی‌تا.
* '''معالم المدینة المنوره'''، عبدالعزیز کعکی، بیروت، مکتبة الهلال، ۱۴۱۹ق.
*'''معالم التنزیل فی التفسیر و التاویل (تفسیر البغوی)'''، حسین بن مسعود البغوی (۵۱۶–۴۳۲ق)، به کوشش عبدالرزاق المهدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
* '''معانی الاخبار'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱ش.
*'''معالم المدینة المنوره'''، عبدالعزیز کعکی، بیروت، مکتبة الهلال، ۱۴۱۹ق.
* '''المعجم الاوسط'''، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰–۳۶۰ق)، تحقیق طارق بن عوض الله و عبدالحسن بن ابراهیم الحسینی، قاهره، دارالحرمین، ۱۴۱۵ق.
*'''معانی الاخبار'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱ش.
* '''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی (م. ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
*'''المعجم الاوسط'''، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰–۳۶۰ق)، تحقیق طارق بن عوض الله و عبدالحسن بن ابراهیم الحسینی، قاهره، دارالحرمین، ۱۴۱۵ق.
* '''معجم الفاظ الفقه الجعفری'''، احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، ۱۴۱۵ق.
*'''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی (م. ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
* '''المعجم الکبیر'''، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰–۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
*'''معجم الفاظ الفقه الجعفری'''، احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، ۱۴۱۵ق.
* '''معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع'''، عبدالله بن عبدالعزیز البکری (م. ۴۸۷ق)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.
*'''المعجم الکبیر'''، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰–۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
* '''معجم مقاییس اللغه'''، احمد بن فارس (م. ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
*'''معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع'''، عبدالله بن عبدالعزیز البکری (م. ۴۸۷ق)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.
* '''معرفة السنن'''، احمد بن الحسین البیهقی (م. ۴۵۸ق)، به کوشش سید کسروی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
*'''معجم مقاییس اللغه'''، احمد بن فارس (م. ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
* '''مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج'''، محمد بن احمد الشربینی (م. ۹۷۷ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق.
*'''معرفة السنن'''، احمد بن الحسین البیهقی (م. ۴۵۸ق)، به کوشش سید کسروی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
* '''المغنی'''، عبدالله بن قدامه (م. ۶۲۰ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
*'''مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج'''، محمد بن احمد الشربینی (م. ۹۷۷ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق.
* '''مفردات الفاظ القرآن'''، الحسین بن محمد الراغب الاصفهانی (م. ۴۲۵ق)، به کوشش صفوان عدنان داودی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۲ق.
*'''المغنی'''، عبدالله بن قدامه (م. ۶۲۰ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
* '''المقنع'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، قم، انتشارات مؤسسه الامام الهادی، ۱۴۱۵ق.
*'''مفردات الفاظ القرآن'''، الحسین بن محمد الراغب الاصفهانی (م. ۴۲۵ق)، به کوشش صفوان عدنان داودی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۲ق.
* '''المقنعه'''، محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید) (۳۳۶–۴۱۳ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
*'''المقنع'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، قم، انتشارات مؤسسه الامام الهادی، ۱۴۱۵ق.
* '''من لایحضره الفقیه'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
*'''المقنعه'''، محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید) (۳۳۶–۴۱۳ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
* '''مناسک حج (محشی)'''، امام خمینی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۴۱۶ق.
*'''من لایحضره الفقیه'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
* '''مناهج الاخیار فی شرح الاستبصار'''، سید احمد علوی عاملی (م. ۱۰۶۰ق)، قم، انتشارات اسماعیلیان.
*'''مناسک حج (محشی)'''، امام خمینی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۴۱۶ق.
* '''منتهی المطلب فی تحقیق المذهب'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، چاپ سنگی.
*'''مناهج الاخیار فی شرح الاستبصار'''، سید احمد علوی عاملی (م. ۱۰۶۰ق)، قم، انتشارات اسماعیلیان.
* '''المهذب'''، عبدالعزیز بن نحریر البراج (م. ۴۸۱ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۶ق.
*'''منتهی المطلب فی تحقیق المذهب'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، چاپ سنگی.
* '''میقات الحج (دو فصلنامه)'''، تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
*'''المهذب'''، عبدالعزیز بن نحریر البراج (م. ۴۸۱ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۶ق.
* '''النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
*'''میقات الحج (دو فصلنامه)'''، تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
* '''الهدایه (فی الاصول و الفروع)'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، قم، انتشارات مؤسسة الامام الهادی، ۱۴۱۸ق.
*'''النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
* '''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
*'''الهدایه (فی الاصول و الفروع)'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، قم، انتشارات مؤسسة الامام الهادی، ۱۴۱۸ق.
* '''الوسیلة الی نیل الفضیله'''، محمد بن علی بن حمزه (م. ۵۶۰ق)، به کوشش الحسون، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۸ق.
*'''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
* '''وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
*'''الوسیلة الی نیل الفضیله'''، محمد بن علی بن حمزه (م. ۵۶۰ق)، به کوشش الحسون، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۸ق.
*'''وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
{{پایان}}
{{پایان}}


[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
۱۵٬۶۱۴

ویرایش